مسلمانان چچن در دايره اتهام

حامد حقيقت خواه

انفجار يكي از ترن‏هاي متروي مسكو، در ششم فوريه سال جاري ميلادي را مي‏توان، يكي از مرگبارترين حوادثي دانست كه طي سال اخير در روسيه اتفاق افتاده است. حدود 6 كيلوگرم ماده منفجره در واگن دوم متروي مسير ميدان مسكو، در ساعت 32:8 منفجر شد؛ ساعتي پر ازدحام براي اهالي مسكو كه به سوي محل‏هاي كار خود عازم بودند. جست‏وجو و شناسايي قربانيان به دليل شدت انفجار بسيار دشوار بود. مع الوصف، آمار خسارات جاني در همان روز، 39 كشته و ده‏ها زخمي اعلام شد كه امدادگران تا 50 كشته را احتمال مي‏دادند.

اين تهاجم تروريستي، بلافاصله توسط مقامات روسي، به چچني‏ها نسبت داده شد. ولاديمير پوتين رئيس جمهور روسيه، چند ساعت پس از واقعه اعلام كرد: «ما هيچ نيازي به تأييد اين موضوع نداريم و كاملاً مطمئن هستيم.»

مسخدوف رهبر جدايي طلبان چچن، نيز هر گونه مداخله نيروهاي چچني را در اين انفجار محكوم كرد و بار ديگر اقدامات تروريستي از اين دست را مورد انتقاد قرار داد.

به دنبال اين رخداد، تدابير امنيتي در پايتخت و هم‏چنين سن‏پترزبورگ و ديگر شهرهاي مسكو افزايش يافت. تدابير امنيتي در مسكو، پس از انفجار انتحاري در ميدان سرخ اين شهر در ژوئيه گذشته، بي‏سابقه بوده است. مأموران امنيتي در مورد اخير به سناريوهاي مختلفي پرداختند كه احتمال يك حمله انتحاري در آن محتمل است. روش عمليات در انفجار مسكو بسيار شبيه عمليات سپتامبر و دسامبر گذشته، در قطار حومه قفقاز بود كه يك عمليات انتقامي به وسيله فرمانده جنگي چچن، «ساميل باسايف»، بود.

همچنين در پي اين واقعه، در آستانه انتخابات رياست جمهوري روسيه، صداي انتقادها از هر سو بلند شد. سرگي گلازيف، يكي از اعضاي دوما گفت: دولت كنوني نمي‏تواند از مردم حفاظت كند. وي افزود: مسئولي براي اتخاذ اقدامات جدي وجود ندارد و چنانچه چنين اقداماتي معمول داشته شود، شهروندان را هدف مي‏گيرد، نه تروريست‏ها را. اتحاديه قربانيان و گروگانگيري مسكو كه در سال 2002 توسط گروهي از نيروهاي چچني انجام شده بود، طي نامه‏اي به رئيس جمهور نوشتند: «ولاديمير پوتين! در اين روزهاي مبارزات انتخاباتي، براي ما سخت و ناگوار است كه اين سؤال را از شما بپرسيم: آيا شما واقعاً ضامن امنيت و حق زندگي ما هستيد؟»

در اين مقطع بايد به ياد آورد كه ولاديمير پوتين، افسر سابق «كا. گ. ب» پيش از برگزاري انتخابات سال 2000 م، وعده برقراري امنيت را به مردم روسيه داده بود و يكي از شعارهاي انتخاباتي وي سركوب مسلمانان چچني بود. اين سركوب پيش از وي، توسط بوريس يلتسين رئيس جمهور سابق روسيه در سال 1994 آغاز شده بود. وي نيز همانند سلف خود، ارتش روسيه را به چچن گسيل داشت و پس از تصرف گروزني، پايتخت اين جمهوري خودمختار، رئيس جمهور قانوني، يعني «اصلان مسخدوف» را عزل كرد و احمد قادروف با حكم حكومتي پوتين به جاي وي منصوب شد.

از اين زمان، دور جديدي از خشونت‏ها، توسط سربازان روسي در چچن آغاز شد و عكس العمل آن به نقاط مختلف فدراسيون روسيه و حتي مسكو كشيده شد.

پيش از وقايع 11 سپتامبر افكار عمومي و منطقه‏اي، به ويژه در كشورهاي اسلامي، بر توقف خشونت‏ها و يافتن راه‏هاي مسالمت‏آميز براي بحران چچن مبتني بود، اما پس از آن، كرملين در صف مبارزه جهاني با تروريسم قرار گرفت و در عوض، حجم انتقادها و فشارها بر مسكو، براي مبارزه و سركوب «تروريست‏هاي چچني» فروكش كرد. اما بايد اذعان داشت كه ابعاد جنايات و سركوب مردم چچن، پس از روي كار آمدن پوتين تا به امروز، دهشتناك بوده است.

آمار رسمي دولت دست نشانده چچن كه در روزنامه لوموند، مورخ 11 آوريل 2003م، منتشر شد و مقامات رسمي در برابر آن سكوت كردند، بسيار تكان‏دهنده است. در اين گزارش، بيش از 100 اعدام در هر ماه، فقط در سال 2002 گزارش شده است. از اول ژانويه 2002 تا 31 دسامبر سال 2003 م، 1314 قتل به وقوع پيوسته كه عمدتاً شامل غير نظاميان بوده است.

همين گزارش نشان مي‏دهد كه از ابتداي جنگ تاكنون، 49 گور دسته جمعي در چچن كشف شده است و آثار به جاي مانده روي اجساد نشان مي‏دهد كه آنها پيش از كشته شدن شكنجه شده‏اند.

گزارش مزبور، با بررسي آمار ماه‏هاي اول سال 2003 م اعلام مي‏كند كه تغييري در روند قتل‏ها، آدم‏ربايي‏ها، ناپديد شدن‏ها و تجاوزها مشاهده نمي‏شود.

مردم مسلمان چچن كه برخي شواهد، قدمت اين قوم را به قرن هشتم ميلادي مربوط مي‏داند، تاريخ خونباري دارند. تلاش‏هاي روسيه براي به انقياد در آوردن اين مردم، به قرن هجدهم و دوران كاترين كبير باز مي‏گردد كه طي آن، چچن‏ها تحت فرمان علماي مذهبي خود، مبارزات بي‏اماني را عليه روس‏ها ترتيب دادند.

حاكميت كمونيست‏ها نيز تغييري در اوضاع ايجاد نكرد و مردم چچن به بهانه همكاري با آلمان‏ها به دستور يلتسين، تبعيد دسته جمعي شدند كه طي آن يك سوم مردم چچن كشته شدند. هنگامي كه در سال 1957م، از اين قوم اعاده حيثيت شد، چچني‏ها به سرزميني بازگشتند كه به ديگران واگذار شده و تمامي مظاهر مذهبي در آن ويران شده بود. اضمحلال اتحاد شوروي در سال 1991 م و ايجاد فدراسيون روسيه نيز اوضاع چچن را عوض نكرد.

ژنرال جوهر دودايف، طي يك همه‏پرسي در سال 1991 م، موقعيت سياسي خود را در چچن مستحكم ساخت و استقلال جمهوري خودمختار چچن را اعلام كرد. پس از آنكه در سال 1994 مذاكرات پراكنده با دولت مركزي راه به جايي نبرد. پس از آنكه در سال 1994 مذاكرات پراكنده با دولت مركزي راه به جايي نبرد، نيروهاي ارتش روسيه به سوي چچن حركت كردند و افق هر گونه راه حل مسالمت‏آميز را تا آينده‏اي نامعلوم از بين بردند.

دولت روسيه با كنار زدن مذاكرات سياسي و به طور همزمان سركوب گسترده مردم چچن، چيزي جز نفرت، خون و اسلحه، و ويراني‏هاي گسترده در چچنستان باقي نگذاشته است. در مقابل، رزمندگان مسلمان چچني نيز با روش‏هاي گوناگون، به سردمداران مسكو اثبات كردند كه قادر هستند، امنيت روسيه را حتي در ميدان مركزي مسكو تهديد كنند. كرملين پس از سال‏هاي متمادي بايد دريافته باشد كه اين حجم از سركوب، راه حل مناسبي براي يك بحران داخلي نيست.