بررسي سبك‌هاي هويت و عوامل مرتبط باآن در دانش‌آموزان شاهد دختر و پسرسنين 12 الي 18 سال شهر تهران

بررسي سبك‌هاي هويت و عوامل مرتبطباآن در دانش‌آموزان شاهد دختر و پسرسنين 12 الي 18 سال شهر تهران تير بررسي سبك‌هاي هويت و عوامل مرتبطبا آن در دانش‌آموزان شاهد دختر و پسرسنين 12 الي 18 سال شهر تهران  مجري: عباسروزبهاني  همكاران: فرشاد بهاري- نظامهاشمي  ارديبهشت 1383 محلنگهداري: آرشيو اداره كل مطالعات وتحقيقات   پژوهش حاضر سعي بر آن داشته كهسبك‌هاي هويت (اطلاعاتي، هنجاري وسردرگم اجتنابي) را در نوجوانان شاهدمورد بررسي قرار داده است. هدف اساسيپژوهش حاضر علاوه بر مطالعه وضعيتهويتي نوجوانان شاهد بررسي عوامل مرتبطبا هر يك از سبك‌هاي هويت نيزمي‌باشد.  دوران نوجواني از قديم دورانيدشوارتر از سال‌هاي كودكي تلقي شدهاست. شايد به اين دليل كه در اين دورانتغييرات قابل توجهي از نظر جسمي،روان‌شناختي، شناخت، هيجاني و روابطاجتماعي در نوجوان رخ مي‌دهد. بنابراينيكي از تكاليف اساس نوجوان هويت‌يابياست. او بايد بتواند تمايزي بين خود وديگران تأمل شود. اگر چه چنين تكليفي درنظر بعضي روان‌شناسان مانند اريسكوندر طول زندگي پيش روي افراد است. اماجواب به سؤال «من كيستم» به طور مفصل دردوران نوجوان داده مي‌شود.  بحران هويت دوره‌اي استدر نوجواني كه ويژگي آن عدم يقين قابلملاحظه‌اي درباره خود و نقشي كه نوجوانبايد آن را در جامعه ايفا كند. از نظراريكسون چنين بحراني براي هر نوجوانيرخ مي‌دهد و حل كامل آن منجر بههويت‌يابي و در نتيجه ايجاد صميميت وعدم حل آن باعث سردرگمي در نوجوانمي‌شود.  پژوهش حاضر مشتمل بر 5 فصل مي‌باشدكه در فصل اول با عنوان طرح تحقيقمطالبي چون مقدمه، بيان مسأله، اهميت وضرورت مسأله، اهداف پژوهش، سؤال‌هايپژوهش، فرضيه‌هاي پژوهش و تعريفاصطلاحات مي‌باشد.  در بيان مسأله آمده استكه: تغييرات اساسي كه در خلال سال‌هاينوجواني رخ مي‌دهد مانند تغييراتبيولوژيك ناشي از بلوغ، ورود نوجوان بهيك رشته ارتباطات وسيع‌تر با همسالان وشروع تصميم‌گيري‌هاي بلند مدت درارتباط با آينده، همگي نوجوان را با اينچالش روبرو مي‌سازد كه او كيست؟! بدينمعني نوجوان تلاش مي‌كند تا هيجاناتافكار و رفتار خود را با ثبات كند بهطوري كه از يك موقعيت به موقعيت ديگرتغيير چنداني در آن ظاهر نشود. نوجواندر اين حال كوشش مي‌كند تا مرزهاي هويتخود را جستجو كند و احساس يكپارچه‌اياز خودش و بسياري از نقش‌هايي كهارتباط با جواني و بزرگسالي است ارائهدهد. اگر چه تااينجا مشخص شده است كه هويت چه نقشي درزندگي آينده فرد مي‌تواندداشته باشد. باز جاي اين سؤال باقياست كه اهميت هويت در چيست؟ اريكسوندو جنبه از رفتار را مرتبط باهويت مي‌داند: نقش‌هاي جنسيتي(نقش‌هاي جنسيتي الگوها وكليشه‌هايي براي انواع رفتارها است.) وانتخاب شغل.  اهميت و ضرورتمسأله جرياناتي كه درايران طي چند سال اخير اتفاق افتاده استموجب شده كه هويت‌يابي براي جوان ونوجوان ايراني بسيار دشوارتر شود.آرزوها و اهداف بسياري از جوانان تنهادر يك جز خلاصه شده و آن ورود به دانشگاهاست. او دانشگاه را رسيدن به تمامياهداف، از جمله مقبوليت اجتماعي،خودپنداره‌ي مثبت و احساس خوبي كهخانواده مي‌تواند به نوجوان انتقالدهد، مي‌داند. افرادي كه دچارگم‌گشتگي هويت مي‌شوند درك درستي ازنقش‌هاي جنسيتي و ارزش‌هاندارند. آنها نمي‌توانند راه خودرا بيابند و به نظر آشفته و تكانشيهستند و روابط بين فرديمناسبي برقرار نمي‌سازند. آنها هيچ هدفبلند مدتي را بر نمي‌گزينندودر شرايطي كه قرار دارند نمي‌دانندچكار كنند. در عوض افرادي كهداراي هويت موفق هستند، نسبت به خود وجامعه داراي تعهدند. آنها وظايفمحوله را به خوبي انجام مي‌دهند.خودپنداره و عزت نفس بالايي دارندو داراي اهداف بلند مدت مشخصدر زندگي هستند. در اين پژوهش سعي شده بهاين سؤال پاسخ داده شود كه چهشرايط و عواملي مرتبط با هويت موفق وناموفق جوانان است. يكي ازعواملي كه در تحقيقات روشن شده است كهبا سبك هويت ارتباط نزديكيدارد ويژگي‌هاي شخصيتي خانوادهاست.  اهدافپژوهش  شكل‌گيري هويت اگر چه در وهله اولبه دوره خاصي از رشد انسان نسبت دادهشده است اما به اعتقاد برخي از روانشناسان يافتن خود و تمايز خود از ديگريكه اساس هويت‌يابي است محور رشد روانيانسان در طول حيات است. هدف غائي مطالعهحاضر كمك به افزايش دانش درباره نحوهارتباط متغيرهايي همچون تعاملاتخانواده و حل مسأله با شكل‌گيري هويتاست.  هدفاختصاصي‌تر و كوتاه مدت پژوهشحاضر افزايش درباره توزيع وضعيت‌هايمختلف هويت در نوجوانان شاهد، نحوهتعاملات خانواده آنها و بررسيراهبردهاي حل مسأله آنهاست همچنين هدفديگر اين مطالعه بررسي ارتباط هر يك ازمتغيرهاي عملكرد خانوادگي و راهبردهايمقابله با سبك‌هاي هويت است. سومين هدفمطالعه حاضر اين است كه بدانيم عواملمربوط به عملكرد خانوادگي چه رابطه‌ايبا سبك‌هاي هويت دارد.  سؤال‌هايپژوهش با توجه به اهدافاختصاصي اين مطالعه، انتظار مي‌رودبتوان به سؤال‌هاي زير پاسخداد:توزيع سبك‌هاي مختلفهويت بين دانش‌آموزان شاهد با توجه بهمقطع تحصيلي و جنسيت و سن چگونه است؟چهارتباطي بين سبك‌هاي هويت با تعاملاتخانوادگي و سبك‌هاي مقابله‌اي وجوددارد؟سهم هر يك از متغيرهاي عملكردخانوادگي و سبك‌هاي مقابله‌اي درپيش‌بيني سبك‌هاي هويت چگونهاست؟  فرضيه‌ها بينسبك‌هاي هويت دختران و پسران تفاوتيوجود ندارد.راهبردهايمقابله‌اي در سبك‌هاي هويتي مختلفمتفاوت است.عملكرد خانوادهافراد داراي سبك‌هاي مختلف هويتيمخصوصاً در بعد فرزندپروري با يكديگرمتفاوت هستند.در تعريفاصطلاحات، واژه‌ها به صورت عملياتيتعريف شده‌اند كه عبارتند از:سبك‌هاي هويت، سبك‌هايمقابله‌اي- عملكرد خانواده  فصل دوم: ادبيات پژوهش در اين فصلعلاوه بر مقدمه به مطالبي چون: دوراننوجواني و مباني نظريشكل‌گيري هويت من كيستم؟ تئورياريكسون، تئوري مارسيا، تئوريلئووينگر، نظريه شناختي رشدهويت برزونسكي، سبك هويت اطلاعاتي، سبكهويت هنجاري، سبك هويتسردرگمي/ اجتنابي و سوابق تحقيق اشارهشده است. براساسنظريه اريكسون (1968) نوجوانان تجربياتيدرباره عدم اطمينان از هويت خود دارندكه آن را «گم‌گشتگي هويت» مي‌نامد. اينعدم قطعيت و يقين چهار مؤلفه دارد:

1-صميميت و تعلق

2- گم كردن زمان

3-گم‌گشتگي صنعتي

4- هويت منفي  در تئوري مارسيا براساسيكسري از مطالعات مارسيا دريافت كهمي‌تواند انديشه‌هاي دانشجويان رابراساس چهار جنبه مختلف شكل‌گيري هويتطبقه‌بندي كند. گم‌گشتگي هويت، هويتبومي، هويت موراتوريوم و دستيابي بههويت.  بهعقيده لئووينگر رشد «خود» از مراحليمي‌گذرد كه به طور مختصر در زير آوردهشده است: مرحله پيش اجتماعي (1-0)، مرحلهوابستگي (همزيستي) (1-1)، مرحله تكانشي(2-1)، مرحله حفاظت از خود (دلتا)، مرحلههمرنگي (3-1)، مرحله ضمير آگاه (4-1) مرحلهخود مختاري (1-5)، مرحله يكپارچگي(1-6). مطالعاتنشان داده‌اند كه سبك‌هاي هويتبا تعدادي از متغيرهاي فردي واجتماعي همبسته است. آنچه درمطالعه حاضر به آن پرداخته شده استروابطه بين عملكرد خانواده وراهبردهاي مقابله‌اي با سبك‌هاي هويتاست كه در اين طرح پژوهشي بهتعدادي از مطالعات كه در اين ارتباطانجام شده است اشاره شده است. فصل سوم: روش تحقيق روش تحقيق در مطالعهحاضر به منظور جمع‌آوري اطلاعات از روشپيمايش استفاده شده است. دراين روش غالباً از پرسشنامه و مصاحبه بهعنوان ابزار جمع‌آورياطلاعات استفاده شده است. روش نمونه‌گيري و حجمنمونه  شيوه‌ي نمونه‌گيري به دليلناهمگن بودن حجم گروه‌ها از شيوهنمونه‌گيري طبقه‌اي سهمي نامساوريجهت تعيين نمونه استفاده شده است و حجمنمونه برابر است با 266 ابزار به كارگرفته شده در مطالعه حاضر از نوعپرسشنامه خودسنجي است كه شاملپرسشنامه‌ي سبك‌هاي هويت، مقياسكنارآئي نوجوانان و مقياس عملكردخانواده.  ابزار پژوهش جهت جمع‌آوريداده‌هااز سه پرسشنامه استفاده شده است.پرسشنامه سبك هويت مقياس كنارآئينوجوانان و مقايس عملكرد خانواده.  جامعهآماري جامعه آماريپژوهش حاضر در برگيرنده‌يدانش‌آموزان شاهد پسر و دختر سنين 12الي 18 سال شاغل به تحصيل در مراكزآموزشي شاهداست.  تكنيك‌هاي آماري مورداستفاده در پژوهش حاضر در پژوهش حاضر از روش‌هاي آماريتوصيفي مانند ميانگين، انحراف معياربراي ارائه ديد كلي درباره توزيعمتغيرهاي سبك‌هاي هويت، عملكردخانواده و سبك‌هاي مقابله‌اي استفادهشده است. همچنين به منظور بررسي فرضيه‌هاازروش تحليل واريانس يك طرفه و براي بررسيرابطه‌ها از همبستگي و رگرسيوناستفادهشده است.فصل چهارم:يافته‌هاي تحقيق  يافته‌ها و اطلاعات به دست آمدهازاجراي پرسشنامه در محيط نرم‌افزارSPSS ويرايش 11 وارد شده است.برخي از آزمودني‌ها به بخشي يا تمامييكي يا دو تا از پرسشنامه‌ها پاسخنداده بودند كه تصميم به حذف آنها گرفتهشد. بنابراين نمونه آماري به تعداد 246نظر كاهش پيدا كرده است.   فصل پنجم: تفسير ونتيجه‌گيري  يافته‌هاي مطالعه حاضر با بسيارياز تحقيقات ديگر همسو است. به نظرمي‌رسد كه شكل‌گيري هويت در نوجوانانشاهد تفاوتي با ساير نوجوانان ندارد.نكته‌اي كه مطالعه حاضر نشان مي‌دهداين است كه نقش پدر را در شكل‌گيري هويتنوجوان نمي‌توان ناديده گرفت.نوجواناني كه مادرانشان ازدواج مجددكرده‌اند نمرات بالاتري در سبك هويتاطلاعاتي كسب كرده‌اند. همان گونه كهبيان شده است سبك هويت اطلاعاتي درالگوي مارسيا مطابق است با هويت موفق ياديررس. اين يافته نشان مي‌دهد كه وجودپدر (ناپدري) مي‌تواند اثر مثبتي درهويت يابي نوجوانان داشته باشد.  گفته شده است كه مذهبكاركرد هماهنگ‌كننده‌اي در احساسهويتافراد دارد. بنابراين بي‌دليل نيست كهافراد مذهبي ويژگي‌هاي شخصيتي مثبتيدارند، داراي رفتار باثبات‌تري هستندو بالطبع داراي هويت موفق در عوضنوجوانان داراي هويت فولكوريك درخانواده‌هايي رشد يافته‌اند كه دارايهمبستگي، يكپارچگي آنها نيزخانواده‌هاي خود را خوشبخت ارزيابيمي‌كنند ولي نه به اندازه نوجوانانداراي هويت موفق. يافته‌هاي مطالعهحاضر نشان داد كه نوجواناني داراي هويتموفق و ياديررس از روش‌هاي مقابله‌ايسازگار و كارآمد مانند جستجوي حمايتاجتماعي، حل مسأله، اقدام اجتماعي،تمركز مثبت و مراجعه به متخصص استفادهمي‌كنند در حالي كه نوجواناني دارايهويت سردرگمي از روش‌هاي ناسازگارانهو ناكارآمد مانند كنار نيامدن كاهشتنش، سرزنش خود و جستجوي تعلق استفادهمي‌كنند.  محدوديت‌هاي تحقيق 

1- مطالعه در شهر تهران صورتگرفته و يافته‌هاي آن مي‌تواند بهدانش‌آموزان شاهد شهر تهران تعميمداده شود. 

2-عوامل انگيزش دانش‌آموزان مي‌توانستهاست اثراتي در پاسخگويي آنها بهپرسشنامه‌ها داشته باشد. 

3- در مطالعه حاضر از سهپرسشنامه استاندارد استفاده شده كه اينامر باعث شد كه تعداد سؤالات و طول مدتپاسخگويي افزايش يابد.  پيشنهادات 

1-     اين مطالعه بهصورتمقايسه دانش‌آموزان شاهد بادانش‌آموزان عادي انجام شود. 

2-     ازآزمون‌هاي كوتاه‌تري استفادهشود. 

3-  تحقيقآزمايش صورت مي‌گيرد مبني بر اين كهچگونه آموزش مهارت‌هاي مقابلهمي‌تواند در سبك‌هاي هويت اثربگذارد.