اندیشه سیاسی فارابی نسخه متنی

مي‏تواند شريعتى را كه خودش زمانى بر اساس مصلحت آورده بود، در صورت مصلحت مهم‏تر در زمان ديگر تغيير دهد، جانشين او هم مي‏تواند شريعت او را با همين ملاك مصلحت تغيير دهد: «فاذا خلفه [الرئيس الاول] بعد وفاته من هو مثله فى جميع الاحوال كان الذى يخلفه هو الذى يقدر ما لم‏يقدره الاول».1

از سوى ديگر، جانشين مماثل مي‏تواند مواردى را كه رئيس اول ناقص گذاشته است، تكميل و تقدير كند. بنابراين، جانشين مماثل، در شرايط شش‏گانه و اوصاف شانزده‏گانه و وظايف و كارويژه‏ها و «حاكميت و مشروعيت الهى، همانند رئيس اول است.»

در «تحصيل السعاده» بر اساس مبانى فكرى شيعه، با اشاره به مقام «امام» مي‏گويد: «معناى امام در لغت عرب، بر كسى اطلاق مي‏شود كه پذيرش همگانى داشته باشد؛ و حكومتش بالفعل موجود باشد؛ اما وى با همان مايه‏هاى تفكر شيعى، در ادامه، امام را مماثل با رئيس اول كه در نظر او همان نبى مكرم اسلام است، همانند مي‏بيند: «فالملك او الامام هو بماهيته و بصناعته ملك و امام سواء وجد من يقبل منه اولم يجد، اطيع او لم يطع... لايزيل امامة الامام...»؛2 يعنى امام به واسطه امامتش اصالت و حقانيت دارد، خواه مقبول عامه باشد يا نباشد، مطاع باشد يا نباشد، كسانى او را يارى كنند يا نكنند، به واسطه عدم مقبوليت و اطاعت و ياور، امامت او زايل نمي‏گردد.

دكتر جعفر آل‏ياسين در تعليقه خويش بر اين عبارت، به مبانى فكرى شيعى فارابى اشاره مي‏كند كه در اعتقاد شيعه، امام معصوم عليه‏ السلام چه حكومت تشكيل بدهد و چه در خانه بنشيند، چه مبسوط اليد باشد و چه نباشد، در هر صورت، امام است و به روايت مشهورى كه از پيامبر بزرگوار صلّى الله عليه وآله وارد شده، استناد مي‏كند كه حضرت فرمود «الحسن و الحسين امامان قاما اوقعدا»؛3 يعنى امام حسن

1. الملّة، پيشين، ص 49.

2. تحصيل السعاده، پيشين، ص 97؛ فصول منتزعه، پيشين، ص 49.

3. آل ياسين، جعفر، تعليقه و تحشيه بر تحصيل السعادة، پيشين، ص 115.