اندیشه سیاسی محقق حلی نسخه متنی

حركت وى را دور از نزاكت علمى خوانده و برخى ديگر او را «شابٌ مفرط»، يعنى جوانى سبك‏سر ناميدند. بايد گفت كه بعضى از اشكالات بر ابن‏ادريس وارد است و به گفته برخى فقها، او به بعضى از فقها اهانت كرده و شأن علمى آن‏ها را از نظر دور داشته است، با وجود اين بهترين ثمره‏اى كه بر حركتِ ابن‏ادريس مترتب است اين‏كه، وى جرأت اظهارنظر را طبق اجتهادِ فقهى به فقها بازگرداند و آن‏ها را از تبعيت نظر بدون دليل كافى برحذر داشت.

ضربات شكننده ابن‏ادريس بر فقه استدلالى شيخ طوسى بايد در برخى موارد جواب داده مىشد و فقيهى توانا استدلال‏هاى متقن ايشان را كه در برخى موارد با استدلال‏هاى بىپايه ابن‏ادريس سست شده بود، بازسازى مىكرد. البته ناگفته نماند كه اصل حركت ابن‏ادريس قابل تقدير است، ولى در مواردى بايد نظرهاى ايشان و شيخ طوسى بهسازى مىشد، زيرا نه مىتوان از نقد و اشكال گذشت و نه نظر مستدل را بدون دليل رد كرد. علامه حلّى در تمجيد از فقه شيخ طوسى مىگويد:

فقهاى شيعه قبل از ما راه‏ها را روشن نمودند و راه هر فايده‏اى را پيمودند [با گفته‏هايشان همه مطالب را روشن نموده و گفته‏اند]، خصوصاً بزرگِ متقدمِ ما و پيشواى بزرگى كه مستوجب كرامت و مستحق همه مراتب پيشوايى است؛ يعنى ابوجعفر محمدبن حسن طوسي1 او با تيزبينى در نظريات به بزرگ‏ترين مطالب رسيد. ولى هنگامى كه از دنيا رفت اين علم (فقه) بعد از او مندرس و كهنه گرديد و يادگارها و آثار او محو گرديد، با وجود اين فقهاى بعد از او فقط از بحر بىكران آثار او استفاده مىكردند. البته برخى از فقها در بعضى از مسائل نسبت‏هايى به او مىدادند كه اين نسبت‏ها و نظرات انتسابى به او در هيچ يك از آثارش ديده نمىشود [يعنى علامه حلّى فقه قرن هفتم و قرون قبلى (بعد از شيخ طوسي) را باقىمانده فقه شيخ طوسى مىداند 1].

پس از ابن‏ادريس، محقق حلّى نخستين فقيه برجسته‏اى است كه از

1. علامه حلّى، منتهى المطلب، ج1، ص11.