چگونه سخنراني كنيم

در بخش نخست اين مقاله نكته‏هايي را درباره تعريف سخنراني، اهداف سخنراني و عوامل مؤثر در سخنراني ارائه كرديم. در نوشته پيش رو، به تبيين اصول سخنراني و نكاتي كه پيش از سخنراني بايد مورد عنايت قرا گيرند، خواهيم پرداخت.

اصول سخنراني

37 يكي از اصول مهم سخنوري شناخت مخاطب است؛ زيرا رشته سخنوري، مانند رشته پزشكي، نوعي نسخه‏پيچي است و نسخه‏پيچي پيش از شناخت بيمار، كاري مشكل زا و گاه خطرآفرين است. اين شناخت مي‏تواند در ابعاد گوناگون، مانند بُعد فرهنگي، اخلاقي، تربيتي، سياسي، اجتماعي، اقتصادي و علمي، بررسي شود و مورد تأمل قرار گيرد. مثلاً در بُعد علمي، سخنراني براي استادان حوزه و دانشگاه با سخنراني براي طلاب و دانشجويان متفاوت خواهد بود.

38 هنگام مطالعه «مطالب» براي تدوين محتواي سخن خود به دو چيز، خوب بينديشيد: يكي فهم مطالب براي خود و ديگري روش تفهيم مطالب براي شنوندگان خود كه گاه امر دوم از امر اول مهمتر و سخت‏تر است. في المثل، چنانچه براي «بازاريان» و در زمينه «گرانفروشي» مي‏خواهيد سخن بگوييد، بايد مطالعه و فكر كنيد كه زشتي گرانفروشي را با روش مستقيم يا با روش غير مستقيم به آنان تفهيم نماييد.

39 در سخنراني‏تان ـ جز در موارد ضرورت ـ فقط از «يك موضوع» سخن بگوييد و همان را براي مخاطبان خود خوب پرورش دهيد و پخته كنيد و از پرداختن به «موضوعات گوناگون» و با روش «كشكولي» خودداري ورزيد؛ زيرا تبيين خوب و كامل يك موضوع، ازبيان ناخوب و ناقص چند موضوع گوناگون بمراتب بهتر و مؤثرتر است.

40 «متنوع» سخنراني كنيد تا شنوندگانِ متنوع شما همگي جذب سخنان شما شوند. از راهكارهاي آن، ايجاد تنوع در مواد، ابزارها، قالبها و روشهاي سخنوري است. مثلاً چون ممكن است در ميان شنوندگانتان دانشجويان و دانشوران نيز حضور داشته باشند، از مطالب علمي نيز استفاده كنيد. يا چون امكان دارد در ميان شنوندگان شما از اهل شعر و ادب هم حضور داشته باشند، از اشعار و قطعات زيبا هم استفاده نماييد. و يا چون احتمال دارد در ميان مخاطبانتان كودكان و نوجوانان نيز شركت كرده باشند، داستانها و خاطرات جالب را نيز بيان كنيد.

41 كيفيت و كميت سخن خود را بر مبناي حد «متوسط» معلومات و اطلاعات و توان جسمي و فكري و روحي شنوندگان قرار دهيد.

42 موضوع و مطالب سخنراني خود را با رعايت ويژگيهاي زير برگزينيد:

مورد علاقه گوينده؛

برخوردار از منابع كافي و معتبر؛

مورد نياز شنونده؛

متناسب با شرايط زمان؛

متناسب با شرايط مكان؛

متناسب با شرايط مخاطبان؛

برخوردار از تسلط علمي گوينده بر آن؛

مهم از نظر گوينده و شنونده.

نكات پيش از سخنراني

43 هر يك ساعت سخنراني ممكن است چندين ساعت مطالعه لازم داشته باشد. پس تا مي‏توانيد، مطالعه پيش از سخنراني را فراموش نكنيد، هرچند سخنور ورزيده‏اي باشيد.

44 در آغاز راه، شايسته است كه مطالب سخنراني خود را پيش از اجرا، در خانه و يا محل ديگري تمرين كنيد. اين تمرين را يا مي‏توانيد در حضور جمع يا به صورت فردي انجام دهيد و يا مي‏توانيد آن را روي نوار، ضبط نماييد و به آن گوش دهيد و سپس نقايص و نواقص آن را برطرف كنيد تا به مرور زمان، سخنوري موفق شويد.

45 سخنور بايد از نظر ظاهر، مرتب و تميز باشد. از اينرو، بايسته است كه پيش از حضور در جلسه سخنراني، سر و وضع، چهره، يقه، عمامه و لباس خود را در آينه‏اي ببينيد و پس از اطمينان، به سخنوري بپردازيد؛ زيرا گاهي ممكن است موهاي سر، شانه نكرده يا يقه لباس، ورآمده يا تحت الحنكِ عمامه، بيرون زده و يا لكه‏اي جوهر يا چربي، روي لباس شما ريخته شده باشد.

46 پيش از سخنراني، به خود تلقين كنيد كه حامل پيامي هستيد و بايد آن را بگوييد و همه منتظر دريافت پيام شما هستند. از اينرو، ترس و اضطرابِ كمتري به شما روي خواهد آورد و يا حتي هيچ گونه ترس و اضطرابي به دل شما راه نخواهد يافت.

47 پيش از سخنراني، درباره آن بينديشيد كه چگونه آن را آغاز كنيد، چگونه آن را ادامه دهيد و چگونه آن را به پايان بريد و به طور كلي چگونه آن را بيان نماييد. به طور مثال، آيا سخنراني خود را با آيه‏اي از قرآن يا حديثي از معصومان عليهم‏السلام و يا چند بيت شعر آغاز كنيد؟ و آيا اين آيه يا حديث و يا شعر، مي‏تواند كدام آيه يا حديث و يا شعر باشد؟

48 براي سخنراني خود، طرح مناسب و چارچوب كلي داشته باشيد و پيش از سخنراني، آن را براي خود ترسيم كنيد تا در هنگام سخنراني، مطالب را فراموش ننماييد.

49 براي پاسخگويي به پرسشهاي احتمالي شنوندگان قبلاً خود را آماده كنيد. اين پرسشها را مي‏توانيد خودتان با تفكر در موضوع يا با مشورت با صائب نظرانِ در آن موضوع يا با مراجعه به كتابها و منابع نوشته شده در آن موضوع و يا حتي با كمك گرفتن از خود شنوندگان بيابيد.

50 قبل از سخنراني دقت نماييد كه اگر نكته‏اي مبهم و تاريك در محتواي سخنراني شما وجود دارد، آن را روشن و يا حذف كنيد.

51 پيش از سخنراني استراحت داشته باشيد و از خوردن غذا به حد اشباع بپرهيزيد تا با شكمي پُر و انباشته از غذا سخنراني نكنيد. و از خوردن چيزهايي مانند «نوشابه» خودداري ورزيد تا مبادا هنگام سخن گفتن آروغ بزنيد.

52 شايسته است كه چند دقيقه‏اي پيش از وقت، به محل سخنراني خود برويد و از آنجا ديدن كنيد تا از كيفيت و كميت محل سخنراني و شنوندگان خويش مطلع شويد.

53 پيش از سخنراني، تاحدي كه مي‏توانيد، از شرايط فرهنگي، اخلاقي، سياسي، اقتصادي و اجتماعي شنوندگان خود آگاه شويد و سخنراني خود را باتوجه به آن شرايط ايراد نماييد. به طور نمونه، اگر مخاطبان شما داراي شرايط اقتصادي وماليِ خوبي نيستند، از آنان ـ براي امور خيريه و مانند آن ـ كمكهاي ماليِ سنگين و يا حتي هيچ كمك مالي را درخواست نكنيد.

54 در صورت لزوم، پيش از سخنراني، نقشه، لوحه، فيلم، اسلايد، اُوِرهِد و مانند آن را آماده كنيد تا زمان سخنرانيِ شما با انجام دادن اين گونه كارها تلف نشود.

55 در صورتي كه پيش از سخنراني شما كس ديگري نيز سخنراني مي‏نمايد، سعي كنيد چند دقيقه زودتر از موعد مقرر خودتان، در محل سخنراني حاضر شويد تا از موضوع و محتواي سخنان او و بويژه مثلاً مرثيه‏اي كه در پايان سخنراني‏اش مي‏خواند، آگاه شويد. با اين كار، هم به اين سخنران احترام گذاشته‏ايد، و هم از تكرار موضوع و مرثيه براي شنوندگان خود دوري جُسته‏ايد.

56 براي آرامش بيشتر در سخنراني، پيش از سخن گفتن چند نفس عميق بكشيد.

57 پيش از سخنراني صداي بلندگو را آزمايش و تنظيم نماييد و فاصله مناسب خود با آن را در نظر بگيريد و تلاش كنيد تا صداي نابهنجار و يا سوت دلخراش از آن توليد نشود، مثلاً دهان خود را به ميكروفون نچسبانيد.

58 در صورت امكان، از بانيان و برگزاركنندگان مجلس سخنراني خود بخواهيد كه هنگام سخنرانيِ شما از دادن آب، چاي، خرما، حلوا، شيريني و مانند آن، به شركت كنندگان خودداري ورزند تا تمركز حواس شما و آنان از بين نرود و كنترل مجلس نيز به هم نخورد.

ادامه دارد...