جلوه تاریخ در شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید جلد 1

از متقدمان ايشان و نه از متاخران. آرى، ضرار بن عمرو اين موضوع را گفته است و عذاب گور را نفى كرده است و چون او با ياران ما آميزش داشته و از مشايخ ما كسب دانش مى‏كرده است، سخن و گفته او را به معتزله نسبت داده‏اند. و ممكن است كسى بگويد: اين گفتار دليلى بر صحت اعتقاد به عذاب قبر نيست، زيرا جايز است كه منظور از آنچه كسانى كه مرده‏اند ديده‏اند، چيزهايى باشد كه محتضر مى‏بيند و دلالت بر سعادت يا بدبختى او دارد و در خبر آمده است: «هيچكس نمى‏ميرد مگر آنكه سرانجام خود را مى‏داند كه به كجا مى‏رود، آيا به بهشت خواهد رفت يا به دوزخ». و ممكن است مقصود على (عليه السلام) همان چيزى باشد كه درباره خود فرموده است كه هيچ كس نمى‏ميرد مگر اينكه او را پيش خود خواهد ديد و شيعيان همين قول را پذيرفته و به آن معتقدند و از على (عليه السلام) شعرى را روايت مى‏كنند كه خطاب به حارث اعور همدانى سروده و فرموده است: «اى حارث همدان هر كس بميرد. چه مومن باشد و چه منافق، مرا مقابل خود مى‏بيند، نگاهش مرا مى‏شناسد و من هم او و نامش و آنچه را انجام داده است مى‏شناسم. به آتش كه براى عرضه داشتن او برافروخته مى‏شود مى‏گويم: او را واگذار و به اين مرد نزديك مشو، او را رها كن و به او نزديك مشو كه رشته‏يى از او به ريسمان وصى پيوسته است. و تو اى حارث چون بميرى مرا خواهى ديد و از لغزش و خطا بيم نداشته باش. من در آن تشنگى بر تو آبى سرد مى‏آشامانم كه آنرا در شيرينى همچو عسل خواهى پنداشت.» و اين چيز عجيبى نيست، و اگر صحت انتساب آن محرز باشد كه على (عليه السلام) خود را در نظر داشته است در قرآن عزيز آيه‏يى است كه دلالت بر آن دارد كه هيچكس از اهل كتاب نمى‏ميرد مگر اينكه پيش از مرگ عيسى بن مريم (عليه السلام) را تصديق خواهد كرد و آن آيه، اين گفتار خداوند است كه مى‏فرمايد: «هيچكس از اهل كتاب‏