اندیشه سیاسی فارابی نسخه متنی

علت غايى، با استناد به اين تعبير زيباى فارابى مي‏گويد: «چگونه چنين نباشد در حالى كه هيچ چيزى نيست مگر آن كه در آن، طبعاً و يا ارادتاً شوق به محبوب و اشتياق رسيدن به معشوق وجود دارد.»1

معلم ثانى با استناد به آيه 43 سوره نجم، كه خدا را منتهى اليه و غايت همه چيز مي‏داند، مي‏گويد: «خداوند كه ذات واجب است، به خاطر ذاتش غايت همه چيز است؛ زيرا همه چيز به آن منتهى مي‏شود؛ همان‏طور كه خودش فرمود: «ان الى ربك المنتهي». و چون هر غايتى خير است، پس خدا خير مطلق است.»2

و بر اين اساس، فلسفه فارابى غايت خويش را بر معرفت خالق بنا نهاده است و بر اين مهم تأكيد مي‏كند: «الغاية التى يقصد اليها فى تعلم الفلسفة فهى معرفة الخالق تعالي»؛3 يعنى غايت مقصود، در يادگيرى فلسفه، شناخت خالق هستى است. و علاوه بر دستگاه فلسفى، غايت دين را نيز در اين جهت مي‏بيند و تصريح مي‏كند كه «دين، مقدمات و مبادى نهايى موجودات و معرفت به مبدأ اول و سبب نخست همه موجودات را، كه همان سعادت قصوى است، ارائه مي‏دهد.»4

اين غايت انگارى در همه منظومه فكرى، به ويژه در بخش «سياسيات»، از شكل‏گيرى اجتماعات تا استقرار نظام سياسى، همه جا ديده مي‏شود. در مورد نظام سياسى مدينه مي‏گويد: «فالخير الافضل و الكمال الاقصى انما ينال اولاً بالمدينه»؛5 قبل از نظام سياسى «امت» و نظام جهانى معموره ارض، به واسطه حكومت «مدينه» مي‏توان به خير برتر و كمال نهايى نايل شد. در خصوص غايت رهبرى هم آمده است كه «رهبر كسى است كه غرض و مقصودش در اعمال

1. شيرازى صدرالدين، الحكمة المتعاليه فى الاسفار الاربعه، تهران: انتشارات حكمت، 1374، ج 2، ص 278.

2. تعليقات، پيشين، ص 46.

3. فارابى، ابونصر، ما ينبغى ان يقدم قبل تعلم الفلسفه، تحقيق محمدامين الخانجى، مصر: مطبعة السعاده، 1325ق، ص 62.

4. تحصيل السعاده، پيشين، ص 90.

5. آراء اهل المدينة الفاضله، پيشين، ص 118.