احمد بن فهد حلى اسدى

(متولد757-متوفى 841 ه.ق)

گفتار استاد:

«جمال السالكين ابو العباس،احمد بن فهد حلى اسدى در سال‏757 متولد شده ودر سال 841 وفات يافته است.در طبقه شاگردان شهيد اول و فخر المحققين‏است.مشايخ حديث او فاضل مقداد سابق الذكر،و شيخ على بن الخازن فقيه وشيخ بهاء الدين على بن عبد الكريم است.على الظاهر اساتيد فقهى او نيز همينهاهستند.ابن فهد تاليفات فقهى معتبرى دارد،از قبيل:المهذب البارع كه شرح‏المختصر النافع محقق حلى است و شرح ارشاد علامه به نام المقتصر و شرح الفيه‏شهيد اول.شهرت بيشتر او در اخلاق،دعا و سير و سلوك است.كتاب مشهور اودر اين زمينه،«عدة الداعى‏»است.» (1)

او از تربيت‏يافتگان مكتب فقهى شهيد اول،و از اكابر فقهاء و علماى اماميه درقرن نهم هجرى است كه در فقه و سير و سلوك و زهد و تقوى و عبادت مقام شامخ ووالايى دارد.او حاوى كمالات ظاهرى و باطنى و جامع علم و عمل و حاوى معارف‏عقلى و نقلى بوده است.بهترين معرف مقامات باطنى او،آثار و تاليفات باقى مانده ازاوست كه حكايت از مقامات باطنى و معنوى او مى‏نمايد،كه برخى از آنها به ترتيب زيراست:

1-آداب الداعى

2-الادعية و الختوم

3-استخراج الحوادث و بعض الوقايع المستقبله من كلام امير المؤمنين(ع)فيماانشاه في صفين بعد شهادة عمار بن ياسر.

در اين كتاب برخى از اسرار علوم غريبه مانندخروج چنگيز و پديد آمدن اسماعيل صفوى را از كلمات معجزه آميز على(ع)كه درصفين بعد از شهادت عمار فرموده است،استنباط و استخراج نموده است.

4-اسرار الصلوة

5-تاريخ الائمة(ع)

6-التحرير در فقه

7-التحصين في صفات العارفين من العزلة و الخمول بالاسانيد المتلقاة عن آل‏الرسول(ع)

8-ترجمة الصلوة در بيان معانى،اقوال و افعال و فوائد نماز

9-تعيين ساعات الليل و تشخيصها بمنازل القمر

10-جامع الدقائق و كاشف الحقائق

11-الدر النضيد في فقه الصلوة

12-عدة الداعى و نجاح الساعى در ايران چاپ شده و سه نسخه خطى آن تحت‏شماره‏هاى‏2137-38-40 در كتابخانه مدرسه شهيد مطهرى(سپهسالار)موجوداست.

13-المسائل الشاميات

14-مصباح المبتدى و هداية المهتدى

15-المتقصر في شرح ارشاد الاذهان

16-الموجز الهادى

17-المهذب البارع في شرح المختصر النافع

18-الموجز الحاوى (2)

و تعدادى ديگر از رساله‏ها و مجموعه‏ها كه در ريحانة الادب آمده است.

گفتار ديگران درباره او:

صاحب روضات الجنات در شرح زندگى او مى‏نويسد:

«عالم عارف پر از اسرار،كاشف اسرار فضائل،جمال الدين ابو العباس احمد بن‏شمس الدين محمد بن فهد اسدى حلى،در اثر شهرت و اعتبار،بى‏نياز از توصيف وتعريف مى‏باشد.وى جامع معقول و منقول،فروع و اصول ظاهرى و باطنى و علم وعمل است.او از شاگردان شهيد اول و فخر محققان است،و از شيخ مقداد سيورى وعلى بن خازن حائرى و ابن متوج بحرانى،و از سيد جليل نقيب،بهاء الدين ابو القاسم‏على بن عبد الحميد نيلى صاحب كتاب‏«الانوار الالهية‏»اجازه روايتى دارد و پيش مااجازه‏نامه‏اى موجود است كه به خط فرزند شهيد ثانى،يا پسرش محمد است(و از اين‏دو كنار نيست)و مضمون آن چنين است:

«احمد بن محمد بن فهد،از رجال متاخر عصر ما و يكى از مدرسين زينبيه درحله سيفيه،و يكى از رجال علم،خير،صلاح و بذل و بخشش و جود مى‏باشد.او از من‏كسب اجازه نمود،پس به او در مورد تاليفات و روايات خويش اجازه دادم.

او تعدادى مصنفات و تاليفات دارد كه از آن ميان،«عدة الداعى و نجاح الساعى‏»است كه داراى فوائد متعددى است و كتاب‏«كفاية المحتاج الى معرفة مسائل الحاج‏»،وكتاب‏«الهداية في فقه الصلوة‏»و كتاب‏«التحصين في صفات العارفين‏»و جز اينهاتاليفات ديگرى نيز دارد...» (3)

مناظره و گفتگو با ارباب مذاهب:

او در مناظره و مباحثه،تبحر و توانايى كامل داشته است و با برخى از پيروان فقه‏اهل سنت، در عصر حكومت ميرزا اسبند تركمان حاكم عراق،مباحثاتى داشت،به ويژه‏در مورد مساله امامت و رهبرى گفتگوهايى انجام داد و بر جمع كثيرى از علماء مذاهب‏اهل سنت غلبه يافت. ميرزا تحت تاثير آن جلسه قرار گرفت و مذهب خويش را تغييرداد و خطبه‏اى به نام امير المؤمنين(ع)و اولاد پاك و معصوم او انشاء نمود...» (4)

شاگردان او:

او شاگردان متعددى را در مكتب تربيتى خويش پرورانده است كه يكى از آنان‏شيخ على بن هلال جزائرى است كه شرح زندگى او خواهد آمد.

2-شيخ بزرگوار فقيه نامى عز الدين حسن بن احمد بن يوسف،معروف به ابن‏العشرة الكروانى العاملى

3-شيخ على بن عبد العالى كركى

4-شيخ عبد السميع بن فياض اسدى حلى صاحب كتاب‏«تحفة الطالبين في‏اصول الدين‏»

5-سيد محمد بن فلاح موسوى از نياكان سيد خلف

6-شيخ ابو القاسم على بن جمال الدين محمد بن طى عاملى مؤلف كتاب‏مسائل ابن طى(متوفى 855 ه.ق)و جز اين افراد شاگردان ديگرى نيز داشته است كه‏در كتابهاى تراجم و رجال،تفصيلا آمده است.

وفات او:

او پس از يك عمر تلاش و مجاهده در راه فقه و فقاهت و سير و سياحت‏روحى،به سال 841 در هشتاد و پنج‏سالگى در كربلاى معلى به رحمت ايزدى پيوست‏و قبر شريفش كنار خيمه‏گاه معروف واقع شده و كراماتى هم از او نقل گرديده است كه‏هم اكنون نيز مورد تكريم و تجليل و تبرك اهل تقوى و دين قرار دارد.در نخبة المقال‏در وفات او آمده است:

و احمد بن فهد الحلى اجل×مقبضه‏«الخير»و عمره‏«نهل‏»(احمد بن فهد حلى بزرگوار،هنگام وفاتش كلمه‏«الخير»( 841)و سالهاى‏عمرش كلمه‏«نهل‏»(85)مى‏باشد. (5)

1- آشنايى با علوم اسلامى،ص 301.

2- ريحانة الادب،ج 8،ص 145 و146.

3- روضات الجنات،ج 1،ص 72 و73.

4- روضات الجنات،ج 1،ص‏73.

5- ريحانة الادب،ج 8،ص‏146.