3ـ قضاوت از طرف حاكم جائر - اندیشه سیاسی محقق حلی نسخه متنی

است و آن، مثل موردى است كه فرد تمام صفات لازمه را براى قضاوت دارد و جز او كسى كه داراى تمام شرايط و صفات باشد وجود نداشته باشد1؛ بدين معنا كه در عصر غيبت قضاوت براى مجتهد جامع‏الشرائطى كه از ضرر سلطان ايمن است واجب عينى است، در صورتى كه جز او كسى با آن صفات نباشد.

نكته ديگر اين‏كه به نظر ايشان، كمك و مساعدت مردم به فقيه جامع‏الشرائطى كه در عصر غيبت قضاوت و اقامه حدود مىكند واجب است2. مىتوان چنين گفت كه چون استعانت افراد به قاضى، در قضاوت و اجراى حكم مؤثر است بر آن‏ها واجب شده است؛ بنابراين، نقش مردم در اقامه حدود و قضاوت كه از وظايف حاكم يا نماينده او است به وضوح ديده مىشود. به اعتقاد محقق، علاوه بر اين‏كه بر فقيه جامع‏الشرائط واجب است كه خود را در معرض مراجعه مردم براى قضاوت قرار دهد بر مردم نيز رجوع به مجتهد عادل و جامع‏الشرائط لازم، و رجوع به حكام جور حرام است. ايشان بر آن است اگر يكى از طرفين دعوى از ديگرى خواست كه براى قضاوت نزد فقيه جامع‏الشرائطى بروند بر وى لازم است قبول كند3 و اگر امتناع وى سبب شود كه به قاضى جور رجوع كند، مرتكب معصيت شده است.

3ـ قضاوت از طرف حاكم جائر

چنان‏كه گفته شد قضاوت در صورتى براى قاضى مشروع است كه به اذن امام معصوم يا نماينده ايشان باشد و يا در عصر غيبت قضاوت فقهاى جامع‏الشرائط كه از نواب عام امام عصر به شمار مىروند مشروع و جايز است، بدين جهت

1. همان، ص861 ؛ محقق مىگويد: «تولّى القضاء مستحب لمن يثق من نفسه بالقيام بشرائطه وربّما وجب ووجوبه على الكفاية».

2. همان، ص260؛ چنان‏كه محقق مىگويد: «ويجب على الناس مساعدتهم على ذلك».

3. همان؛ چنان‏كه محقق مىگويد: «ويجب على الخصم اجابة خصمه اذا دعاه للتحاكم عنده (فقيه عارف بالاحكام)».