منابع فقه نسخه متنی

بعضى از فقها در بحث قاعده «لا ضرر و لا ضرار» مى‏گويند: اين قاعده آن ضررها را كه ناشى از خود تكليف است برطرف نمى‏كند، يك مسامحه است كه از ديدگاه عرف معمولى انسانها سرچشمه مى‏گيرد.

مطابق آن قاعده كه مى‏گويد: تحمل ضرر كوچك براى رفع نمودن ضرر بزرگ اصلا ضرر محسوب نمى‏گردد و چه ضررى بزرگتر از اين كه اگر انسان در اين زندگانى مانند چارپايان فقط بخورد و خدمتگزار با وفاى تنازع در بقا بوده باشد، ابديت را از دست داده و تكامل خود را مبدل به تنزل حيوانى نموده است؟

بنا بر اين كوشش و تحمل زحمات در راه انجام عبادات ضرر نيست تا ما اين مسأله را مطرح كنيم كه قاعده «لا ضرر» شامل ضررهاى ناشى از خود قوانين هم مى‏باشد يا نه؟

و اگر شامل نباشد نتيجه‏اش اينست كه قاعده مزبور موارد بسيار كمى را منظور نموده و تقريبا بى‏فائده مى‏باشد.

اما تحمل ضرر در باره زندگانى اجتماعى باين معنا ضررى كه ناشى از قوانين و مقرراتى است كه براى امكان هم‏زيستى در اجتماع است باز با توجه به زندگانى دسته جمعى‏