اندیشه سیاسی محقق حلی نسخه متنی

ضامن است. مثالى كه در اين‏باره در شرايع الاسلام آمده اين است كسى كه به دنبال اطلاع از اسرار مردم است و از منافذ منزل به داخل آن نگاه كند، صاحبان اسرار مىتوانند او را اذيت كنند و حتى اگر بر آن اصرار ورزيد مىتوان او را با سنگ و چوب زد و جنايت تا اين مقدار بر او هدر است. ولى اگر او بدون زدن، برود اگر به او زدند و جنايتى وارد آوردند بر جنايت او ضامن‏اند:

ولو بادره من غير زجر ضمن1.

در مراتب ديگر امر به معروف مىتوان گفت كه اگر براى مثال با گفتن به او در حالىكه هيچ‏كس نيست، شخص منزجر مىشود اگر در بين افراد به او گفته شود، آمر يا ناهى در بردن آبروى شخص مسؤول است.

اما درباره جنبه كيفى امر و نهى بايد گفت كه بايد آمرين به معروف و ناهين از منكر با هر فردى با توجه به خصلت‏هاى روانى وى به گونه‏اى خاص خود برخورد كنند، زيرا هر فرد حالت‏هاى روانى ويژه خويش را دارد. چه‏بسا افرادى تنها اظهار ناراحتى آنان را تا آخر عمر از انجام آن عمل منزجر كند و يا افرادى حتى با زدن هم از عمل منزجر نشوند، با اين حال اگر نسبت به فرد اوّل بيش از ظرفيت او برخورد شود آثار منفى امر يا نهى در او بيش از آثار مثبت آن خواهد بود، به همين جهت محقق مراحل امر به معروف و نهى از منكر را به سه مرحله قلبى، لسانى و يدى تقسيم كرده و مىگويد:

مرتّباً للأيسر فالايسر؛

مادامى كه با راه آسان‏تر بتوان شخص را از كرده‏اش پشيمان كرد، دست زدن به راه بعد لازم و مجاز نيست.

هم‏چنين صاحب جواهر نيز به تَبَع محقق رعايت ترتيب در مراحل امر به معروف و نهى از منكر را لازم دانسته است2.

1. همان، ص 968.

2. جواهرالكلام، ج21، ص374.