9. صناعت مدني - اندیشه سیاسی فارابی نسخه متنی

فاضله و غير فاضله است، مي‏گويد: سياست جنس كلى براى انواع آن نيست تا بشود با يك مفهوم واحد، همه انواع سياست را تعريف كرد، بلكه هر نوع آن با نوع ديگر «تختلف فى ذواتها و طبائعها»،1 ذات و طبيعتش متفاوت است. بنابراين، سياست همانند اسم مشترك براى انواع آن است. كاربرد سياست در آثار فارابى گاهى به معناى اخص است و آن سياستى است كه ناشى از قدرت سياسى و حرفه زمامدارى است: «السياسة هى فعل هذه المهنة»2 و آن، ايجاد افعال و ملكات و فضايل در مدينه و نگهدارى از آن‏ها است. اين سياست خاص، از دو راه دانش و تجربه سياستمداران به دست مي‏آيد. گاهى نيز سياست به معناى اعم به كار رفته است و شامل همه انواع سياست مي‏شود. فارابى در رساله «السياسه» آن را به سه بخش تقسيم مي‏كند:

1. سياست انسان در مورد زير دستان.

2. سياست انسان در قبال رئيسان.

3. سياست انسان در قبال طبقه هم سطح خود.

و در برخى از آثار خود، «سياسة النفس» را نيز در اين بخش آورده است.

فارابى در همه مواردى كه از «سياست» بحث مي‏كند، آن را متأخر از علم مدنى تلقى كرده است.

9. صناعت مدني

زمامدارى يا «حرفه زمامداري»، كه در اصطلاح فارابى، «مهنة ملكيه» ناميده شده است، به معناى صناعت و قدرتى است كه در اختيار رياست مدينه است و به مدد آن، اعمال و رفتارهاى سياسى تحكيم، و خيرات در مدينه، تقسيم و توزيع مي‏گردد و از آن‏ها محافظت مي‏شود3 و به واسطه آن، اهل مدينه به سوي

1. فصول منتزعه، پيشين، ص 92.

2. الملّة، پيشين، ص 54؛ احصاء العلوم، پيشين، ص 65.

3. الملّة، پيشين، ص 54.