بررسي ميزان و منابع فشار رواني خانواده هاي شاهد و ايثارگر شهر اهواز و راهكارهاي مقابله با آنها

پژوهشگر: كريم سواري

ناظر علمي: دكتر عليرضا حيدرئي

سازمان بنياد شهيد و امور ايثارگران استان خوزستان

سال 1385

طرح پژوهشي حاضر مشتمل بر 5 فصل مي باشد.

فصل اول: زمينه تحقيق

كه شامل مقدمه، بيان مسأله، اهميت و ضرورت تحقيق، اهداف تحقيق، سؤالات تحقيق، تعريف متغيرها مي باشد.

فصل دوم: مباني نظري و پيشينه ي تحقيق

كه به مطالبي چون تاريخچه ي مختصر واژه فشار رواني، شناخت و تشخيص فشار رواني، مدال هاي مربوط به فشار رواني، علائم هشداردهنده فشار رواني، مواجهه با فشار رواني، پيشينه ي تحقيق و منابع فشار رواني خانواده هاي شاهد و ايثارگر پرداخته است .

فصل سوم: روش تحقيق

كه در آن جامعه آماري، تعداد نمونه و روش نمونه گيري، ابزار جمع آوري داده ها پايايي ابزار تحقيق، اعتبار پرسشنامه تحقيق، روش تحقيق، روش اجراي تحقيق و روش هاي تجزيه و تحليل داده ها آورده شده است.

فصل چهارم: تجزيه و تحليل داده ها

كه علاوه بر مقدمه مطالبي چون توصيف مشخصات نمونه (فراواني، درصد و نمودار)، مشخصات منابع فشار رواني، تحليل عامل منابع فشار رواني، نامگذاري عوامل پرسشنامه، يافته هاي مربوط به سؤالات تحقيق، تحليل ميزان فشار رواني مرد و زن و نيز افراد داراي مدرك تحصيلي ديپلم و پائين و ديپلم و بالاتر مي باشد.

فصل پنجم: بحث و نتيجه گيري

در اين فصل به بحث در مورد پايايي و اعتبار پرسشنامه، بحث در مورد يافته هاي مربوط به سؤالات تحقيق (ميزان فشار رواني، منابع فشار رواني و راهكارهاي عملي)، محدوديت هاي تحقيق و خلاصه تحقيق پرداخته است.

فصل اول: زمينه تحقيق

در مقدمه آمده است كه: يكي از موضوعاتي كه ريشه تاريخي دارد و مورد بحث دائم دانشمندان بود، استرس يا فشار رواني است در اين خصوص كه فشار رواني چيست، چگونه ايجاد مي شود و چه تأثيراتي بر روي افراد جامعه داشته باشد نظريات و ديدگاه هاي متنوعي توسط صاحبنظران مطرح شده است.

صاحبنظران به ويژه روان شناسان معتقدند كه فشار رواني مي تواند تأثيرات متفاوتي روي افراد بگذارد. به عبارتي براي مواجه با استرس، طرز تلقي فرد از استرس و شخصيت او مهم است. از طرف ديگر به دليل اين كه كشور اسلامي ايران درگير جنگ تحميلي بود لذا مردم آن به شيوه هاي مختلفي دچار استرس مي شدند. بنابراين همه مردم اين مرز و بوم به ويژه خانواده شهدا و ايثارگر به نوبه خود نيز از جنگ و آثار بعد از جنگ متأثر مي شوند و يك سري فشارهايي را متحمل مي شوند. بنابراين با كمك اين تحقيق سعي شده است كه ميزان و منابع فشار رواني خانواده هاي شاهد و ايثارگر شهر اهواز مورد بررسي قرار گيرد و براي مقابله با اين چنين فشارها راهكارهاي لازم تدارك ديده شود.

در بيان مسأله اين طور آمده است كه: طبيعي است كه هر نوع جنگ آثار زيانبار زيادي در پي دارد كه از آثار عمده آن: تلف شدن نيروهاي انساني و نيز سرمايه كشورهاي درگير مي باشند. با توجه به طولاني بودن جنگ و حضور سرپرستان خانواده يا تعدادي از اعضاي آنها در جبهه و جنگ براي چنين خانواده هايي مشكلات عديده اي ايجاد مي شود. بنابراين براي اين كه بتوان در اين زمينه كار علمي انجام داد و به زبان علمي به سؤالات مطرح شده پاسخ داد تحقيق حاضر ميزان و منابع فشارهاي رواني وارده بر خانواده هاي شاهد و ايثارگر شهر اهواز و نيز راهكارهاي مقابله با آنها را مورد مطالعه قرار داده است.

اهميت و ضرورت تحقيق: همان طوري كه اشاره شد، جنگ آثار زيادي مي تواند داشته باشد. مسائل رواني رزمندگان از مواردي است كه در حين مواجهه با دشمن و پس از انفجارهايي كه به وقوع مي پيوندد به وجود مي آيد و باعث عكس العمل هاي روحي و رواني، رفتاري در افراد مي شود كه نتايج اين موارد بر روي فرزندان، همسر و اعضاي ديگر خانواده و محيط منعكس مي گردد.

از جمله اين عكس العمل ها مي توان سردردهاي حاد، عدم سازش با محيط، اضطراب، ترس، حساسيت در مقابل سر و صدا و در مواردي نفع ثانويه نام برد. با تحليل و جمع آوري داده ها و اطلاعات مورد نياز مي توان به منابع قوي تر دسترسي پيدا كرد. اين منابع راهگشاي خيلي از تحقيقات بعدي خواهد شد. بررسي و شناسايي آثار جنگ مي توان خيلي از مشكلات موجود را حل و فصل كند. بنابراين با توجه به اين دلايل، تحقيق حاضر از اهميت ويژه اي برخوردار است.

اهداف تحقيق

اهداف كلي

1- بررسي و مقايسه ميزان فشار رواني خانواده هاي شاهد و ايثارگر شهر اهواز.

2- بررسي و مقايسه منابع فشار رواني خانواده هاي شاهد و ايثارگر شهر اهواز .

3- ارائه راهكارهاي مقابله با منابع فشار رواني خانواده هاي شاهد و ايثارگر شهر اهواز.

اهداف جزئي

1- تعيين ميزان فشار رواني خانواده هاي شاهد شهر اهواز.

2- تعيين ميزان فشار رواني خانواده هاي ايثارگر شهر اهواز.

3- مقايسه ميزان فشار رواني خانواده هاي شاهد و ايثارگر شهر اهواز.

4- استخراج منابع ميزان فشار رواني خانواده هاي شاهد و ايثارگر شهر اهواز.

5- مقايسه ميزان فشار رواني خانواده هاي شاهد و ايثارگر شهر اهواز.

6- ارائه راهكارهاي مقابله با منابع فشار رواني خانواده هاي شاهد و ايثارگر شهر اهواز.

سؤالات تحقيق

سؤالاتي كه در اين تحقيق بررسي شده اند عبارتند از:

1- ميزان فشار رواني خانواده هاي شاهد شهر اهواز تا چه اندازه است؟

2- ميزان فشار رواني خانواده هاي ايثارگر شهر اهواز تا چه اندازه است؟

3- آيا بين ميزان فشار رواني خانواده هاي شاهد، ايثارگر شهر اهواز تفاوت وجود دارد؟

4- آيا بين منابع فشار رواني خانواده هاي شاهد، ايثارگر شهر اهواز تفاوت وجود دارد؟

5- منابع فشار رواني خانواده هاي شاهد و ايثارگر شهر اهواز كدام است؟

6- راهكارهاي مقابله با فشار رواني خانواده هاي شاهد و ايثارگر شهر اهواز كدامند؟

تعريف متغيرها

ميزان، فشار، فشار رواني، فشار رواني درماني- معيشتي، فشار رواني ناشي از توقعات خانوادگي، خانواده شاهد و خانواده ايثارگر متغيرهايي هستند كه در اين طرح تعريف شده اند. متغيرهايي كه در اين تحقيق مورد استفاده قرار گرفتند به شكل زير تعريف مي شوند:

ميزان

به «اندازه و مقدار» گفته مي شود. در اين تحقيق ميزان فشار رواني با سؤال تا چه اندازه احساس فشار رواني مي كنيد؟ اندازه گيري شده .

فصل دوم: مباني نظري و پيشينه ي تحقيق

امروزه استرس يا تنيدگي و پيامدهاي آن دامنه وسيعي از تحقيقات علمي در جهان را به خود اختصاص داده است. بررسي ها و مطالعات انجام شده نشان مي دهد كه عوامل استرس زا موقعيت ها و رويدادهايي هستند كه افراد را وادار به واكنش مي نمايند و واكنش هاي استرس ممكن است به صورت پاسخ هاي مختلف جسماني، رواني با رفتاري متجلي شوند. هانس سليه نخستين كسي بود كه استرس را به عنوان يك مبحث علمي مطرح كرد. در اين طرح پژوهشي سعي است كه به تاريخچه مختصري از واژه فشار رواني و شناخت و تشخيص فشار رواني علايم هاي هشداردهنده فشار رواني و روش هاي روان شناختي- اجتماعي اين موضوع بپردازد كه براي اطلاعات بيشتر در اين رابطه شما را به مطالعه اين طرح پژوهشي ارجاع مي دهيم.

فصل سوم: روش تحقيق

در فصل روش تحقيق جامعه آماري، روش نمونه برداري، ابزار جمع آوري داده ها، اعتبار و پايايي ابزار تحقيق، طرح تحقيق، روش اجراي تحقيق و روش هاي تجزيه و تحليل داده ها مورد بررسي قرار گرفته است.

جامعه آماري

جامعه آماري شامل خانواده هاي شاهد و ايثارگر شهر اهواز بودند كه براي انجام كار اداري به بنياد شهيد و امور ايثارگران استان خوزستان و ستاد آزادگان شهر اهواز مراجعه كرده بودند.

تعداد نمونه و روش نمونه گيري

به منظور ساخت پرسشنامه اوليه از بين مراجعان به مراكز اداري ابتدا 50 نفر مورد مصاحبه و آزمون كتبي قرار گرفتند. بعد از ساخت پرسشنامه نهايي تحقيق، 200 نفر به شيوه تصادفي ساده انتخاب شدند كه از اين تعداد 94 نفر از خانواده هاي شاهد و 106 نفر از خانواده هاي ايثارگر بودند. البته در طرح پيشنهادي اوليه همين تعداد پيش بيني شده بود. ضمناً 200 نفر از لحاظ آماري نمونه خوبي است.

براي جمع آوري داده هاي تحقيق هم از مصاحبه انفرادي و هم از پرسشنامه ساخته شده محقق استفاده شد. براي بررسي اعتبار پرسشنامه از روش اعتبار صوري يعني از نفرات متخصصان استفاده گرديد و در سنجش پايايي آن از آلفاي كرونباخ و روش تنصيف استفاده شده بود. روش تحقيق توصيفي و از نوع پيمايشي است. زيرا هدف تعيين ميزان و شناسايي منابع فشارهاي رواني خانواده هاي شاهد و ايثارگران شهر اهواز است.

براي تحليل داده هاي تحقيق از روش هاي آمار توصيفي مشخصات نمونه (فراواني، درصد) و آمار استنباطي (تحليل داده ها از طريق آزمون هاي مختلف آماري مانند آزمون تي) استفاده گرديد.

فصل چهارم: تجزيه و تحليل داده ها

در اين تحقيق ميزان و منابع فشار رواني خانواده هاي شاهد و ايثارگر شهر اهواز و راهكارهاي مقابله لا آنها مورد بررسي قرار گرفته است كه يافته هاي آن در اين فصل به تفكيك به صورت نمودار و جدول آورده شده است.

فصل پنجم: بحث و نتيجه گيري

در اين تحقيق ميزان و منابع فشار رواني خانواده هاي شاهد و ايثارگر شهر اهواز و راهكارهاي مقابله با آن ها مورد بررسي و مقايسه قرار گرفت. از بين جمعيت مراجعه كننده به سازمان بنياد شهيد اهواز 200 نفر به شيوه تصادفي انتخاب شدند كه در اين تحقيق از بين اين جمعيت 146 مرد و 53 زن شركت داشتند. تحليل داده ها با روش چرخش متعاند مشخص كرد كه خانواده هاي شاهد و ايثارگر شهر اهواز با دو منبع فشار رواني مواجه هستند اين دو منبع عبارتند از: فشار درماني- معيشتي و فشار ناشي از توقعات خانوادگي.

نتايج تحقيق نشان مي دهد كه از منبع اول فشار رواني: سؤال عدم پرداخت هزينه هاي بيمارستاني با بار عاملي 84% و سؤال برخورد ناصحيح مسئولان كميسيون پزشكي با ارباب رجوع با بار عاملي 65% و از منبع دوم فشار رواني، سؤال امكانات آموزشي ضعيف فرزندان با بار عاملي 73% و سؤال تبعيض در تقسيم خدمات سازمان بنياد به خانواده هاي تحت پوشش خود (مثل وام، تلفن و ...) با بار عاملي 41% به ترتيب بيشترين و كمترين بار عامل را داشتند. تحليل همچنين نشان داد كه بين منابع فشار رواني خانواده هاي شاهد و ايثارگر اختلاف معني داري وجود ندارد.

تحليل آماري انجام شده نشان داد كه ميانگين ميزان فشار رواني خانواده هاي شاهد 44/3 در مقايسه با ميانگين ميزان فشار رواني خانواده هاي ايثارگر 53/3 مي باشد. بين خانواده هاي ايثارگر و شاهد نيز از لحاظ ميزان فشار رواني اختلاف معني داري وجود ندارد.

در رابطه با يافته هاي منابع فشار رواني خانواده هاي شاهد و ايثارگر شهر اهواز از لحاظ آماري اختلاف معني داري وجود ندارد.

براي مقابله با اين نوع فشارها سه نوع پيشنهاد ارائه شده است:

1- پيشنهادات خدمات پزشكي

به طور مثال: پيشنهاد مي گردد كه بنياد شهيد با ارسال كتابچه هاي فرهنگي، علمي، بهداشتي و ... به خانواده هاي ذينفع اطلاعات آنان را بالا مي برد.

2- پيشنهادات خدمات درآمدزايي

به طور مثال: پيشنهاد مي گردد كه بنياد شهيد از طريق مذاكره با بانك هاي وام هاي باسود كم بهره در اختيار ارباب رجوع خود قرار دهد.

3- پيشنهادات تسهيلاتي

مانند: پيشنهاد مي گردد كه بنياد شهيد با نظرخواهي مستمر از خانواده ها، برنامه حمايتي خود را ارائه دهد.

محدوديت هاي تحقيق

1- عدم همكاري برخي از آزمودني ها در تكميل همه سؤال هاي پرسشنامه.

2- حذف افراد بي سواد از جامعه آماري به دلايل عدم توانايي آنها در پاسخ به سؤالات كتبي پرسشنامه.

3- نداشتن اطلاعات لازم درخصوص تعداد و آمار خانواده هاي شاهد و ايثارگر دليل محرمانه بودن آنها.

4- به دليل اين كه اين تحقيق براي اولين بار در كشور اجرا مي شود و توسط محققان مورد بررسي قرار نگرفته است لذا نتايج اين تحقيق را نمي توان با ديگر تحقيقات انجام شده كه در بخش پيشينه آمده است مقايسه كرد.