اندیشه سیاسی محقق حلی نسخه متنی

بايد انجام دهند و ما در اين‏جا به وظايف حاكم در برابر مردم در بُعد اقتصادى مىپردازيم:

1 ـ 1 ـ جمع‏آورى و مصرف اموال سه‏گانه

الف) اموال عمومى

گفتيم كه اموال عمومى براى همه مسلمين است و امام يا حاكم حق فروش آن‏ها را ندارد تنها بهره‏بردارى از آن‏ها به نفع عموم به عهده او گذاشته شده است؛ براى مثال، زمين‏هايى كه با قهر و غلبه به‏دست سپاهيان اسلام افتاده است [مفتوح العنوة] از اين اموال‏اند.

ب) اموال با مصارف خاص

اين‏گونه اموال، از قبيل خمس و زكات در دست امام قرار دارد و وى وظيفه دارد تا به جمع‏آورى و تقسيم آن‏ها بين مستحقين پرداخته و براى انجام اين امور عواملى را به استخدام بگيرد. محقق در اين‏باره مىگويد:

يجب على الامام أن ينصب عاملاً لقبض الصدقات1؛

بر امام واجب است كه شخصى را براى اخذ صدقات منصوب نمايد.

به نظر ايشان اگر مالك خواست زكات خود را به حاكم بدهد بر حاكم واجب است كه آن را از وى اخذ كند، هم‏چنين اگر مالك از دادن زكات امتناع كرد امام مىتواند به اجبار از او بگيرد2، پس از اخذ آن بهتر است حاكم از آن‏ها تشكر كرده و آن‏ها را دعا كند3. محقق در بحث خمس تصريح دارد كه اگر سهم سادات براى سادات فقير كافى نبود حاكم موظف است از سهم خود مابقى را بپردازد4. گفتنى است كه بيش‏تر اين اموالى كه در دست حاكم قرار مىگيرد در راه

1. شرايع الاسلام، ص124.

2. المعتبر، ج2، ص560 ؛ چنان‏كه محقق مىگويد: «ولو امتنع المالك من التسليم اخذها الامام كرها».

3. شرايع الاسلام، ص126.

4. همان، ص136؛ چنان‏كه محقق مىگويد: «يقسّم الامام على الطوائف الثلاث قدر الكفاية مقتصداً فإن فضل كان له وان اعوذ اتمّ من نصيبه».