ادراك عقلي - اندیشه سیاسی فارابی نسخه متنی

رتبته تسمى الملكوت و اشباه ذلك من الاسماء»؛1 يعنى عقل فعال، همان موجودى است كه مي‏توان آن را روح الامين و روح القدس و... خواند و از لحاظ مرتبه مي‏توان آن را در سطح نام ملكوت و امثال آن ناميد.

ادراك عقلي

پس از بيان معانى عقل و انواع عقول، لازم است اشاره‏اى هم به چگونگى ادراك عقلى شود و به ويژه، دو موضوع مهم، يعنى منشأ و خاستگاه معرفت عقلى و رابطه عاقل و معقول، را بايد در اين قسمت تبيين كرد.

در مورد منشأ معرفت عقلى، فارابى بر اساس مبناى مفروض خود، كه در روش‏شناسى و هستي‏شناسى نيز بدان اشاره شد، از «قوس نزول» و «قوس صعود» استفاده مي‏كند و بر اساس قوس نزول، كه از خداوند شروع مي‏شود تا عقل دهم در عالم ما فوق قمر و به واسطه عقل فعال، كه «واهب الصور» است، همه علوم و معارف را به عقل انسانى افاضه مي‏كند. چون اين بحث را به طور تفصيلى در معرفت اشراقى آورده‏ايم، در اين جا از طرح آن صرف نظر مي‏كنيم.

بر اساس قوس صعودى، فارابى منشأ معرفت عقلى را در «معرفت حسي» مي‏جويد و عقل از صور و ماهيات محسوسات بهره مي‏گيرد و از علايق مادى و مشخصات حسى آن‏ها را تجربه مي‏كند. لذا فارابى در «تعليقات» تصريح مي‏كند كه «ان النفس تدرك الصور المحسوسه بالحواس و تدرك الصور المعقوله بتوسط صورها المحسوسه اذ تستفيد معقولية تلك الصور من محسوسيتها، و يكون معقول تلك الصور لها مطابقاً لمحسوسها والا لم يكن معقولاً لها»؛2

يعنى نفس انسان صور محسوسات را به وسيله حواس، و صور معقول را نيز به واسطه صور محسوس ادراك مي‏كند؛ زيرا معقوليت اين صور را از راه محسوس بودنشان استفاده مي‏كند و بر اين اساس، معقول اين صور، مطابق با

1. السياسة المدنيه، پيشين، ص 32.

2. تعليقات، پيشين، ص 38.