اندیشه سیاسی فارابی نسخه متنی

در اين عبارت، معلم ثانى اجزاى مدينه را به سه نوع تقسيم مي‏كند و مي‏فرمايد: وضعيت مدينه چنين است كه قوام آن به رياست واحدى است كه هيچ كس بر او رياست ندارد؛ و طايفه‏اى كه خدمتگزار در اين مدينه هستند و هيچ‏گونه نقش رياستى ندارند؛ و گروه سوم و به اصطلاح، «نهاد»هايى كه در وسط بين رؤسا و مرؤسان واقع شده‏اند و نسبت به رؤسا نقش خدمت‏گزارى و نسبت به توده مردم، رياست دارند. دو گروه اخير، زير نظر رئيس هستند و او به‏واسطه قدرتى كه در نهادهاى حكومتى دارد، بخش‏هاى مختلف جامعه را رهبرى مي‏كند.

در «السياسة المدنيه» در اين باره آمده است: در سلسله مراتب جامعه، مراتبى وجود دارد كه نزديك به مرتبه رئيس اول است و هم مراتبى هست كه كمى دور از مرتبت او است و مراتبى نيز بسيار با مرتبه رئيس اول فاصله دارد. بدين صورت، مراتب رياست‏ها منظم است. بنابراين، به طور متنازلى از عالي‏ترين مرتبت متدرجاً فرود مي‏آيد تا آن‏جا كه به مرتبه خدمت تنزل يابد.

هنگامى كه رئيس اول، اين مراتب را به نظام آورد و مشخص كرد و نهادها را سامان داد، هر گاه بخواهد درباره امرى دستور و اندرزى بدهد كه مردم مدينه و يا گروهى از مردم، بدان عمل كنند و به انجام آن وادار شوند، از طريق اين نهادها عمل مي‏كند و به نزديكترين مراتب به خود، دستور مي‏دهد و القا مي‏كند و سپس آنان به مرتبت نزديك‏تر به خود دستور مي‏دهند و به همين ترتيب، تا برسد به آن گروهى كه براى آن، خدمت و وظيفه تربيت شده‏اند.1

فارابى از نهادهاى مختلف در نظام سياسى خويش با عناوينى از قبيل «اجزاء»، «مراتب» و «رياسات» تعبير آورده است و گاهى هم آن‏ها را تحت عنوان عاملان و متوليان مربوطه ذكر كرده است؛ همان‏طور كه در اصل حكومت، با عنوان «رئيس اول» يا «رئيس سنت» تعبير آورده است. اگر چه صرف عنوان،

1. السياسة المدنيه، پيشين، ص 83 ـ 84.