اندیشه سیاسی فارابی نسخه متنی

نكرده است.»1 نظر جابرى نه تنها از مشى محققانه برخوردار نيست، بلكه خلاف ايده اكثر فارابى شناسان شيعه و سنى است كه در جاى خود، در رد آن استدلال خواهيم آورد.

و اما درباره رفتار وى بر طريقه مذهب شيعه، طبيعى است كه بايد به شرايط و مقتضيات آن روز نظر كرد. زندگى فارابى در عصرى است كه براى شيعيان، آشكار كردن مذهب، كار ساده‏اى نبود، به‏طورى كه در همان زمان، سه تن از نواب خاص امام عصر (عج)، كه مرجع و ملجأ تشيع بودند، در خفا عمل مي‏كردند. جالب است كه نايب سوم، يعنى حسين بن روح نوبختى ـ رضوان الله تعالى عليه ـ (305 ـ 326) از خاندان نوبخت ايرانى، به همين دليل، با دستگاه، همكاري‏هايى داشته و در دوران فقر مالى، خليفه الراضى بالله به او كمك مالى مي‏كرد و به آن‏ها نزديك مي‏شد تا به نياتش پي‏نبرند.2

نزاع شديد اعتقادى بين حنبليان و ديگر فرقه‏ها، از جمله شيعيان، آن چنان شديد بود كه به تعبير سيوطى، بر سر تفسير يك آيه «عسى ان يبعثك ربك مقاماً محموداً» آشوب و بلوايى در بغداد به پا شد كه مدت‏ها ادامه يافت و جماعت بسيارى در اين نزاع جان باختند. حنبلي‏ها مي‏گفتند: معناى آيه اين است كه خداوند او را بر عرش خويش مي‏نشاند و شيعيان مقام محمود را درباره پيامبر صلّى الله عليه وآله به قدرت شفاعت او مي‏دانستند.3 بنابراين، در اين شرايط، تظاهر به رفتار شيعى بسيار مشكل بود و نقل تاريخى هم ما را مساعدت نمي‏كند.

اما در عين حال، سر نخ‏هايى از ارتباط فارابى با برخى از شيعيان مورد توجه نايب سوم امام عصر (عج)، در دست است؛ نظير محمد بن قاسم كرخى، وزير عباسى (322 ـ 329) كه ايشان به توصيه حسين بن روح نوبختى رحمه‏الله محل رجوع شيعيان در دربار عباسى بود و هم‏چنين شخصيت سياسى لايقى، مانند ابوالحسن

1. عبدالسلام بن عبدالعالى، الفلسفة السياسيه عند الفارابى، پيشين، ص 28.

2. اباذرى، عبدالرحيم، ابوالقاسم حسين بن روح نوبختى، ص 66.

3. سيوطى، عبدالرحمن، تاريخ الخلفاء، پيشين، ص 384.