اندیشه سیاسی محقق حلی نسخه متنی

قابل استفاده نيست؛ به دليل اين‏كه يا آب از آن قطع شده و به آن نمىرسد، يا آب آن‏قدر بر آن مستولى است كه زمينش غيرقابل استفاده است، يا نىزار است كه كثرت وجود نى مانع استفاده است و يا به علل ديگرى بهره‏بردارى از آن غير ممكن است.

همان‏گونه كه گفتيم اراضى موات از امام است و هرگونه تصرف بدون اذن ايشان جايز نيست، درياها و اقيانوس‏ها نيز همين حكم را دارد. البته در عصر غيبت اراضى موات با احياء، ملك اشخاص مىشود، اما ذخايرى كه در بستر و زير بستر درياها و اقيانوس‏ها وجود دارد حكم معادن باطنه را دارند كه با احياء، ملك اشخاص مىشوند؛ يعنى همه مردم در اين ذخاير حقوق يك‏سانى دارند و با احياء، مالك مىشوند. به اعتقاد محقق، معادن باطنه از امام نيست و همه مردم در آن‏ها مساوىاند.1

بحث ديگرى كه به طور اشاره در اين‏جا قابل طرح است مالكيت هوا و فضا مىباشد. آيا هوا و فضا نيز حكم زمين را داشته؛ براى مثال، فضاى ماوراء جوّ حكم اراضى موات را دارد يا خير؟ به نظر مىرسد حكم درياها و اقيانوس‏ها را دارند اين بحث، بحثى جالب و قابل بررسى است و اين مختصر گنجايش آن را ندارد.

1. مختصر النافع، ص88.