بررسي و تعيين تاثير مساجد بر شهادت طلبي، ايثارگري و گرايش به ارزشهاي اسلامي

محقق: نورعلي عباس پور

استاد راهنما: دكتر ثقفي

محل نگهداري/سال: معاونت تحقيق و پژوهش بنياد شهيد/ 80

تعداد صفحات: 282

فرهنگ اسلامي واجد ارزشهاي والاي انساني است كه وصول به كمالات معنوي را ميسر مي سازد. از جمله اين ارزشها شهادت طلبي است كه در مكتب اسلام از جايگاه ويژه اي برخوردار است. شهادت طلبي، فرد وجامعه را تسليم اوامر الهي مي سازد و با تعالي خويش به كمالات نهايي رهنمون مي شود. در جامعه و انسان شهادت طلب، رذايل جايگاهي ندارد و متصف به فضيلتهاي متعالي است. چرا كه روحيه شهادت طلبي تعلقات دنيوي را از وجود انسان مي ستاند وسلطه حق را به وي ارزاني مي دارد. اگر چنين پيامد درخشاني و گرانبهايي در فرهنگ شهادت نهفته است پس درنگ در اين راه لطمه جبران ناپذير را بر پيكر جامعه اسلامي وارد مي سازد و تهديد جدي متوجه ايمان مومنين خواهدبود. در شرايط امروز دنيا كه زرق و برق آن موانعي بر سر راه رشد كمالات انساني ايجاد مي كند بررسي راهكارهاي ويژه ترويج فرهنگ شهادت و ايثار ضرورتي انكار ناپذير مي باشد. در نتيجه تحقيق حاضر كه شامل 4 فصل مي باشد، انجام گرديده است.

در فصل اول مقدمه، بيان مساله، اهداف تحقيق، سوالات تحقيق ، تعريف واژگان تخصصي ذكر گرديده است. در بيان مساله محقق اينگونه مي نويسد:«حفظ و اشاعه روحيه شهادت طلبي نه تنها در توسعه كمالات انساني نقش به سزايي ايفا مي كند بلكه ضامن هويت وحفظ جامعه در برابر اهريمنان است. هر چند در دوران شكوهمند انقلاب و دوران دفاع مقدس شهادت طلبي و كشته شدن در راه خدا گسترده بود ولي بايد بعد از اين دو دوران تلاش در حفظ اين ارزش مقدس كرد تا نه تنها هويت ديني و اسلامي جامعه حفظ شود بلكه گسترش يابد. براساس همين بايد عوامل و بسترهاي تاثيرگذار بر شكل گيري ارزشها اسلامي را شناسايي كرد. يكي از اين كانون هاي اصلي تربيت معنوي و هدايت جامعه به سوي ارزشهاي اسلامي مساجد هستند. به همين منظور در اين پژوهش به دنبال بررسي و تبيين تاثير مساجد و ميزان همبستگي آن با شهادت طلبي، ايثاگري و گرايش به ارزشهاي اسلامي هستيم».

اهداف اين پژوهش

1- با بررسي واستفاده از منابع معتبر اسلامي، عوامل، مقومات و موانع فرهنگ شهادت احصا گردد.

2- رابطه بين حضور در مساجد با شهادت طلبي، ايثارگري و گرايش به ارزشها ي اسلامي مورد بررسي قرار گيرد.

3- از يافته هاي تحقيق براي برنامه ريزي توسعه فرهنگي استفاده نمايد.

سوالات اصلي تحقيق

1- بين ارتباط با مسجد و روحيه شهادت طلبي چه ميزان همبستگي وجود دارد؟

2- بين ارتباط با مساجد و ايثارگري چه ميزان همبستگي وجود دارد؟

3- بين ارتباط با مسجد و گرايش به ارزشهاي اسلامي چه ميزان همبستگي وجود دارد؟

سوالات فرعي تحقيق

1-آيا بين تعداد شهداي هر منطقه، با وجود يا عدم وجود پايگاه بسيج در مسجد رابطه وجود دارد؟

2- آيا بين ميزان تحصيلات، نحوه شهادت، سن شهيد، داشتن وصيت نامه، يگان خدمتي، وضعيت تاهل با روحيه شهادت طلبي، ايثارگري و گرايش به ارزشهاي اسلامي رابطه وجود دارد؟

تعريف واژگان اختصاصي تحقيق

شهيد

كسي كه در يك راه مقدس و براي هدفي مقدس جان خود را از دست بدهد.

ايثار

منفعت غير را به مصلحت خود مقدم داشتن واين كمال درجه سخاوت است.

مسجد

در اين تحقيق مسجد به محلي كه اعمال عبادي مختلفي نظير نماز، ادعيه و تلاوت قرآن در آن انجام مي شود، اطلاق مي گردد.

ارزش

عبارتست از قدر وقيمتي كه انسان براي انديشه، عبور واشيا پيرامون خود قايل است.

فصل دوم درباره پيشينه و ادبيات تحقيق نوشته شده است. اين فصل داراي سه بخش كلي مي باشد. بخش اول در زمينه نگاهي به برخي مقومات، عوامل و موانع شهادت در قرآن بحث گرديده است. در بررسي واژه شهادت، آن را از ماده شهد دانسته و مي نويسد:«اگر اين ماده بدون حرفي به كار برده شود به معنا ي مطلق حضور و علم تنها است. اما هرگاه همراه حروف ديگر به كار رود تحقق معني در جهت آگاهي در ضرر شخص يا نفع آن و دقت در آن به كار مي رود. درقرآن كاركردهاي اعتلايي و تسريع اين فرهنگ روشن گرديده است كه عبارتند از : ظهورتوحيد، ولي الله شدن، اميدواري به رحمت الهي، آسان سازي نماز، ايجاد عزم، همياري مومنين نسبت به هم، خويش كشي، ورزيدگي ايمان، امداد الهي، محرريت». او استعاره هايي همچون : خود را فروختن به خدا، خداوند خريدار مومنان شهيدو... را از سوي قرآن ذكر كرده است. در ادامه بعد از آنكه به مسائلي همچون پاداش شهيدان در نزد خدا و ... پرداخته است عواملي ر اكه از نظر قرآن مانعي بر سر راه رشد شهادت طلبي عنوان شده است را نام مي برد: سستي و كم تحركي، فرار از جهاد، نفاق ( به عنوان اصلي ترين عامل ) .

در بخش دوم اين فصل به بررسي مقومات ، عوامل و موانع فرهنگ شهادت در حديث پرداخته است. ابتدا شهادت را از ديد احاديث به اين صورت تعريف مي كند:«شهادت كشته شدن در راه خدا است در حاليكه فرد بردبار، اميدوار به پاداش الهي و... است». او شهادت طلبي را يكي از عوامل تحكيم فرهنگ شهادت دانسته است. و مي نويسد:«جايگاه شهدا در اسلام به قدري بالا است كه به صورت يك دعا ذكر مي شود».

در بخش سوم اين فصل به كاركردهاي مسجد مي پردازد. او مي نويسد:«هر ديني كانوني براي اجتماع پيروانش و انجام مراسم عبادي و تبليغي خود ايجاد مي كند. اسلام نيز از آغاز مسلمانان را به تاسيس چنين كانوني كه آنرا مسجد مي نامند دعوت كرد». سپس از ديدگاه قرآن 4 ويژگي را براي مساجد نام مي برد:

1- تاسيس مسجد بر اساس تقوي

2- تاسيس آن بر پايه رضايت خدا

3- محلي باشد كه در آن مومن دل و جان خويش را تطهير كند

4- جايي كه در آن زياد ياد خدا كنند. او هچنين براي مساجد از نظر نقش وعملكرد، تركيب و نما نسبت به ساير عبادتگاهها تفاوت قايل مي شود. كاركردهاي مساجد از نظر محقق عبارتند از:

1- كاركرد اقتصادي، اداري، عاطفي ،

2- كاركرد توليد نيروي داوطلب

3- انتقال فرهنگ جبهه از طريق مسجد

4-آموزشگاه نظامي

5- زنده نگاه داشتن ياد وخاطره شهدا در دوران صلح.

فصل سوم تحقيق شامل آزمودني ها، طرح پژوهش، ابزار اندازه گيري ، روش جمع آوري اطلاعات مي باشد. جامعه آماري پژوهش بخشي از جامعه آماري همه شهيدان شهر تهران به عنوان نمونه انتخاب شده است. شيوه انتخاب نمونه شيوه تصادفي است كه مناطق شمال، غرب، جنوب ، مركز، تهران در دسته هاي قرار گرفته و به طور تصادفي از هردسته يكي انتخاب گرديد. براين اساس مناطق 1-3-5-7-8 انتخاب شده اند. حجم نمونه مورد نظر، 384 نفر بودند كه براي تعميم نظرات آنان به 600 نفر افزايش يافت. اين طرح پژوهش داراي متغيرهاي مستقل تحت عناوين: ميزان حضور در مسجد، سن شهيد، تحصيلات شهيد، وضعيت شهيد، محل سكونت شهيد مي باشد و متغيرهاي وابسته شامل: ميزان شهادت طلبي، ميزان ايثارگري، ميزان گرايش به ارزشهاي اسلامي است. براي گردآوري اطلاعات ابتدا پرسشنامه اي داراي 31 سوال طراحي گرديد كه بعد از پاياي و روايي آن به 25 سوال تقليل يافته است.

فصل چهارم اين تحقيق به مباحثي همچون:

1- يافته هاي تحقيق

2- بحث در رابطه با يافته ها

3- محدوديتها

4- پيشنهادها،پرداخته است.

در قسمت يافته هاي تحقيق به بررسي هدف اين تحقيق پرداخته و مي نويسد: براي دست يافتن به اهداف بايد رابطه متغيرهاي مستقل با وابسته سنجيده شود براي سنجيدن اين رابطه از آزمونهايي همچون كااسكوئر( متغيرهاي اسمي)، آزمون همبستگي پيرسون ( متغيرهاي فاصله اي) استفاده شده است. سپس در اين قسمت جداول مربوط به هركدام از متغيرها آورده شده است.

در قسمت يافته هاي طرح حاضر به بررسي نتايج حاصل شده پرداخته است. بر اساس جداول آماري حاصل شده:

1- متغير حضور در مسجد تا حدود زيادي متغير ميزان شهادت طلبي را تبيين مي كند. يعني افراديكه در مسجد بيشتر حضور داشته اند داراي ميزان شهادت طلبي بالايي بوده اند.

2- بين حضور در مسجد و ميزان ايثارگري رابطه معني داري برقرار بوده است. كسانيكه در مسجد بيشتر حضور داشته اند داراي ميزان ايثارگري بالايي بوده اند.

3- بين حضور در مسجد و گرايش به ارزشهاي اسلامي رابطه معني داري وجود دارد. كسانيكه در مسجد بيشتر حضور داشته اند گرايش بيشتري به ارزشهاي اسلامي نشان داده اند.

4- اين همبستگي مثبت بين سه متغير مستقل (گرايش به ارزشهاي اسلامي، ميزان شهادت طلبي، ميزان ايثارگري) نيز برقرار مي باشد.

5- شهيدا ن جوان بيشتر در مسجد حضور داشته اند، همچنين اينان داراي ميزان شهادت طلبي و ايثارگري بالايي بوده اند. اما بين سن شهيد و گرايش به ارزشهاي اسلامي رابطه معني داري يافت نگرديد.

6- شهدا با سطح تحصيلات ديپلم بيشتر از ديگران درمسجدحضور داشته، ميزان بالايي شهادت طلبي و ميزان بالايي ايثارگري از خود نشان داده اند. همچنين اين افراد گرايش بيشتري به ارزشهاي اسلامي داشته اند.

7- مجردين بيشتر از متاهلين ايثارگر وشهادت طلب بوده اند اما ميان وضعيت تاهل با ميزان حضور در مسجد و گرايش به ارزشهاي اسلامي رابطه معني داري وجود ندارد.

8- كسانيكه در خط مقدم به شهادت رسيده اند دارا ي ميزان شهادت طلبي، ميزان حضور در مسجد، ميزان ايثارگري بالايي بوده اند. اما ميان منطقه شهادت و گرايش به ارزشهاي اسلامي رابطه معني داري وجود ندارد.

9- شهدايي كه در يگان بسيج بوده اند بيشتر از سايرين در مسجد حضورداشته و ميزان بالاي شهادت طلبي و ايثارگري و گرايش به ارزشهاي اسلامي داشته اند.

10 -افراديكه وصيت نامه داشته اند در مسجد حضور بالايي داشته و ميزان زيادي شهادت طلب بوده اند. اما مابين داشتن وصيت نامه با ميزان ايثارگري و گرايش به ارزشهاي اسلامي رابطه معني داري وجود ندارد.

11- جانبازي قبل از شهادت با هيچ كدام از متغيرهاي مذكور رابطه معني داري نداشته است.

12- وجود پايگاه بسيج در مسجد باعث شهادت طلبي بالا و حضور بالا در مسجد بوده است. اما بين اين متغير با ميزان ايثارگري و گرايش به ارزشهاي اسلامي رابطه معني داري ديده نشده است.

13- شهداي ساكن در منطقه 7 داراي ميزان شهادت طلبي، ميزان ايثارگري، ميزان حضور درمسجد، گرايش به ارزشهاي اسلامي بالايي بوده اند.

در قسمت محدوديتهاي تحقيق ، محقق اينگونه مي نويسد: نبود ابزار مناسب جهت سنجيدن متغير پيچيده شهادت طلبي، ناتواني در تشخيص شهادت طلبان حقيقي در ميان شهيدان محدوديت هاي اين تحقيق هستند.

پيشنهادات به صورت زير ذكر گرديده است:

1- برنامه ريزي فرهنگي با محوريت مسجد براي رشد ارزش شهادت طلبي ضرورت مي يابد.

2- با توجه به نتيجه وجود پايگاههاي بسيج و شهادت طلبي، تقويت پايگاه بسيج و توسعه آن در جوار مساجد، با اجراي برنامه هاي متنوع فرهنگي و بدور از منازعات سياسي اهميت دارد.

3- برنامه ريزي برروي جوانان و نوجوانان ( داراي روحيه شهادت طلبي بالا ) براي تجهيز به معنويات و اخلاق متعالي اسلامي.

4- برنامه ريزي براي جذب هرچه بيشتر مردم به مساجد در اشاعه ارزشهاي اسلامي.

5- انجام يك تحقيق مانند اين تحقيق بر روي افراد حاضر، زيرا ببينند افراديكه درحال حاضر در مساجد حضور دارند، به چه ميزان داراي شهادت طلبي مي باشند.

6- براي داشتن پشتوانه علمي در اين زمينه بهتر است تحقيق حاضر در سطح ملي انجام گردد.