ترك بعضى عادات بد،...(1)

ترك بعضى عادات بد ثمرات سودمند و زودرس دارد

دكتر منصور اشرفى

برخى‏از عادات به طور دائم روزمره، باعث آزار جسم و گاهى روان هستند مثلا اعتياد به‏سيگار و خوردن قهوه زياد باعث افزايش مداوم و تدريجى فشار خون خواهد شد چه اين‏دو ماده به ويژه نيكوتين به محض ورود به بدن، فشار خون را بالا مى‏برد. اگر كسى‏سيگار را ترك كند، بهبود سريع در وضع مزاجى خود خواهد ديد. درواقع اين جايزه‏اى‏است كه انسان در ازاى ترك يك ماده زيان‏آور دريافت مى‏كند. اين بهبود وضع، مساءله‏ساعت و روز است‏يعنى اثر خوشحالى و بهبود خيلى زود ظاهر مى‏شود و اثر فورى آن‏روى فشار خون است كه رو به كاهش مى‏گذارد و به سمت طبيعى سير مى‏كند. پژوهشگران‏انگليسى اين مطلب را به خوبى روشن كرده‏اند. آنان 16 نفر پيدا كردند كه فشار خون‏بالاتر از طبيعى داشتند و همه آنان به سيگار و قهوه معتاد بودند. از آنان‏خواستند كه يك شب از اين ماده صرفنظر كنند (از نصف شب تا ساعت 9 بامداد) فشارخون اين گروه كه معمولا 164 روى 102 ميلى متر جيوه بود، صبح همان روز به 147 روى‏89 نزول كرد به طورى كه در ظرف 9ساعت‏يعنى كمى بيش از يك شب استراحت، فشار خون‏از مرز خطر به حد طبيعى رسيد. سپس به آنان اجازه داده شد كه سيگار بكشند و قهوه‏بنوشند. دو ساعت‏بعد فشار خون متوسط آنان از نو، به 162 روى 102 (مرز خطر)رسيد (1) .

اثر ورزش

اثر ورزش در ترك عادات زيان‏آور بسيار درخشان است. جايزه‏اى كه انسان‏از ورزش انتظار دارد در عرض 60 دقيقه نصيب وى مى‏شود. لازم نيست كه انسان درمسابقه «دو» شركت كند و يا به قله دماوند صعود نمايد تا جايزه دريافت كند،بلكه همانقدر كه وى به طور متعادل و متناسب ورزش نمايد، جايزه خود را دريافت‏خواهد كرد و آن ارزشمندترين جايزه، يعنى تندرستى است. تندرستى جسم و روان. وقتى‏كه دستگاه ناتوان شده قلب وعروق توان خود را در اثر ورزش باز مى‏يابد و يا بدن‏متعادل و متناسب مى‏شود، اين خود بهترين پاداشى است كه از ورزش به دست مى‏آوريم.

اين بهبود وضع بدن و مزاج تقريبا به همان زودى آغاز مى‏گردد كه انسان به ورزش‏اقدام كند.

گروهى ديگر از پژوهشگران دريافته‏اند كه نيم ساعت پس از ورزش نسبتا شديد، فشارخون به مقدار زياد، كم مى‏شود. بيست مرد كه نصف آنان فشار خون بالا داشتند و نصف‏ديگر داراى فشار خون عادى بودند، مدت 50دقيقه دويدند. منتهى پس از هر دو دقيقه‏مدت كمى استراحت كردند و سپس مدت نيم ساعت، به طور آرام، روى صندلى نشتسند. دراين مدت فشار خون آنان اندازه‏گيرى شد. فشار خون بزرگ «سيستوليك‏» همه آنان‏پائين‏تر از فشار خون پيش از ورزش بود. فشار خون افراد سالم 22درصد و افرادداراى فشار خون بالا 25 درصد پائين آمد.

بعضى آزمايش‏هاى ديگر نشان مى‏دهند كه پائين آمدن فشار خون حتى در ورزش‏هاى‏كوتاه مدت نيز 4 تا 10 ساعت ادامه مى‏يابد. بنابراين كار و حركت مرتب ومنظم فشارخون را براى مدت طولانى در حالت عادى و متعال نگاه مى‏دارد. هرچه فشار خون به مدت‏طولانى در حد متعارف نگاه‏داشته شود، بدن از آن بيشتر بهره‏مند شده وتندرستى بيشترتامين خواهد شد. در يك آزمايش ديگر، از افراد سالمند هفته‏اى سه روز و هر روزيك ساعت ورزش نمودند. بعضى از آنان در همه عمر فعال بودند وبرخى ديگر پس ازدوران جوانى اساسا ورزش نكرده بودند.

شش هفته پس از آغاز به ورزش تغييرات عمده‏اى در آنان ايجاد شد و نتيجه مهم اين‏بو دكه فشار خون آنان پائين آمد، مقدار چربى خون آنان كم شد، ظرفيت جذب اكسيژن‏آنان افزايش يافت و قدرت بازوانشان زياد شد، فعاليت الكتريكى ماهيچه‏ها كه‏نشانه‏اى از تنش عصبى است، كاهش يافت. در عرض چند هفته، با كمال شگفتى، سودهاى‏ديگرى كه انتظار نمى‏رفت ظاهر شدند مثلا كمردرد و يبوست كم شد و يا كاملا از بين‏رفت و اين افراد احساس نيروى بيشترى نمودند. وضع مزاجى بيشتر اين داوطلبان، درعرض 18 تا 42 هفته شروع به بهبود نمود و بالاخره به حد سلامت رسيد.

ورزش در كنترل «كلسترل‏» نيز اثر بسيار نيكو دارد. كلسترل در بدن بر دو نوع‏است: يكى چربى خوب با چگالى زياد « » كه از خطر حمله قلبى مى‏كاهد و ديگرى‏چربى زيان‏آور با چگالى كم ‹ LDL » كه خطر حمله قلبى را افزايش مى‏دهد. ورزش درهر دوى اين كلسترل موثر است‏يعنى اين كه نوع سودمند را زياد و نوع زيان‏آور راكم مى‏كند. اين اثر مربوط به مدت و شدت ورزش است كه تا آثار مطلوب آن روى كلسترل‏ظاهر شود. در اين مورد عوامل گوناگون من جمله سطح كلسترل خون در آغاز ورزش وساختمان بدن انسان موثر هستند به طور كلى مدت هشت هفته ورزش ملايم، به طورشگفت‏آور، باعث كاهش كلسترل خون مى‏شود.

در يك پژوهش در دانشگاه «پنسيلوانيا» عده‏اى از بانوان را تحت آزمايش قراردادند و مشاهده نمودند كه در عرض 8 هفته 35درصد كل كلسترل خون آنان كم شد و درعوض در بانوان ميانسال كلسترل خوب ( HDL ) بالا رفت. اين به خوبى نشان مى‏دهد كه‏ورزش تا چه اندازه در تنظيم كلسترل خون و در نتيجه در جلوگيرى از حمله‏هاى قلبى‏موثر است. تعداد اين بانوان 36 نفر و كلا كسانى بودند كه به ورزش علاقه‏اى نداشتند.

9نفر از آنان لاغر، 4نفر دچار بيمارى قند و بقيه چاق بودند. همه آنان، به‏طورشگفت‏آور، و يكسان از ورزش سود بردند و كلسترل خون شان به‏طور چشم‏گير كاهش يافت.

آنانى كه 35 تا 60 سال سن داشتند هر هفته چهار روز و هر روز 50 دقيقه ورزش‏كردند. ورزش آنان عبارت بود از دويدن آرام، راه رفتن و حركات ورزشى در هواى‏آزاد مانند شنا و غيره.

در اين مدت علاوه بر اين كه كلسترل خونشان كم شد، خطر حمله قلبى نيز برطرف‏گرديد. از لحاظ بدنى و نيروى جسمانى پيشرفت‏بسيار نمودند.

مسلما در جوان‏ترها، ورزش و حركات بدنى اثر نيكوتر دارد.

همانگونه كه ورزش اثر خوب بر كلسترل دارد در مقابل رژيم غذائى پرچرب به ويژه‏چربيهاى اشباع شده، چه حيوانى و چه نباتى، مى‏تواند به همان ميزان و بلكه بيشتراثر بد و ناگوار بر مقدار كلسترل خون داشته باشد.

ترك سيگار

يكى از عادات بسيار زيان‏آور كشيدن سيگار (به طور كلى دخانيات) است‏كه ما در هر فرصت مناسب اثرات زيان‏آور و بلكه مرگبار آن را در اين مجله و نيزمجامع علمى يادآورى كردايم. اثر زيان‏آور دود سيگار بر دستگا قلب و عروق، دستگاگوارش و دستگا ادرارى امرى است ثابت‏شده. به علاوه دود سيگار ارتباط كاملى بابروز انواع سرطانها به ويژه سرطان ريه دارد. اگر كسى بخواهد، حتما هم مى‏خواهدتا تندرستى وى به خطر نيفتد، بايد اين عادت دشمن سلامتى را ترك كند و اين خواستن‏بايد تواءم با اراده قوى و تصميم قطعى باشد در اين صورت بلافاصله پس از ترك اين‏عادت جايزه اراده قوى خود را خواهد گرفت چه بدن انسان به سرعت‏به اين ترك عادت‏پاسخ مثبت مى‏دهد و علائمى كه در اثر دود دخانيات ايجاد شده‏اند، به تدريج و برخى‏از آنها به سرعت از بين مى‏روند.

البته اين امر بسته به اين است كه طول مدت اعتياد به دخانيات چه قدر و ميزان‏مصرف آن در چه حد باشد. هر چه مدت و شدت سيگار كشيدن زيادتر باشد، محو آثارنامطلوب آن نيز مدت زيادى طول خواهد كشيد. اما به هر حال برگشت‏به وضع عادى، پس‏از ترك سيگار، طولانى نخواهد بود. ضربانات قلب كم خواهند شد. فشار خون پائين‏خواهد آمد. اين آثار مطلوب حتى در عرض 9 ساعت پس از ترك سيگار ظاهر خواهند شد وپس از چند روز حس بويائى و چشائى به حال نخست‏برخواهد گشت. ناگفته نماند سيگاراثر بس زيان‏بخش بر حس چشائى و بويائى دارد. با برگشت اين حس‏ها به حال طبيعى‏نيرو، احساس خوشحالى و شادابى نيز افزايش خواهد يافت و حتى مخاط حبابچه‏هاى ريه،ناى و نايچه‏هائى كه چند روز پس از آغاز به سيگار كشيدن، به تدريج دچار خرابى وضايعه شده بودند، شروع به بهبود مى‏كنند. به‏طورى كه اين بهبودى در ظرف چند هفته‏قابل توجه است. در عرض دو هفته مقدار كلسترل خوب HDL به حال طبيعى بر مى‏گردد.

مطالعه‏اى كه در كشور «سوئد» انجام گرفته است، نشان مى‏دهد ده نفر مرد كه‏سيگار را ترك كردند، مقدار كلسترل خوب آنان در عرض دو هفته 29درصد افزايش يافت.

مطالعات ديگر هم نشان داده‏اند كه در مدت 3 تا 6 هفته عملكرد دستگاه قلبى و ريوى‏به‏طور قابل ملاحظه‏اى متعادل مى‏شود.

دود سيگار به ويژه نيكوتين آن اثر بسيار زيان‏آور بر دستگاه عروق خونى دارند وباعث انقباض عروق به ويژه سرخرگهاى موئين مى‏شوند و در نتيجه جريان خون درانتهاى اندامها بسيار ضعيف مى‏گردد. دست‏ها، به ويژه پاها خصوصا در هواى سرد به‏سرعت كرخت و حتى كبود «سيانوزه‏» مى‏شوند اما چند هفته پس از ترك سيگار اين‏عوارض نيز برطرف مى‏شوند و در دست و پا گرمى طبيعى احساس مى‏گردد كه اين امرنتيجه بهبود جريان خون در اندامهاست.

شگفت‏آور اين كه ترك سيگار در بارورى مردان نيز موثر است. اين بهبود در عرض يك‏ماه مشاهده مى‏شود ظرفيت ريه‏ها نيز در ظرف شش ماه پس از ترك سيگار بهبود مى‏يابد.

به طورى كه ذكر شد، سيگار اثر نامطلوب بر عروق قلب و مغز دارد و در نتيجه‏حمله‏هاى قلبى و سكته‏هاى مغزى در سيگاريها بيش از ساير افراد است.

(فراموش نشود كه در اين مقاله سيگار نماينده تمام اقسام دخانيات است از قبيل‏غليان، چپق، پيپ، جويدن توتون و غيره) اما پس از ترك سيگار اين نابرابرى از بين‏مى‏رود. سكته‏هاى مغزى، حمله قلبى و عوارض عروقى تقريبا به اندازه غير سيگاريهامى‏گردد.

بنابر پژوهش‏هاى گسترده در اروپا و آمريكا، اين امر به ثبوت رسيده است كه‏عوارض نامطلوب سيگار بر قلب پس از ترك سيگار از بين مى‏روند بنابراين سيگاريهانبايد نااميد گشته و ناراحتيهاى قلبى و عروقى خود را غير قابل درمان بدانندبلكه بايد مطمئن باشند كه پس از ترك سيگار وضع قلبى و مزاجى‏شان بهبود كلى خواهديافت و به احتمال قريب به يقين به حالت نخست‏بر خواهد گشت. آمار نشان مى‏دهدكسانى كه سيگار را ترك مى‏كنند، صرفنظر از مدت و شدت اعتياد، خيلى كمتر ازافرادى كه هنوز به كشيدن سيگار ادامه مى‏دهند، دچار سكته‏هاى قلبى و مغزى و ديگرعوارض مى‏گردند.

1 - American Journal of Medicine. Sep,1992 .