اندیشه سیاسی محقق حلی نسخه متنی

يا نماينده وى قبول نمىشود، وامام نمىتواند از مردم بدون شاهد گرفتن بر انعقاد ولايت قاضى، بخواهد چشم بسته ولايت او را قبول كنند. به اعتقاد محقق، امام يا حاكم موظف است در صورتى كه براى مردم استفاضه1 بر ولايت قاضى حاصل نمىشود، دو شاهد بر انعقاد ولايت قاضى بگيرد و آن دو را با او به شهر مزبور بفرستد تا بر ولايت قاضى شهادت دهند.

چنان‏كه روشن است اصل اوليه براى قاضى، احقاق حق و رعايت حق الناس است و براى سهولت اين امر، قاضى بايد اطلاعاتى درباره اهالى شهر، مثل شناسايى افراد عدول، مجتهدين، عادات مردم و غيره كسب كند. هنگام رسيدن قاضى به شهر اگر شهر به گونه‏اى است كه عموم مردم از ورود وى مطلع نمىشوند با اعلام عمومى، خبر ورود وى را به اطلاع همه برسانند، در وسط شهر مسكن بگيرد و براى قضاوت در جاى آشكار و باز بنشيند تا دست‏رسى همه مردم به او به صورت يك‏سان و به آسانى صورت گيرد و نهايت دقت و سعى خويش را در احقاق حقوق افراد به كار گيرد. به اعتقاد محقق، حتى وى پس از ورود از احوال زندانيان سئوال كرده و در جريان يكايك پرونده‏هاى آنان قرار گيرد و چنان‏چه علت حبس برخى احراز نشد وى را آزاد كند، سپس از اوصياى يتيمان و چگونگى كار آنان سئوال كند، هم‏چنين از وضعيت كار امينان اموال با خبر شده و از اموال بىصاحب آگاه گردد و در نهايت، اهل علم و اصحاب فتوا را احضار نموده و موارد خطاى در فتاوا را به آنان تذكر دهد و در موارد مبهم به بحث با آنان بنشيند و چنان‏چه بر اثر خطا در فتوا خسارتى به افراد وارد آمده آن را از بيت‏المال بپردازد2.

نكته ديگر اين‏كه همه شهروندان به‏طور مساوى حق دارند از دستگاه قضايي

1. استفاضه به معناى شيوعى كه غالباً اطمينان‏آور است مىباشد. بعضى آن را به اخبار جماعتى كه ايجاد يقين مىكند، تفسير نموده‏اند.

2. شرايع الاسلام، ص864 ـ 865.