اندیشه سیاسی فارابی نسخه متنی

اجبار، تسليم حق نمي‏شوند: «من سبيله ان يؤدب كرها»؛1 يعنى كسانى كه وضعيتشان به‏گونه‏اى است كه فقط با اجبار، تأديب مي‏شوند.

فارابى گروه‏هاى نوابت را داخل در نوع دوم مي‏داند كه ارزش‏هاى حاكم بر مدينه فاضله را جز با زور و اجبار نمي‏پذيرند. اين‏جا است كه وى پنج نوع وظيفه را براى دولت پيشنهاد مي‏كند كه در رأس آن‏ها اصلاح و تربيت است. در كتاب «السياسة المدنيه» مي‏فرمايد: «واجب على كل رئيس المدينة الفاضلة تتبع النابتة و اشغالهم و علاج كل صنف منهم بما يصلحه خاصه اما باخراج من المدينة او بعقوبة او بحبس او بتصريف فى بعض الاعمال و ان لم يسعوا له»؛2 يعنى بر رياست مدينه فاضله لازم است كه همه افراد و اعضاى اين گروه‏ها را جستجو كرده، بيابد و حالات آن‏ها را بررسى نمايد و هر دسته‏اى از آنان را به راهى كه مناسب با حال آن‏ها است، معالجه و اصلاح كند، حال به وسيله اخراج از جامعه و مدينه يا از راه عقاب و كيفر و يا به زندان و حبس انداختن و يا آنان را به كارى مشغول كند، اگر چه كار مفيدى هم نكنند.

بنابراين، فارابى پنج نوع پيشنهاد براى برخورد با گروه‏هاى نوابت ارائه مي‏دهد:

1. اصلاح: همان‏طور كه در خصوص گروه مسترشدين گذشت، فارابى حاكم مدينه فاضله را چونان طبيب مصلحى مي‏داند كه پيش از هر اقدامى، در فكر سلامتى و تندرستى افراد جامعه است.

2. اخراج و تبعيد: گروه‏هايى از نوابت كه با تربيت و تعليم، ارشاد نشوند و به راه صلاح نيايند، اگر مصلحت جامعه و اهل مدينه و هم چنين مصلحت خود آن گروه اقتضا كند، بايد آن‏ها را از مدينه اخراج كرد.

3. مجازات:برخى از اين گروه‏ها نه قابل اصلاح از راه تربيت هستند و نه با اخراج و تبعيد، به راه هدايت كشيده مي‏شوند و تنها مصلحتشان و مصلحت جامعه، در اين است كه آن‏ها مجازات شوند.

1. همان.

2. السياسة المدنيه، پيشين، ص 106.