4ـ امر و نهى مردم به حاكم جائر1 - اندیشه سیاسی محقق حلی نسخه متنی

در جامعه ايجاد مىشود بيش‏تر از عدم انجام امر به معروف و نهى از منكر است كه به سقوط جامعه و سلب آسايش و امنيت افراد منجر مىشود.

ناگفته نماند كه حفظ نفوس و آبروى افراد مسلمان واجب، و ريختن خون آنان حرام است و هر كس بر خويشتن سلطه دارد و كسى نمىتواند از آزادى افراد جلوگيرى كند، هم‏چنين مجروح نمودن افراد متوقف سلطه بر فرد است و اين براى هر شخصى مقدور نيست و از طرفى همه افراد به شرايط و مراحل امر به معروف و نهى از منكر آگاهى ندارند؛ لذا اين امور به اذن حاكم موكول گرديده و حاكم نيز به هركسى چنين اجازه‏اى نمىدهد، بلكه فرد را در موارد مختلف مىآزمايد و اگر وى را مناسب براى اين امر ديد به او اجازه مىدهد و چنان‏كه گذشت لازمه اين‏گونه امور، سازمان‏دهى خاص و وضع قوانين ويژه‏اى است تا جامعه را دچار رعب و وحشت و ناامنى نكند.

نكته‏اى كه يادآورى آن لازم است اين‏كه اقامه حدود نيز خود نوعى امر به معروف و نهى از منكر است كه از سوى حاكم انجام مىشود، گرچه حدود با مجازات مشخص همراه است.

4ـ امر و نهى مردم به حاكم جائر1

سئوالى كه در اين‏جا مطرح مىشود اين‏كه آيا اشخاص مىتوانند حاكم را امر يا نهى كنند و آيا امر به معروف و نهى از منكر در حاكم و مردم يك‏طرفه است يا دوطرفه؟ آن‏چه از آيات و روايات وارده در مسئله امر به معروف و نهى از منكر بر مىآيد اين است كه هر مسلمانى وظيفه دارد اگر منكرى ديد يا ترك معروفى مشاهده كرد فاعل آن را امر و نهى كند. در هيچ يك از آيات و روايات

1. لازم به ذكر است كه حاكم جائر ممكن است معروفى را ترك يا منكرى را انجام دهد و با اين وجود امر و نهى نسبت به او صادق است ولى چنانچه حاكم عادل يا امام معصوم باشد با فرض وجود عدالت معروف را ترك نمىكند و منكرى را نيز انجام نمىدهد پس نسبت به حاكم عادل عنوان نصيحت به امام «النصيحة لائمة المسلمين» صادق است.