قدوسي، علي

شهادت : 14/6/1360 ش .

پارساي پرتلاش

محمد حسين قدوسي

از ولادت تا هجرت

در دوازدهم مرداد 1306 شمسي ، در شهر کوچک نهاوند فرزندي به دنيا آمد که نامش را علي ناميدند. پدرش (( آخوند ملااحمد )) از علماي بزرگ شهر بود که پس از سالها تحصيل در حوزه علميه نجف و استفاده از درس ‍ بزرگاني چون آية الله ميرزا محمد حسن شيرازي ، آية الله ميرزا حبيب الله رشتي و آية الله آخوند خراساني ، به درجه اجتهاد نايل شد و به زادگاه خود برگشت و به ارشاد مردم پرداخت .

علي دوران کودکي و نوجواني را تحت تربيت درست خانواده سپري کرد. با خواندن ، نوشتن ، قرآن ، نماز و احکام شرعي آشنا شد و سرانجام حادثه اي موجب شد که او در سنين نوجواني وارد حوزه علميه شود. روحاني مبارزي به نام شيخ (( خطيب )) که با حکومت رضا شاه مخالفت مي کرد و بدين سبب به زندان هم رفته بود در مسجدي که ملااحمد در آن اقامه نماز جماعت مي کرد، سخن مي گفت ؛ روزي در بين صحبتهايش گفت :

(( ديشب خواب ديدم فرزند کوچک آقا (ملااحمد) مورد لطف حضرت پيامبر صلي الله عليه و آله قرار گرفته و حضرت با دست مبارک خود، بر سر او عمامه گذاشته است )) .

اين حادثه موجب شد تا علي در پانزده سالگي (سال 1321 ) وارد حوزه علميه قم شود و در مدرسه فيضيه حجره اي تهيه نمايد .

در آن ايام رضاشاه با کشف حجاب ، مخالفت با برگزاري مجالس روضه ، متحدالشکل کردن لباسها و اقدامهاي ديگر در صدد دين زدايي بود. او بعد از بازگشت از ترکيه بر آن شد تا همانند آتاتورک ، به مبارزه با دين و روحانيت بپردازد. در چنين دوراني ، حوزه علميه قم در انزوا به سر مي برد. مدرسه هاي علميه خلوت يا بسته بود و بسياري از روحانيون به اجبار، خلع لباس شدند. رضاشاه از هر فرصتي استفاده نمود تا مانع فعال شدن از هر فرصتي استفاده نمود تا مانع فعال شدن حوزه هاي علميه شود. علي در چنين دوراني ، در حوزه علميه قم مشغول تحصيل بود. و در نهايت تنگدستي از تحصيل دست برنداشت . مقدمات علوم اسلامي را نزد استاداني فرزانه مانند آية الله صدوقي فراگرفت و از محضر استادان اخلاق حوزه علميه قم بهره جست . او از ابتداي طلبگي به تهذيب اخلاق ، ساده زيستي ، نظم و استفاده از فرصتها اهميت بسيار مي داد. پشتکار او موجب شد تا دروس مقدمات و سطح حوزه را به پايان برساند و وارد عالي ترين مرحله دروس حوزه شود. علي سالها در درس خارج آية الله بروجردي و امام خميني شرکت کرد و از خرمن دانش آنها، خوشه ها چيد .

بسياري از خطبه هاي نهج البلاغه را حفظ بود. علاقه بسياري به اهل بيت داشت و هماره در مجالس سوگواري شرکت مي کرد. بسيار محتاط بود و از غيبت و دروغ بسيار پرهيز مي جست و به درس و بحث علاقه وافري نشان مي داد .

گلي در بوستان حوزه

علامه طباطبايي با ورود به حوزه علميه قم فلسفه را در حوزه احيا کرد، قدوسي مقدمه اي از دروس هيئت و فلسفه را نزد او فراگرفت اخلاق ، علم و فروتني علام طباطبايي همه شاگردانش را شيفته خود ساخته بود. وي پس ‍ از آشنايي با سجاياي عالي عرفاني استاد، از هر فرصتي استفاده مي جست و از رهنمودهاي اخلاقي آن عارف وارسته ، براي تهذيب نفس استفاده مي نمود .

در آن دوره افکار کمونيستي در بين جوانان رسوخ پيدا کرده و حزب توده تبليغات گسترده اي در کشور به راه انداخته بود. بسياري از دانشگاهيان به افکارالحادي پناه برده بودند. علامه طباطبايي بر آن مي شود که درسي خصوصي براي شاگردان ممتازش برقرار نمايد تا نخستين هسته مقاومت عليه افکارالحادي را در حوزه علميه قم بنيان نهد. شهيد مطهري ، شهيد بهشتي ، امام موسي صدر، شهيد صدوقي و برخي ديگر در اين جلسات شرکت مي کردند. شبهات فلسفي نو در اين جلسه ها، از سوي شاگردان طرح مي شد و علامه طباطبايي به پاسخگويي آنها بر مي خاست . ثمره اين کلاسها، کتاب (( اصول فلسفه و روش رئاليسم )) نوشته علامه طباطبايي است .

آقاي قدوسي روز به روز به علامه طباطبايي علاقه مندتر مي شد. او از رهنمودهاي سازنده اخلاقي استاد بخوبي استفاده کرد و بدين سان توانست تحت تربيت او، به خود سازي بپردازد. رابطه شاگرد با استاد آنچنان گرم و صميمي بود، که وي در سال 1334 ش . با دختر ايشان ازدواج نمود .

مجاهد پيرو امام

آية الله قدوسي با انديشه هاي سياسي امام خميني بخوبي آشنا بود. او پس ‍ از افشاگيريهاي امام خميني در سال 1341 که عليه لايحه کاپيتولاسيون و ديگر مصوبات خائنانه دولت و مجلس صورت پذيرفت ، هماره همدوش ‍ همفکرانش به پشتيباني از قيام همت گماشت . او در قيام 15 خرداد 1342 و تبعيد امام خمين در 13 آبان 1342 همراه همه طلبه ها، استادان و مردم انقلابي به صحنه آمد و به مبارزه با رژيم پهلوي پرداخت . اوج مبارزات آية الله قدوسي در آن دوران ، همکاري گسترده او با هياءت مدرسين بود. هيات مدرسين نخستين تشکيلات منسجم روحانيت بود که در سال 1337. در زمان مرجعيت آية الله العظمي بروجردي تاءسيس شده بود. اين هيات در سالهاي 1341 - 1342 بسيار فعال بود. اعلاميه هاي فراوان از سوي هياءت مدرسين در سراسر کشور پخش و جنايتهاي رژيم پهلوي برملا شد. هيات مدرسين با انتشار اعلاميه ها، پشتيباني اساتيد حوزه علميه قم از نهضت امام خميني را به مردم آشکار ساخت .

اين هياءت که بعد به گروه يازده نفري شهرت يافت (و امروزه با نام جامعه مدرسين شناخته مي شود) نخستين هسته مبارزه مخفي عليه رژيم پهلوي بود و در پوشش اهداف اصلاحي نظام آموزشي حوزه علميه قم ، به فعاليتهاي سياسي مي پرداخت . آية الله قدوسي از بنيانگزاران اين هياءت بود. هياءت مدرسين در سال 1345 به دست ساواک کشف و افراد آن تحت تعقيب ماموران پهلوي قرار گرفتند. آية الله قدوسي در اين ماجرا دستگير شد. اما چون ساواک نتوانسته بود مدارکي عليه او پيدا کند، پس از چند ماه از زندان آزاد شد .

آية الله قدوسي پس از آزادي ، در تابستان 1345 به زادگاه خود برگشت و به اقامه نماز جماعت در مسجد جامع نهاوند پرداخت . او پس از نماز منبر مي رفت و هميشه در ضمن سخنراني از امام خميني ياد مي کرد. ساواک چند بار به وي تذکر داد که نبايد اسمي از امام خميني برده شود اما او نمي پذيرفت . بدين علت سخنراني او تعطيل شد و آية الله قدوسي به قم برگشت .

آية الله قدوسي در دوران مبارزات در حالي که بسياري از انقلابيون در زندانهاي رژيم پهلوي به سر مي بردند به خانواده هاي آنان رسيدگي مي کرد .

در همين ايام تبعيد امام به ترکيه ، موجب شد که انقلابيون از ضعف رهبري رنج ببرند. بسياري از جوانان انقلابي که مسلحانه با رژيم مبارزه مي کردند در خطر التقاط فکري گرفتار آمده بودند. آية الله قدوسي با اغلب اين افراد تماس داشت و ضمن نشستهاي مختلف آنها را هدايت مي کرد .

پايگاه فضيلت

ايام پديداري مدرسه حقاني از فصول درخشان زندگي آية الله قدوسي است . آية الله قدوسي با همفکري برخي از استادان برجسته انقلابي حوزه علميه در پي تغييرات بنيادي در ساختار اداري - آموزشي حوزه علميه قم برمي آيد. بدين خاطر تصميم مي گيرند نقشه خود را ابتدا در مدرسه اي آغاز نمايند تا پس از موفقيت ، در سراسر حوزه هاي علميه اجرا نمايند. آية الله العظمي ميلاني که با برنامه هاي اصلاحي آنان موافق بود مدرسه علميه اي را در قم به آنها واگذار مي نمايد .

مدرسه حقاني در سال 1343 با مديريت آية الله قدوسي و با همکاري شهيد بهشتي ، آية الله مصابح يزدي ، آية الله جنتي آغاز به کار مي نمايد. آية الله قدوسي با دعوت از اساتيدي با تجربه و انقلابي مانند آية الله مشکيني ، آية الله جنتي ، آية الله محمدي گيلاني ، بنيه علمي مدرسه را تقويت نمود. نظم در حوزه هاي علميه در جايگاه خود قرار نداشت . مدرسه حقاني نخستين مدرسه علميه قم بود که بسيار منظم بود. آية الله قدوسي نظم شديدي را در مدرسه به اجرا درآورد. و در مدت چهارده سال اداره مدرسه ، هماره به رعايت مقررات مقيد بود .

حضور و غياب در کلاس ، برگزاري امتحانات و پيگيري مدام رشد علمي - اخلاقي طلاب از امتيازات اين مدرسه بود .

اندک اندک آوازه مدرسه حقاني به همه جا پخش شد. بسياري از جوانان به اين مدرسه روي آوردند و تجمع انبوه استادان جوان و انقلابي در مدرسه ، ساواک را به هراس انداخت . مدرسه حقاني پايگاه مبارزان شناخته شده بود. ساواک بارها به مدرسه حمله کرد، اما به دليل مديريت کارآمد آية الله قدوسي کاري از پيش نبرد .

در آن زمان آموزش زبان انگليسي در حوزه هاي علميه مطلوب نبود اما در مدرسه حقاني براي آشنايي طلاب با زبانهاي خارجي ، به اين مهم اقدام ورزيد. برخي از دروس دانشگاهي مانند جامعه شناسي ، روان شناسي و اقتصاد نيز در اين مدرسه از سوي استادان دانشگاه تدريس مي شد .

برخي از کتابهاي درسي حوزه ، کتابهاي آموزشي نبودند. سبک نگارش آنها براي تدريس مناسب نبود و بسيار از متون درسي براي قرنهاي پيشين تدوين شده بود. مدرسه حقاني نخستين گام را براي تغيير کتب درسي برداشت . کتاب (( صرف ساده )) بسيار شيوا و روان از سوي دو تن از استادان مدرسه تدوين شد و به عنوان متن درسي در مدرسه تدريس ‍ گرديد .

آية الله قدوسي هماره طلبه ها را به تهذيب اخلاق سفارش مي کرد. درسهاي اخلاق او، هر هفته روح تشنه طلاب را با پندهاي آسماني سيراب مي ساخت . خطبه همام و برخي ديگر از سخنان روح بخش امام علي عليه السلام را براي طلبه ها، از حفظ مي خواند و با صدايي لرزان و چشماني گريان طلاب را با اوصاف پرهيزگاران آشنا مي ساخت .

بسيار مواظب بود که طلبه ها گرفتار غيبت ، دروغ و سخنان لغو نشوند. هماره طلبه ها را به خواندن نماز شب سفارش مي کرد و مي گفت : افرادي که در ظاهر مقدس تر از شما بودند و بعدها منحرف شدند و روحاني نماياني که حوزه را رها کرده ، با رژيم همکاري کردند. همه در اين مسائل اشکال داشتند .

ايشان نيمه هاي شب به مدرسه مي رفت تا ببيند که طلبه ها براي نماز شب بر مي خيزند يا نه .

قدوسي با تمام توان در راه پيشبرد هدفهاي اصلاحي مدرسه تلاش مي کرد. رهبر انقلاب ، حضرت آية الله العظمي خامنه اي در اين باره فرموده است :

(( چند خصوصيت در ايشان وجود داشت . که نه تنها من ، بلکه همه را جذب مي کرد، يکي از آنها صداقت و صفاي اين مرد بود... خصوصيت دوم پرکاري و پشتکاري ايشان بود... اگر رياست مدرسه حقاني با کسي غير از آقاي قدوسي بود من باور نمي کردم که اين مدرسه به اين اندازه از ارزش و آثار مي رسيد .

مدرسه حقاني از زماني که آية الله قدوسي مديريت آن را بر عهده گرفت ، تا پيروزي انقلاب اسلامي ، يکي از سنگرهاي مبارزه در برابر رژيم پهلوي بود. طلاب مدرسه همگي مقلد امام بودند. ساواک بارها به مدرسه يورش برد و شماري از طلبه ها را دستگير کرد. بسياري از اعلاميه ها در اين مدرسه تکثير مي شد .

مدرسه حقاني ، مدرسه علميه نمونه قم بود. نظام آموزشي و اداري مدرسه چنان به موفقيت رسيد که متوليان بسياري از مدارس علميه قم و مشهد از الگوي موفق اين مدرسه درس گرفته ، به اصلاح نظام اداري - آموزشي مدارس پرداختند .

بسياري از طلاب جوان ، با علم ، خوشفکر، متقي و آگاه به مسائل سياسي اين مدرسه ، پس از پيروزي انقلاب اسلامي در مسؤ وليتهاي اجرايي ، قضايي و سياسي ، خدمتهاي شاياني به انقلاب نمودند .

مکتب توحيد

زنان نيمي از پيکر جامعه اند. رژيم پهلوي با ترويج فحشا و بي بندباري نيمي از نيروي فعال جامعه را از سازندگي کشور، دور ساخته بود. افکار کمونيستي در دانشگاهها غوغا مي کرد. آية الله قدوسي در سال 1352 با تاءسيس (( مکتب توحيد )) در قم ، گام بزرگي براي تحصيل علوم اسلام خواهران برداشت . قدوسي بار تجربه موفق اداره مدرسه حقاني توانست کانوني براي تربيت خواهران متعهد و متخصص فراهم سازد. بسياري از خواهران در اين مرکز با علوم اسلامي آشنا شده ، سپس به تبليغ فرهنگ اسلامي و هدايت زنان جامعه پرداختند .

پيشتازان عدالت اسلامي

آية الله قدوسي همراه روحانيت مبارز در برپايي راهپيماييها نقش رهبري داشت .

او در کميته استقبال از امام ، بسيار زحمت کشيد. پس از پيروزي انقلاب ، از سوي امام ماءموريت يافت تا در دادگاههاي انقلاب به قضاوت بپردازد. چه اينکه بسياري از مسؤ ولان بلند پايه رژيم پهلوي ، فرماندهان ارتش و ساواک که در شهادت هزاران نفر نقش داشتند، دستگير شده بودند .

مدتي بعد وي از سوي امام ماءمور اداره امور ستاد انقلاب اسلامي در قم مي شود و با ورود امام به قم ، آية الله قدوسي در دفتر ايشان به خدمت مشغول مي شود .

آن روزها دادگاههاي انقلاب در شهرها، بدون هماهنگي با يکديگر کار مي کردند. اوايل پس از انقلاب ، به دليل فروپاشي رژيم ، ارکان اداري کشور از هم پاشيده شد. بنابراين نياز بود که دادگاههاي انقلاب در يک هدف مشترک قرار بگيرند و سازماندهي شوند. بدين علت امام خميني ، در سال 1358، آية الله قدوسي را به دادستاني کل انقلاب بر مي گزيند. محاکمه ساواکيها، مسؤ ولان رده بالاي رژيم پهلوي و ضدانقلابيون بر عهده دادگاههاي انقلاب بود .

گروه التقاطي فرقان با ترور آية الله مطهري و برخي از سران سياسي - فرهنگي خطر بزرگي براي انقلاب بود. آية الله قدوسي توانست با کمک سپاه پاسداران انقلاب اسلامي ، اعضاي اين گروهک ضد انقلاب را شناسايي و دستگير نمايد .

آية الله قدوسي در طول مدت تصدي رياست دادستاني انقلاب ، از مزاياي قانوني شغل خود استفاده نکرد. او حتي حاضر نشد در منزل مصادره اي که در اختيارش گذاشته بودند، اقامت کند. مي گفت : (( بگذاريد جنازه ام را از منزل مصادره اي بيرون نياورند . )) سرانجام ؛ اصرار دوستان بر سکونت در منزل مصادره اي را نپذيرفت و منزلي اجاره کرد .

رياست قوه قضائيه پس از تصويب قانون اساسي ، به شوراي عالي قضايي سپرده شد. آية الله قدوسي نيز عضو شوراي عالي قضايي بود. او با همفکري شهيد بهشتي توانست وضعيت نابسامان قوه قضائيه را سروسامان بخشد. آية الله قدوسي بر اين باور بود که بايد تغييرات اساسي در نظام قضايي کشور انجام پذيرد. او مي گفت : با تغييرات ظاهري و عوض ‍ کردن چند مهره نمي توان دادگاه و قوه قضايي اسلامي ايجاد کرد. قوه قضائيه و دادگستري که از رژيم طاغوت باقي مانده است ، سرتاسر آن خراب است ؛ از قوانين قضايي گرفته تا سيستم اداري و بسياري از افراد آن .

قدوسي براي دادگاهها و دادسراهاي انقلاب قوانين و مقررات ويژه اي تهيه کرده هماره با مجلس شوراي اسلامي در ارتباط بود، با سعي او کميسيون ويژه اي در مجلس براي وضع قوانيني اسلامي براي قوه قضائيه ، تاءسيس ‍ شد هرگاه به مشکلي بر مي خورد و هيچ راهي براي بر طرف کردن آن پيدا نمي کرد، نزد امام خميني مي رفت و از ايشان نظر مي خواست .

آية الله قدوسي در دوراني پرآشوب که گروهکهاي ضدانقلاب فاجعه مي آفريدند ليبرالها به پشتيباني رئيس جمهور، بني صدر بسياري از مسؤ وليتهاي کليدي کشور را در دست داشتند، به سروسامان دادن نظام قضايي کشور پرداخت .

وصل جانان

محمد حسن ، فرزند بزرگ آية الله قدوسي دانشجوي رشته جامعه شناسي دانشگاه مشهد در 17 شهريور 1357 ، در مشهد زخمي شد و پس از پيروزي انقلاب اسلامي در تاءسيس انجمن اسلامي دانشگاه مشهد بسيار فعال بود. با شروع جنگ تحميلي ، به جبهه رفت و در پانزدهم دي 1359 در هويزه به شهادت رسيد. آية الله قدوسي پس از شنيدن خبر شهادت فرزند، در حالي که قطرات اشک از چشمانش جاري بود به همسرش مي گويد :

(( مواظب باش براي چيزي که در راه خدا داده اي ، طاقت خود را از دست ندهي و ضجه و ناله نکني ! ))

شهادت آية الله بهشتي و 72 تن از ياران انقلاب در هفتم تير 1360، براي آية الله قدوسي که بيش از بيست سال با او آشنايي داشت بسيار دردآور بود. قرار بود آية الله قدوسي هم در آن جلسه شرکت کند، اما خداوند نخواسته بود که آن روز پيمانه عمرش به سرآيد .

هنوز يک ماه از شهادت آية الله بهشتي نگذشته بود، که فاجعه انفجار نخست وزيري و شهادت رجايي و باهنر، ضربه اي سهمگين بر روح آية الله قدوسي وارد مي سازد .

آية الله قدوسي در انتظار شهادت بود. بسياري از دوستان قديمي و صميمي اش به فيض شهادت نايل شده بودند. سرانجام او نيز به آرزوي خود رسيد و در صبح شنبه ، 14 شهريور 1360، يک هفته پس از شهادت شهيدان رجايي و باهنر، با بمبي که منافقين در دادستاني کار گذاشته بودند، به شهادت رسيد و به ياران خود پيوست .

امام خميني در پيام به مناسب شهادت آية الله قدوسي مي نويسد :

بسم الله الرحمن الرحيم

انا الله و انا اليه راجعون

با کمال تاءسف و تاءثر، حجة الاسلام شهيد قدوسي به دوستان شهيد خود پيوست . شهيدي عزيز که ساليان دراز در خدمت اسلام بود و اخيرا مجاهدات او در راه انقلاب بر همگان روشن است . اينجانب ساليان طولاني از نزديک با او سابقه داشتم و آن بزرگوار را به تقوا و حسن عمل و استقامت و تعهد در راه هدف مي شناختم . شهادت بر او مبارک ، و فوزالي الله و خروج از ظلمات به سوي نور بر او ارزاني باد ...