یادنامه علامه شریف رضی (قدس سره) نسخه متنی

كنند، و ديگر نيازى براى ورود بشهر نداشته باشند. مهندسى كه بناى بازار را بعهده داشت يعنى وضاح بن شبا، در شرق نهر صراة يك مسجد و قصر نيز بنا كرد كه بنام او مشهور گرديد. انتقال بازارهاى بغداد به كرخ در اين مرحله به پايان نرسيد بلكه در عصر مهدى جانشين منصور نيز بخش‏هائى از بازارهاى داخلى بغداد به كرخ تغيير مكان داده شد. البته بايد يادآور شويم كه در اين نقل و انتقالات تنها تجارتخانه‏ها و مغازه‏ها به كرخ نرفتند بلكه محل سكونت تجار و كسبه نيز به كرخ منتقل گرديد، و بدين ترتيب كرخ علاوه بر اين كه مركز بازرگانى و داد و ستدهاى كوچك و بزرگ بود، بعنوان محل سكونت نيز مورد استفاده قرار گرفت.

اولين توصيف نسبتا مفصل از اين محله شهر بغداد، در نوشته يعقوبى آمده است. اين رحّاله و جغرافيا نويس و مورخ مشهور در حدود سال 279 ه. مى‏نويسد: «بازار بزرگ كرخ از قصر وضّاح تا سه شنبه بازار بطول دو فرسخ و از قطعه زمين ربيع تا دجله به پهناى يك فرسخ ادامه دارد، و براى هر دسته‏اى از بازرگانان و هر نوعى از تجارت، بازارهائى معين و در بازارها رسته‏ها و دكان‏ها و ميدان‏ها است، چنانكه هيچ دسته‏اى بديگر و هيچ كسى به كسب ديگر آميخته نمى‏گردد، و هيچ صنفى از كالا با صنفى ديگر فروخته نمى‏شود، و هيچ صنفى از صنعتگران نيز با صنفى غير خود آميخته نمى‏گردند، و هر بازارى جداست، و هر گروهى از كسبه تنها بكار خود مشغولند، و هر دسته‏اى از صنعتگران از غير صنف خود جدا و بر كنارند، و بين اين محله‏ها كه گفتيم، و قطعه زمين‏هائى كه (عنوان تيول داشت و) وصف آن را آورديم خانه‏هاى مردم است از عرب و سپاهيان و دهقانان و بازرگانان و جز اينان از مردم متفرقه كه گذرها و كوچه‏ها به آنان نسبت داده مى‏شود.» بر اساس تصريح يعقوبى، در عصرى كه او كتاب خود را نوشته است يعنى در حدود صد و سى سال بعد از اتمام ساختمان بغداد، محله و بازار كرخ بزرگترين بخشها و با شكوه‏ترين محلات بغداد مى‏باشد، و بر اساس همين سند، محله مزبور از غرب به قصر وضاح در نزديك بغداد قديم و شرق نهر صراة و از شرق به مقابل سه شنبه بازار- كه محل تشكيل يك بازار مكاره ماهانه در يك روز سه شنبه بوده- رسيده است. البته اين درازى محله و در حدود دو فرسخ مى‏باشد. عرض اين بخش نيز از يك طرف به زمين‏هاى ربيع غلام آزاد كرده منصور و از طرف ديگر به رود دجله محدود بوده است.

بدين ترتيب ديگر كرخ يك بازار نيست، بلكه حتى يك محله نيز بشمار نمى‏آيد كه بصورت يك شهر در آمده است، با طولى در حدود دو فرسخ و عرضى در حدود يك فرسخ،