اندیشه سیاسی فارابی نسخه متنی

حسى را ادراك مي‏كند و مدركات وهم در قوه حافظه ذخيره مي‏شوند و قوه‏اى كه به تجزيه و تحليل و تركيب مخزونات حافظه و مصوره مي‏پردازد، قوه مفكره يا متخيله است.

ج) وظيفه اصلى قوه متخيله، تجزيه و تركيب بين صور حسى ذخيره شده در قوه حافظه و مصوره است و همين امر براى متخيله با ابتكار و نوآورى همراه است و مي‏تواند بين صور و معانى اراده شده به وسيله حس، جمع و تفريق كند.

د) قوه متخيله كه در مرحله آخر قواى باطنى قرار دارد، جايگاهى بين قوايى دارد؛ به اين معنا كه بين حاسه و ناطقه واقع شده است، از يك طرف، مقام رياست دارد؛ چون همه قواى ظاهرى و باطنى به او خدمت مي‏كنند. و از طرف ديگر، مقام خدمت دارد؛ چون به قوه نزوعيه و ناطقه خدمت مي‏كند. بنابراين، در هر دو مقام متخيله يك سيستم اجبارى منفعل كار مي‏كند؛ اما به تعبير فارابى، اگر طرفين آن بر كمالات اول خود باز گردند، به اين كه افعال ويژه خود را انجام ندهند، مثل وضعى كه در حال خواب بر آن‏ها عارض مي‏شود، در اين صورت، قوه متخيله، متفرد به نفس خود شده و از رسوم محسوساتى كه حواس على الدوام بر او وارد مي‏كنند و هم چنين از خدمتگزارى به قوه ناطقه و نزوعيه آزاد مي‏شود و فعالانه عمل مي‏كند و به سراغ رسوم ذخيره شده مي‏رود و كار تجزيه و تركيب را آغاز مي‏كند و علاوه بر آن عمليات، كار ويژه انحصارى خود، يعني«محاكات» را نيز تعقيب مي‏كند.1

ه··) قوه متخيله نزد فارابى، ارتباط بسيارى با گرايش‏ها و عواطف و اعمال عقلى و حركات ارادى آدمى دارد و مي‏تواند قوه نزوعيه را به سوى خاصى سوق دهد و شوق و رغبت انسان را به يك جهت هدايت كند. در «آراء اهل المدينة الفاضله» آورده است: «هنگامى كه قوه متخيله، قوه نزوعيه را مستعد به استعداد قريب، براى قبول كيفيتى و يا هيئتى، مثل غضب و يا شهوت و يا بالجمله، مستعد

1. آراء اهل المدينة الفاضله، پيشين، ص 108.