شعراني، ابوالحسن

نگهبان فرهنگ

خاندان علم و تقوا

علامه بزرگ شيخ ابوالحسن شعراني ، از شخصيتهاي برجسته دانشمندان کم نظير اسلامي قرن چهاردهم هجري است . او بازمانده خانداني از خاندانهاي علم و دانش و تقوا و معنويت بود. و اينک يادي از نياکان پاک او :

1. ملا فتح الله کاشاني سلسله نسب ميرزا ابوالحسن شعراني ، به دانشمندي بزرگ و قرآن شناسي فرزانه يعني علامه (( ملا فتح الله کاشاني )) ( م 988 ق .) مفسر معروف عصر صفويه مي رسد. تفسير (( منهج الصادقين )) وي به زبان فارسي شهره آفاق است .

2. ابوالحسن مجتهد تهراني جد اعلاي ميرزا ابوالحسن شعراني ، شيخ ابوالحسن مجتهد تهراني (1200 - 1272 ق .) است . در تهران و سپس ‍ اصفهان به تحصيل پرداخت آنگاه عازم عراق شده و در حوزه هاي علميه آن ديار نزد بزرگاني چون سيد علي طباطبايي (صاحب رياض ) ادامه تحصيل داد و با اجازه اجتهاد به تهران مراجعت کرد .

3. آخوند غلامحسين پدر بزرگ ميرزا ابوالحسن شعراني ، آخوند غلامحسين ، يکي از علماي متقي و فاضل تهران بود .

آخوند در سال 1313 ق . در نجف اشرف به خاک سپرده شد . (622)

4 . حاج شيخ محمد تهراني : حاج شيخ محمد تهراني ، پدر ميرزا ابوالحسن شعراني عاملي متقي بود. در سال 1346 ق . از دنيا رفت . (623)

تولد و تحصيل

ميرزا ابوالحسن شعراني در سال 1320 ق . در تهران و در خانواده اي روحاني و دانش پرور، به دنيا آمد و پرورش يافت .

سواد قرآني را نزد پدر عالمش ، شيخ محمد تهراني ، آموخت و در حقيقت پدرش نخستين معلم او بود. بعدها که کمي بزرگ شد وارد مدرسه مروي تهران گشته ، به تحصيل پرداخت . ادبيات عرب ، فارسي ، منطق ، فقه ، اصول ، فلسفه ، رياض ، و... را طي سالها آموخت . از معروف ترين اساتيد او در حوزه علميه تهران ، مي توان از آية الله حاج ميرزا مهدي آشتياني نام برد . همچنين حکيم محقق ميرزا محمود قمي از اساتيد او بود که مردي زاهد و دانشمند بود . (624)

حبيب الله ذوالفنون (625) نيز استاد رياضي ميرزا ابوالحسن شعراني در حوزه تهراني بود .

ميرزا ابوالحسن شعراني ، در دوره جواني که حوزه علميه قم تازه تاءسيس ‍ شده بود، سفري به آن ديار کرد و در محضر اساتيدي مانند آية الله حاج شيخ عبدالکريم حائري (موسس حوزه ) و حاج شيخ عبدالنبي نوري به ادامه تحصيل پرداخت .

شعراني 26 ساله بود که پدر عالم و بزرگوارش را از دست داد. اين حادثه براي او بسيار سنگين بود ولي هرگز اراده او را در راه سالها کسب دانش و سير در آفاق و انفس براي تحصيل علم و سير و سلوک ، سست نکرد .

اين بود که او پس از سالها تحصيل در حوزه تازه تاءسيس قم ، آهنگ حوزه کهن و پرخاطره نجف اشرف کرد و مدتها در آنجا موفق به بهره گيري از محضر اساتيد بزرگ شد. در بين اساتيد حوزه علميه نجف ، سيد ابوتراب خوانساري (متوفاي 1346 ق .) بيشتر از ديگران ، شعراني را مجذوب خود کرد. سيد ابوتراب خوانساري در بين علماء شخصيت بر جسته اي داشت و علاوه بر فقه و معارف شيعه ، با فقه اهل سنت نيز آشنا بود . (626)

باز گشت

شيخ ابوالحسن شعراني پس از تکميل تحصيلات علمي و سير و سلوک عرفاني و عملي ، در اوج استبداد رضا خاني ، به تهران بازگشت و شروع به تبليغ و تدريس و تحقيق و ادامه سير و سلوک کرد. او خود در اين باره مي نويسد :

(( چون عهد شباب به تحصيل علوم و حفظ اصطلاحات و رسوم بگذشت ... از هر عملي بهره بگرفتم و از خرمني خوشه برداشتم . گاهي به مطالعه کتب ادب از عجم و عرب ، و زماني به دراست (تدريس ) اشارات (ابن سينا) و اسفار (ملاصدرا) و زماني به تتبع تفاسير و اخبار، وقتي به تفسير و تحشيه کتب فقه و اصول و گاهي به تعمق در مسائل رياضي و معقول تا آن عهد به سر آمد ...

ساليان دراز، شب بيدار و روز تکرار هميشه ملازم دفاتر و کراريس (همراه دفترها و جزوه ها) و پيوسته موافق اخلام و قراطيس ( همدم قلمها و کاغذها) ناگهان سروش غيب در گوش ، اين ندا داد که علم براي معرفت است و معرفت بذر عمل و طاعت ، و طاعت بي اخلاص نشود و اين همه ميسر نگردد مگر به توفيق خدا و توسل به اوليا، مشغولي تا چندها .

شتاب بايد کرد و معاد را زادي فراهم ساخت ، زود برخيز که آفتاب برآمد و کاروان رفت ، تا بقيمتي باقي است و نيرو تمام از دست نشده ، توسلي جوي و خدمتي تقديم کن .)) (627)

آشناي با زبانهاي متعدد

علامه شعراني علاوه بر مهارت کافي در فقه و اصول و تفسير و حديث و فلسفه و رياضي و عرفان و کلام و...، با چندين زبان - غير از فارسي و عربي - آشنا بود:

1. فرانسه شعراني به زبان فرانسه ، کاملا تسلط داشت و بسياري از کتب علمي اسلامي ترجمه شده به زبان فرانسه را خود مطالعه و با متن اصلي تطبيق مي کرد و صحت و سقم ترجمه را تعيين مي نمود.

2. ترکي زبان ترکي را مثل زبان مادري مي دانست و مي خواند و مي نوشت .

3. انگليسي وي به زبان انگليسي نيز به قدر متعارف و لازم آشنايي داشت .

4. عبري شايد شگفت انگيز باشد که عاملي ديني با آن همه وسعت اطلاعات و اشتغالات در علوم مختلف ، به زبان عبري هم تسلط داشته باشد! ايشان اين زبان را از يک روحاني يهودي فراگرفته بود. (628)

شاگردان فرزانه

علامه ميرزا ابوالحسن شعراني در مدت عمر پر برکت خويش شاگرداني فرزانه و حکيم و فقيه تربيت کرد. بسزاست به معرفي برخي از آنان بپردازيم .

1. آية الله ميرزا هاشم آملي (1322 - 1413 ق .)

او در شهرستان آمل متولد شد و پس از گذراندن دوره ابتدايي و مقدماتي ، عازم تهران شد و در نزد شهيد مدرس ، سيد محمد تنکابني و شعراني ادامه تحصيل داد. در سال 1345 ق . به قم رفت و دوره عالي فقه و اصول را از آية الله شيخ عبدالکريم حائري و آية الله سيد محمد حجت کوه کمري فراگرفت و به درجه اجتهاد رسيد. مدتي نيز در نجف در محضر ميرزا حسين ناييني ، آقا ضياء عراقي و سيد ابوالحسن اصفهاني ادامه تحصيل داد. او سالها در حوزه علميه قم به تدريس فقه و اصول پرداخت و شاگرداني بزرگ و دانشمند تربيت کرد. (629)

2. آية الله شيخ عبدالله جوادي آملي

از فقها، مفسران و فلاسفه بزرگ معاصر و از اساتيد حوزه علميه قم داراي دهها اثر علمي و فقهي و تفسيري است . (630)

3. آية الله شيخ حسن حسن زاده آملي

حکيم الهي ، فقه ، رياضيدان ، اديب ، شاعر و متبحر در نجوم و هيئت ، و عارف سالک معاصر، که در آسمان دانش و معرفت همچون خورشيد مي درخشد. ايشان سالها در تهران از محضر علامه شعراني در زمينه فقه و تفسير و رياضي و حکمت و عرفان و... استفاده کرده و بهره هاي فراوان برده است و خاطراتي شيرين و شنيدني از آن استاد الهي به ياد دارد.

4. استاد شيخ محمد حسن احمد فقيه يزدي

استاد شيخ محمد حسن احمدي فقيه يزدي ، از شاگردان موفق علامه شعراني و از اساتيد حوزه علميه قم است .

5. علي اکبر غفاري (631)

استاد دانشمند علي اکبر غفاري از شاگردان فرزانه علامه شعراني است که در زمينه تصحيح ، تحقيق و طبع آثار حديثي شيعه خدمات ارزنده اي انجام دادند.

6. محدث ارموي (1323 ق - 1358 ش ) (632)

استاد علامه مرحوم مير جلال الدين محدث ارموي از شاگردان علامه شعراني بود. در شهر اروميه ديده به جهان گشود و پس از عمري تحصيل و تحقيق و تاءليف و تصحيح آثار علمي و ديني گذشتگان ، در سال 1358 شمسي در تهران در گذشت . او بيشت از هفتاد اثر گرانقدر را تصحيح يا تاءليف کرده است .

يادگارهاي ماندگار

آثار قلمي علامه شعراني ، بهترين وسيله شناخت وسعت و عمق علم و دانش و تفکر اوست :

الف - تفسير و علوم قرآني :

1. حاشيه بر مجمع البيان (در ده جلد)

2. تصحيح کامل تفسير صافي (در دو جلد)

3. حواشي و تعليقات بر تفسير منهج الصادقين (در ده جلد)

4. مقدمه و حواشي و تصحيح کامل تفسير ابوالفتوح رازي (در دوازده جلد)

5. نثر طوبي ، دائره المعارف اصطلاحات قرآن ، از الف تا حرف صاد.

6. تجويد قرآن

7. طبع و چاپ بيش از 60 نسخه قرآن در اندازه اي مختلف .

ب - حديث و روايت :

1. جمع حواشي و تحقيق و تصحيح کتاب وافي اثر مرحوم فيض کاشاني (در سه جلد)

2. تعليقات بر شرح اصول کافي اثر ملا صالح مازندراني ، (در دوازده جلد)

3. تعليقات بر وسائل الشيعه (از جلد 16 تا 20)

4. حاشيه بر ارشاد القلوب ديلمي .

5. ترجمه و شرح دعاي عرفه سيد الشهداء عليه السلام ، ضميمه کتاب فيض الدموع .

6. ترجمه و شرح مفصل صحيفه کامل سجاديه

7. تحقيق و تصحيح جامع الرواة

8. رساله در علم درايه .

ج - فقه و اصول :

1. المدخل الي عذب المنهل ، در اصول

2. شرح کفاية الاصول - آخوند خراساني

3. شرح تبصره علامه حلي

4. حاشيه کبيره بر قواعد

5. رساله در شرح شکوک صلاة در عروة الوثقي

6. فقه فارسي و مختصر براي تدريس در مدارس

7. مناسک حج با حواشي 9 نفر از مراجع تقليد.

د- فلسفه و کلام :

1. شرح تجريد در علم کلام

2. حاشيه بر فصل الخطاب محدث نوري

3. کتاب راه سعادت در اثبات نبوت و رد شبهات يهود و نصارا

4. ترجمه کتاب ((الامام علي صوت العدالة الانسانية )) با نقد لغزشهاي نويسنده (جرق جرداق )

5. تعليقاتي بر کتاب ((محمد پيامبر و سياستمدار)) نوشته مونتگمري وات .

6. اصطلاحات فلسفي

7. مقدمه و حواشي محققانه بر اسرارالحکم سبزواري

ه‍ هيئت و نجوم :

1. شرح عمل به زيج (جدولي که از روي آن به حرکات سيارات پي مي برند) مبتني بر هيئت جديد.

2. تعليقه و مستدرک تشريح الافلاک با اشاره به هيئت جديد.

3. هيئت فلاماريون ، ترجمه از زبان فرانسه

4. تقاويم (تقويمهاي ) شبانه روزي

و - تاريخ :

1. ترجمه ((نفس المهموم )) اثر حاج شيخ عباس قمي

2. مقدمه ، تصحيح و تحقيق کشف الغمه

3. مقدمه و تصحيح منتخب التواريخ

4. مقدمه کتاب وقايع السنين خاتون آبادي

5. مقدمه ، تصحيح و تعليقات بر کتاب ((روضة الشهداء)).

ز- فنون ديگر:

1. تصحيح کامل و مقدمه و حاشيه بر جلد اول و سوم کتاب ((نفايس الفنون في عرابس العيون )) اثر محمود آملي از دانشمندان قرن هشتم . (633)

وفات

علامه ميرزا ابوالحسن شعراني در اواخر عمر دچار ضعف و بيماري قلب و ريه شد و زير نظر پزشک بود. وقتي بيماري اش شدت يافت براي معالجه به آلمان برده شد و در بيمارستاني در شهر هامبورگ بستري گرديد. اما معالجات سودي نبخشيد و شايد تقدير چنين بود!...

سرانجام اين عالم عامل و دانشمند کم نظير، پس از هفتاد و سه سال زندگي پرافتخار، در شب يکشنبه ، هفتم شوال 1393 (12/8/1352) جان به جان آفرين تسليم کرد و دعوت حق را لبيک گفت :

روز چهارشنبه ، جنازه اش به تهران و قبل از ظهر روز پنجشنبه تشييع گرديد و در جوار ملکوتي حضرت عبدالعظيم حسني ، روبروي باغ طوطي ، به خاک سپرده شد. (634)