لطفا منتظر باشید ...
اسناد خطابه حضرت زهرا (سلام الله عليها) در مسجد با 22 سند نقل شده كه تفصيل آن چنين است:
* روايت حضرت زينب كبرى (سلام الله عليها)1. قال ابو جعفر بن جرير الطبرى فى دلائل الامامه اخبرنى ابوالحسين محمد بن هارون بن موسى التلعكبرى، قال حدثنا ابى، قال: حدثنا ابوالعباس احمد بن محمد بن سعيد الهمدانى، فقال: حدثنى محمد بن المفضل بن ابراهيم بن المفضل بن قيس الاشعرى، قال: حدثنا على بن حسان، عن عمه عبدالرحمن بن كثير، عن ابى عبدالله جعفر بن محمد، عن ابيه، عن جده على بن الحسين (عليه السلام)، عن عمه زينب بنت اميرالمؤمنين (عليه السلام).2. قال الطبرى ايضا فى دلائل الامه: قال العباس: حدثنا محمد بن المفضل بن ابراهيم الاشعرى، قال: حدثنى ابى، قال: حدثنا احمد بن محمد بن عمرو بن عثمان الجعفى، قال حدثنى ابى، عن جعفر بن محمد (عليه السلام)، عن ابيه، عن جده على بن الحسين (عليه السلام)، عن عمته زينب بنت اميرالمؤمنين (عليه السلام) و غير واحد.3. قال الطبرى ايضا فى دلائل الامامه: حدثنى القاضى ابو اسحاق ابراهيم بن مخلد بن جعفر بن سهل بن حمران الدقاق، قال: حدثنى ام الفضل خديجه بنت محمد بن احمد بن ابى الثلج، قال: حدثنا ابوعبدالله محمد بن احمد الصفوانى، قال: حدثنا ابواحمد عبدالعزيز بن يحيى الجلودى البصرى، قال: حدثنا محمد بن زكريا، قال: حدثنا جعفر بن عماره الكندى، قال: حدثنى ابى، عن الحسن بن صالح بن حى، قال: حدثنى رجلان من بنى هاشم، عن زينب بنت على (عليه السلام).4. قال ابن ابى الحديد فى شرحه على نهج البلاغه: قال ابوبكر احمد بن عبدالعزيز الجوهرى: حدثنا محمد بن زكريا، قال: حدثنا جعفر بن محمد بن عماره الكندى، قال: حدثنى ابى، عن الحسين بن صالح بن حى، قال: حدثنى رجلان من بنى هاشم، عن زينب بنت على (عليه السلام).5. قال الحسن بن بدرالدين محمد الحسنى اليمنى فى انوار اليقين: حدثنا ابوزرعه احمد بن محمد بن موسى الفارسى، قال: حدثنا القاسم بن محمد بن صعب الكوفى، قال: حدثنى ابى، قال: حدثنى يحيى بن الحسين بن زيد بن على، عن ابيه، عن جده، عن عمته زينب بنت على (عليه السلام).6. قال احمد بن ابى طاهر ابن طيفور فى بلاغات النساء حدثنى جعفر بن محمد رجل من اهل ديار مصر - لقيته بالراقفه - قال: اخبرنا جعفر الاحمر، عن زيد بن على بن الحسين (عليه السلام)، عن عمته زينب (عليه السلام).7. قال جمال الدين يوسف بن حاتم الشامى فى الدر النظيم: روى عبدالله بن على بن ابى طالب (عليه السلام).* روايت امام حسين (عليه السلام)
8. قال ابوجعفر الطبرى فى دلائل الامامه: حدثنا العباس بن بكار، قال: حدثنا حرب بن ميون، عن زيد بن على، آبائه (عليه السلام)، و هو ينهى الى الحسين (عليه السلام).9. قال ابن طيفور فى بلاعات النساء عن ابى الحسين زيد بن على بن الحسين (عليه السلام)، قال: حدثنيه ابى، عن جدى الحسين (عليه السلام).* روايت امام باقر (عليه السلام)
10. قال ابوجعفر الطبرى فى دلائل الامه قال الصفوانى: حدثنى ابى عن عثمان قال: حدثنا نائل بن نجيح، عن عمرو بن شمر، عن جابر الجعفى، عن ابى جعفر محمد بن على الباقر (عليه السلام).11. قال ابن ابى الحديد فى شرح نهج البلاغه: قال ابوبكر احمد بن عبدالعزيز الجوهرى: حدثنى عثمان بن عمران العجيفى، عن نائل بن نجيح، عن عمرو بن شمر، عن جابر الجعفى، عن ابى جعفر محمد بن على (عليه السلام).12. قال ابن ابى الحديد فى شرح نهج البلاغه: قال ابوبكر احمد بن عبدالعزيز الجوهرى: حدثنى محمد بن زكريا، قال: حدثنى جعفر بن عماره قال: حدثنى ابى، عن الحسين بن صالح بن حى: قال: جعفر بن محمد بن على بن الحسين (عليه السلام)، عن ابيه جعفر محمد بن على (عليه السلام).* روايت ابن عباس
13. قال ابوجعفر الطبرى فى دلائل الامامه حدثنا ابوالمفضل محمد بن عبدالله بن المطلب الشيبانى، قال: حدثنا ابوالعباس احمد بن محمد (بن احمد) بن سعيد الهمدانى، قال: حدثنا احمد بن محمد بن ابى نصر البزنطى، عن السكونى، عن ابان بن عثمان الاحمر، عن ابان بن اغلب الربعى، عن عكرمه عن ابن عباس.* روايت عبدالله بن حسن بن حسين
14. قال ابوجعفر الطبرى فى دلائل الامامه قال الصفوانى: حدثنى محمد بن محمد بن يزيد مولى بنى هاشم، قال حدثنى عبدالله بن محمد بن سليمان عن عبدالله بن الحسن بن الحسن، عن جماعه من اهله.15. قال ابن طيفور فى بلاغات النساء قد حدث به الحسين بن علوان، عن عطيه العوفى، انه سمع عبدالله بن الحسن يذكره، عن ابيه.16. قال ابن ابى الحديد فى شرح النهج: قال ابوبكر احمد بن عبدالعزيز الجوهرى: حدثنى احمد بن محمد بن يزيد، عن عبدالله بن محمد بن سليمان، عن ابيه، عن عبدالله بن الحسن بن الحسن.* روايت عايشه
17. قال السيد المرتضى فى الشافى اخبرنا ابو عبدالله (خ ل: ابوعبيدالله) محمد بن عمران المرزبانى (و زاد فى خ ل: قال: حدثنى محمد بن احمد الكاتب)، قال: حدثنا احمد بن عبيد بن ناصح النحوى، قال: حدثنى الزيادى، قال، حدثنا الشرقى بن القطامى، عن محمد بن اسحاق، قال: حدثنا صالح بن كيسان، عن عروه بن الزبير، عن عائشه.18. قال السيد ابن طاووس فى الطرائف و الشيخ محمد النيشابورى فى الكتاب المبين: ذكر الشيخ اسعد بن سقروه (خ ل: سعيد بن سقر) فى كتاب الفائق عن الاربعين عن الشيخ ابى بكر احمد بن موسى بن مردوديه الاصفهانى فى كتاب المناقب، قال: اخبرنا اسحاق بن عبدالله بن ابراهيم، قال: حدثنا احمد بن عبيد بن ناصح النحوى: قال: حدثنى الزيادى محمد بن زياد، قال: حدثنا شرقى بن قطامى، عن صالح بن كيسان، عن الزهرى، عن عروه عن عائشه.* روايت ابوهشام محمد
19. قال ابوجعفر فى دلائل الامه: قال الصفوانى: حدثنا عبدالله بن الضحاك: قال: حدثنا هشام بن محمد، عن ابيه.* روايت عوانه
20. قال ابوجعفر الطبرى فى دلائل الامه: قال الصفوانى: حدثنا عبدالله بن الضحاك، قال: حدثنا هشام بن محمد، عن عوانه.* روايت ابن عايشه
21. قال السيد المرتضى فى الشافى قال المرزبانى: حدثنا ابوبكر احمد بن محمد المكى، قال: حدثنا ابوالعيناء محمد بن القاسم اليمانى، قال: حدثنا ابن عائشه.22. قال ابوجعفر الطبرى فى دلائل الامامه: قال الصفوانى: حدثنا ابن عائشه.همچنين سخنان حضرت زهرا (سلام الله عليها) خطاب به زنان مهاجر و انصار كه بعد از خطبه به عيادت آمده بودند با 8 سند نقل شده كه تفصيل آن چنين است:* روايت اميرالمؤمنين (عليه السلام)
1. قال الصدوق فى معانى الاخبار: حدثنا بهذا الحديث ابوالحسن على بن محمد بن الحسن المعروف با بن مقبره القزوينى، قال: اخبرنا ابوعبيدالله جعفر بن محمد بن حسن بن جعفر بن حسن بن حسن بن على بن ابى طالب (عليه السلام)، قال: حدثنى محمد بن على الهاشمى، قال: حدثنا عيسى بن عبدالله بن محمد بن عمر بن على بن ابى طالب (عليه السلام)، قال: حدثنى ابى، عن ابيه، عن جده، عن على بن ابى طالب (عليه السلام).2. قال ابومحمد الحسن بن محمد اليمنى فى انوار اليقين: روى السيد ابوالعباس الحسنى قال: حدثنا محمد بن شهاب الكوفى، عن عبدالرحيم، عن محمد بن على الهاشمى، عن عيسى بن عبدالله، عن ابيه، عن جده، عن على (عليه السلام).* روايت امام زين العابدين (عليه السلام)
3. قال ابوجعفر محمد بن حرير الطبرى فى دلائل الامامه حدثنى ابولامفضل محمد بن عبدالله قال: حدثنا ابوالعباس احمد بن احمد بن سعيد الهمدانى، قال حدثنى محمد بن المفضل بن ابراهيم بن المفضل بن قيس الاشعرى، قال: حدثنا على بن حسان، عن عمه عبدالرحمن بن كثير عن ابى عبدالله جعفر بن محمد (عليه السلام)، عن ابيه، عن جده على بن الحسين (عليه السلام).* روايت فاطمه بنت الحسين (عليه السلام)
4. قال ابوجعفر الطبرى فى دلائل الامامه حدثنى ابواسحاق ابراهيم بن مخلد بن جعفر الباقرحى، قال حدثتنى ام الفضل خديجه بنت ابى بكر محمد بن احمد بن ابى الثلج، قالت: حدثنا ابوعبدالله محمد بن احمد الصفوانى، قال: حدثنا ابواحمد عبدالعزيز بن يحيى الجلودى، قال: حدثنى محمد بن زكريا، قال: حدثنا محمد بن عبدالرحمن المهلبى، قال: حدثنا عبدالله بن محمد بن سليمان المدائنى، قال حدثنى ابى، عن عبدالله بن الحسن، عن امه فاطمه بنت الحسين (عليه السلام).5. قال الصدوق فى معانى الاخبار حدثنا احمد بن الحسن القطان، قال: حدثنا عبدالرحمن بن محمد الحسينى، قال: حدثنا ابوالطيب محمد بن الحسين بن حميد الخمى، قال: حدثنا ابوعبدالله محمد بن زكريا، قال: حدثنا محمد بن عبدالرحمن المهلبى، قال: حدثنا عبدالله بن محمد بن سليمان، عن ابيه، عن عبدالله بن الحسن عن امه فاطمه بنت الحسين (عليه السلام).6. قال على بن عيسى الاريلى فى كشف الغمه و ابن ابى الحديد فى شرحه على نهج البلاغه: قال ابوبكر احمد بن عبدالعزيز الجوهرى: حدثنا محمد بن زكريا، قال: حدثنا محمد بن عبدالرحمن المهلبى، عن عبدالله بن حماد بن سليمان، عن ابيه، عن عبدالله بن حسن بن حسين، عن امه فاطمه بنت الحسين (عليه السلام).* روايت ابن عباس
7. قال الشيخ الطوسى فى الامالى: قال اخبرنا الحفار، قال: حدثنا اسماعيل بن على الدعبلى، قال: حدثنا احمد بن على الخزاز - ببغداد بالكرخ بدار كعب - قال: حدثنا ابوسهل الدقاق، قال: حدثنا عبدالرزاق (خ ل بن عبدالرزاق) قال الدعبلى: حدثنا ابو يعقوب اسحاق بن ابراهيم الدبرى -بصنعاء اليمن فى سنه ثلاث و ثمانين و مائين - قال: حدثنا عبدالرزاق، قال: اخبر نا نعمر، عن الزهرى، عن عبيد الله بن عبدالله بن عتبه بن مسعود، عن ابن عباس.* روايت عطيه عوفى
8. قال ابن طيفور فى بلاغات النساء حدثنى هارون مسلم بن سعدان، عن الحسن بن علوان، عن عطيه العوفى.* تنظيم و ترجمه متن كامل خطبه حضرت زهرا (سلام الله عليها)
متن عربى خطابه حضرت زهرا (سلام الله عليها) تا كنون به صور مختلف به چاپ رسيده كه اكثر آنها طبق روايت كتاب احتجاج طبرسى بوده است. لذا آماده سازى متنى كامل و مقابله شده بر نسخ متعددى كه ذكر شد، با توجه به جايگاه عظيم خطابه حضرت در ميراث فرهنگى شيعه، از واجبات علمى ماست.متن حاضر طبق منابع و اسنادى كه قبلا ذكر شد پس از مقابله و تطبيق آن در مدارك بيست گانه اش يعنى كتابهاى دلائل الامه، الاحتجاج، كشف الغمه، الشافى، شرح نهج البلاغه ابن ميثم، الطرائف، الدر النظيم، الكتاب المبين، شرخ الاخبار، انوار اليقين، امالى شيخ طوسى، معانى الاخبار، شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد، بلاغات النساء التذكره الحمدونيه، نثر الدر، منال الطالب، الفاضل فى صفه الادب بلاغات النساء التذكره الحمدونيه، نثر الدر، منال الطالب، الفاضل فى صفه الادب الكامل، و نيز نسخه علامه قزوينى در كتاب فدك و نسخه علامه مجلسى در بحار تنظيم و تلفيق شده، كه در 37 بخش قديم شده است.كيفيت تنظيم خطبه و مقابله نسخه ها و موارد تكميلى آنها نسبت به يكديگر در كتاب اسرار فدك بيان شده، و طالبين مى توانند به آن كتاب مراجعه نمايند.در كتاب حاضر، متن خطبه بدون پاورقى و ذكر نسخه بذلها آمده و در اول هر بخش عنوان آن ذكر شده است.حركات و اعراب گذارى براى سهولت در مطالعه و حفظ خطبه انجام گرفته، و مواردى مهم خطبه با حروف سياه آورده شده است.ترجمه فارسى نيز در 37 بخش تنظيم شده و سعى بر آن بوده كه ظرافت معانى مراعات شود و در عين حال تا حد امكان از الفاظ پيچيده استفاده نشده به طورى كه براى عموم قابل درك باشد. اضافه بر اينكه استعاره و كنايه و ضرب المثل هايى نيز در آن وجود دارد و در معنى كردن آنها درك صحيح فارسى زبانان در نظر گرفته شده است. البته نظر به اهميت خطبه، فهم دقيق بعضى موارد آن احتياج به تفسير دارد كه كتاب اسرار فدك تا حدودى به آن پرداخته ايم.ياد آور مى شود قطعات تاريخى كه همزمان با خطبه و در همان مجلس واقع شده جمع آورى شد و به صورتى كه در متن خطبه مشخص است تلفيق شد. اين بدان جهت است كه خطابه حضرت زهرا (سلام الله عليها) صورت محاكمه داشته و گفتگوهاى متعددى ضمن آن واقع شده كه براى ارائه صورت كامل آن بايد به اين صورت تنظيم مى شد تا خواننده تصور دقيقى از ماجرا داشته باشد.* * *ما اكنون به استقبال صداى فاطمى (عليه السلام) مى رويم، در روزگارى كه آن بزرگ بانوى جهان با تنفر و غضب نسبت به چنان مردمانى فدك را رها كرد و رفت، و ننگ و نفرين نثارشان نمود. امامان معصوم از فرزندان زهرا (سلام الله عليها) نيز حاضر به باز پس گرفتن سرزمينى نشدند كه به قيمت جسارت به مقام والاى مادرشان غصب شد.امامان ما حساب فدك را به قيامت گذاشتند چرا كه صاحب فدك چنين مى خواست و با همين خواسته از اين جهان رفت. آنچه بر آن تاكيد فرمودند اين بود كه شيعيان با احساس ديگرى اين خطبه مادرشان را دنبال كنند و گوش جان به صداى پر سوز و گداز فاطمه (سلام الله عليها) بسپارند و تا حد امكان آن را در سينه جاى دهند و حفظ دهند و حفظ كنند و به فرزندان و خويشان و دوستان خود بياموزند.* * *اى فاطمه پهلو شكسته، كه در هيجده سالگى با قد خميده و با سيلى از اشك، اين خطابه مفصل را در دفاع از حريم عصمت ايراد فرمودى، صداى شكستن دل تو از لابلاى سخنانت قلب ما را مى سوزاند و روح ما را كه از طينت تو بر گرفته است غصه دار مى كند.با تو اى دو جهان پيمان مى بنديم كه كلامت را نيك به خاطر بسپاريم و مفاهيم آن را از اعماق جان درك كنيم و با آنچه در توان داريم از مقام شامخ تو دفاع كنيم و از كنار فدك تو بى تفاوت نگذريم.(1). بحارالانوار: ج 21 ص 22، 23، 25، ج 29 ص 105، 110، 114، 115، 118، 121، 123، 195، 348، تهذيب الاحكام: ج 1 ص 424. الخرائج: ج 1 ص 113. معجم البلدان: ج 4 ص 238.(2). شرح نهج البلاغه (ابن ابى الحديد) ج 16 ص 263.(3). بحارالانوار ج 2 ص 23. نوائب الذهور: ج 3 ص 148. عوالم العلوم: ج 11 ص 574. مجمع النورين ص 137.(4). كتاب سليم: ج 2 ص 694. بحارالانوار: ج 29 ص 134، 156، 190.(5). بحار الانوار ج 29 ص 134، 189، 194 - 199، كتاب سليم: ج 2 ص 868.(6). بحار الانوار: ج 29 ص 134، 189، 194 - 199.(7). بحار الانوار: ج 29 ص 191.(8). بحارالانوار ج 29 ص 157، 192، ج 48 ص 157. نوائب الدهور: ج 3 ص 148.(9). بحارالانوار: ج 29 ص 157، 193، ج 48 ص 157: نوائب الدهور: ج 3 ص 148.(10). بحارالانوار ج 29 ص 189، 195.(11). اسناد و مدارك مربوط به خطبه در بخش پايانى اين كتاب مفصلا ذكر شده است.(12). بحارالانوار ج 29 ص 140 ح 30.(13). بحارالانوار: ج 29 ص 140 ح 30(14). بحارالانوار: ج 29 ص 140.(15). دلائل الامامه: ص 119. بحارالانوار: ج 29 ص 326(16). بحارالانوار: ج 29 ص 140 ح 38.(17). شرح نهج البلاغه ابن ميثم، ج 5 ص 105، الكتاب المبين: ص 190.
