اندیشه سیاسی فارابی نسخه متنی

نماند كه اين ارتقاى رتبه، ويژه انسان‏ها است و سعادت نهايى و برترين چيزى كه براى وى ممكن است كه بدان نايل شود، همين است.1

فارابى معتقد است كه در سير تصاعدى، حركت از بسيط به مركب است. نقطه آغازين، كه هيولى ناميده مي‏شود، عبارت است از «آخر الهويات و اخسّها ولولا قبوله للصورة لكان معدوماً بالفعل و هو كان معدوماً بالقوة فقبل الصورة فصار جوهراً»؛2 يعنى هيولى آخرين و پايين‏ترين حقيقت و هويت وجود مادون قمر است كه اگر صورت به خود نگيرد، بالفعل معدوم مي‏شود؛ زيرا هيولى معدوم بالقوه هست و با قبول صورت، جوهر مي‏گردد. سپس با پذيرش حرارت، برودت، يبوست و رطوبت، تبديل به «اُسطُقسات» مي‏گردد.

در سؤالى كه در رساله «جوابات لمسائل سئل عنها» از فارابى درباره مفهوم اسطقسات پرسيده شده، او جواب مي‏دهد كه: اسطقسات همان مبادى جواهر مركب هستند؛ يعنى همان عناصر اربعه آتش، هوا، آب و زمين. و جواهر مركبه، هم در اجسام طبيعى و هم در اجسام صناعى مراد است. و اين عناصر اربعه، مصدر توليد اصناف و اقسام تركيبات شده‏اند: «تَولَّد صنوف المواليد و التراكيب.»3 البته اين ابهام وجود دارد كه هيولى چگونه پديد آمده است كه فارابى در آثار متعددى به آن پاسخ داده است و معتقد است: ماده اولى، نتيجه حركت اجسام آسمانى است كه دائماً در حركت هستند.

او در «آراء اهل المدينة الفاضله» مي‏گويد: «از ناحيه طبيعت مشتركى كه در اجسام آسمانى است، وجود هيولى كه ماده مشترك بين اجسام مادون قمر است، لازم مي‏آيد. و از ناحيه جواهر آن‏ها وجود اجسام كثير مختلف الجواهر پديد مي‏آيد. و از ناحيه تضاد نسبت‏ها و اضافات آن‏ها، وجود صور متضاده لازم مي‏آيد. و از تبديل و تعاقب نسبت‏هاى متضاده بر آن‏ها، تبدل و تعاقب صور

1. همان، ص 7.

2. جوابات لمسائل سئل عنها، ص 107؛ آراء اهل المدينة الفاضله، پيشين، ص 77 ـ 79.

3. جوابات لمسائل سئل عنها، ص 107.