اندیشه سیاسی محقق حلی نسخه متنی

جهت كمى و هم از جهت كيفى لازم است.

درباره مسئله اوّل بايد گفت كه چون ايذاى مؤمن جز در موارد استثنا حرام است؛ بنابراين، بايد در موارد استثناء به قدر متيقن اكتفا شود و اگر بيش‏تر از قدر لازم صورت گرفت حكم حرمت ايذاى مؤمن را دارد، چون ضرورتى كه اين محظور را مباح كرده تا مقدار لازم است نه بيش از آن. محقق و صاحب جواهر هم با اضافه كردن عبارت «الأيسر فالأيسر» صحت اين مطلب را تأييد كرده‏اند، با وجود اين‏كه مراد اصلى آن‏ها از اين عبارت آسان‏ترين مراتب است، ولى چون به عنوان قاعده‏اى قبول شده است مىتوان آن را در درجات هر مرتبه‏اى نيز تسرى داد، هم‏چنان‏كه محقق در امر و نهى قولى گفته است:

مرتِّباً للأيسر من القول فالأيسر1.

وى در مورد نهى قلبى مىگويد:

يجب دفع المنكر بالقلب اولا كما اذاعرف ان فاعله ينزجر باظهار الاكراه وكذا ان عرف ان ذلك لا يكفى وعرف الاكتفاء بضرب من الإعراض والهجر وجب واقتصر عليه2؛

دفع منكر اولاً، به قلب واجب است؛ مثل اين‏كه آمر بداند كه انجام دهنده منكر با اظهار ناراحتى او از عملش منزجر مىشود و هم‏چنين اگر بداند كه اين مقدار اظهار ناراحتى كافى نيست و به نوعى ديگر از روگردانى و دورى از وى، متأثر مىشود همان‏گونه واجب است و بايد به آن مقدار اكتفا كند.

ناگفته نماند چون بيش‏تر از مورد اكتفا جايز نيست در صورتى كه انجام اضافه موجب ضرر و زيان يا جنايتى بر منهى عنه شود آمر و ناهى ضامن جنايت‏اند، چون ضمان جنايت بيش از حد مجاز خود موجب ديه است؛ براى مثال، اگر اجرا كننده حد، بيش از حد شرعى بر محدود اجرا كند در اين صورت

1. شرايع الاسلام، ص259.

2. همان.