اجلاس ويژه اسقفهاى اروپا

سعد اله مسعوديان

دومين اجلاس ويژه اسقفهاى اروپا در واتيكان به مدت دو هفته از روز 11 مهر ماه 1378 با حضور پاپ برگزار گرديد. 38 كاردينال، 120 اسقف و 70 كشيش به عنوان رهبران كليساى كاتوليك اروپا در اين اجلاس حضور داشتند.

اولين اجلاس ويژه اسقفهاى اروپا در سال 1991 ميلادى پس از فروپاشى رژيمهاى كمونيستى در اروپاى شرقى و شوروى، در واتيكان تشكيل گرديد. حدود ده سال پيش كه رهبران كليساى كاتوليك گرد هم آمدند، به قصد برنامه ريزى واغتنام فرصتى بود كه اضمحلال كمونيسم براى كليسا فراهم آورده بود. اما اين بار، از سخنان و اظهارات اسقفها و ديگر رهبران كاتوليكى اين گونه برآمد كه پس از خوش بينى زود گذر ناشى از سقوط كمونيسم، نگرانيهاى عميق جاى آن را گرفته است.

گزارش مشروح اين اجلاس فقط در روزنامه رسمى واتيكان،اوسرواتوره رومانو، درج گرديد كه شامل متن كامل همه سخنرانيها بود. براساس اين گزارشها، مجموعا 38 روحانى بلند پايه اروپايى در اين اجلاس سخنرانى كردند. روزنامه اونيره نيز گزارش اجلاس را به صورت گزينشى منعكس مى‏كرد. غالبا اين روزنامه كه ارگان نيمه رسمى شوراى اسقفهاى ايتالياست، سخنان روحانيونى را كه نسبت‏به اسلام مواضع منفى داشتند، مشروحا منعكس كرد. روزنامه‏هاى ايتاليايى نيز علاوه بر انعكاس سخنان ضد اسلامى روحانيون اروپايى، به برخى مسائل و مطالب مورد علاقه خود نيز توجه نشان مى‏دادند.

در اين اجلاس به موضوعات مهاجرت، اسلام (خطر اسلام، گفت و گو با اسلام و...)، عدم توفيق كليسا در اروپا و بخصوص اروپاى شرقى، دور شدن اروپاييها از كليسا، عدم توفيق در تقريب مذاهب مسيحى در اروپا، مشكلات محلى كليساها، مصرف گرايى، عدم حضور زنان در مديريت كليسايى، عدم هماهنگى بين كليساهاى شرق و غرب اروپا، خانواده، عوارض سوء ناشى از سقوط كمونيسم، بى تفاوتى نسبت‏به دين و سقوط ارزشهاى اخلاقى، بارويكرد منفى نگريسته شد و موضوعات تنصير در آفريقا و آمريكا، توفيق تاثير گذارى كليسا بر روند صلح و آشتى در اروپا، حضور كليسا در عرصه خدمات بشر دوستانه و خيريه، تقويت ديرهاى كليسايى، گسترش تدريجى روند اتحاد اروپا و تاثيرات آن بر روابط كليسايى در مسيحيت و تحكيم گفت و گو با يهوديت‏با نگاهى مثبت مورد ارزيابى قرار گرفت.

به دليل اهميت مواضع سران كليساى اروپا نسبت‏به اسلام، برخى اظهار نظرهاى آنان در پى مى‏آيد. جالب توجه است كه ضعيفترين سخنرانى در اين باب (به لحاظ استدلال و استناد) توسط اسقف ازمير تركيه به نامه برناردينى ايراد گرديد كه متاسفانه شديدا مورد توجه رسانه‏ها قرار گرفته، روزنامه اونيره نيز در خبرى مدعى شد كه سخنان اين روحانى ترك توسط دفتر مطبوعاتى واتيكان منتشر گرديد. به دنبال ايجاد جوى كه مطبوعات آن را با استفاده از مواضع ضد اسلامى اسقفهاى اروپا منتشر مى‏كردند، سفراى كشورهاى اسلامى نزد واتيكان، در يك اقدام هماهنگ، به تناوب با مقامات ارشد واتيكان ديدار و عدم همگونى سخنان اين روحانيون با روش واتيكان و پاپ در باب گفت و گو و مفاهمه با جهان اسلام را به آنان گوشزد كردند. سفير جمهورى اسلامى ايران در واتيكان نيز با معاون نخست وزير واتيكان، مونسينيور، ديدار و گفت و گو كرد.

در تاريخ 5 اكتبر، در هفتمين جلسه اجلاس ويژه اسقفهاى اروپا كه در حضور پاپ برگزار شد، دو سخنرانى درباره اسلام ايراد گرديد.

فيلسوف Alain B esancon كه عضو آكادمى علوم اخلاقى فرانسه مى‏باشد، گفت: مهاجرت مسلمانان به اروپا رويداد جديدى است. فقط در فرانسه بين چهار تا پنج ميليون نفر مسلمان وجوددارند، يعنى تعداد آنان برابر با تعداد كاتوليكهاى مقيد مى‏باشد. تاريخ اين درس را داده است كه همزيستى مسالمت آميز بين اسلام و مسيحيت پايدار نيست و حوادث آفريقاى شمالى، خاورميانه، اسپانيا و بالكان اين را ثابت مى‏كند. يك كليسا كه به اعتقادات خود اطمينان صددرصد نداشته باشد، در معرض خطر قرار دارد كه به طرف اسلام برود. (به عنوان مثال، شاخه‏هايى از مسيحيان مانند در آفريقاى شمالى، Ariani يعنى پيروان آريو در اسپانيا [كه به طور كامل اعتقاد رابطه پدر و پسر بودن مسيح و خدا را قبول ندارند]. امروز بعضى از مؤلفين كاتوليكى به حدى اندازه ارزشهاى اسلامى را تجليل مى‏كنند كه گويى از تفاوتهاى موجود بين متون مقدس مسيحى و قرآن غافل شده‏اند. از سوى ديگر، در محله‏هاى اسلامى نشين، مسيحيان احساس خطر مى‏كنند و اين احساسات مى‏تواند منجر به عكس العملهاى ناگوار شود. لازم است‏به اين سه امر توجه شود.

1

- بايد با جرات به واقعيت نگريست و بويژه بايد بين مساله اسلام و مهاجرت فرق قائل شد.

2- بايد به مسيحيان تفهيم كرد كه اسلام چيست؟ بايد نكات متضاد با ايمان مسيحى را تصريح كرد. در عين حال، بايد بر لزوم احترام و محبت نسبت‏به مسلمانان تاكيد كرد.

3- بايد مسحيان را بيشتر به دين خود آموزش داد، استفاده رسانه‏هاى گروهى كاتوليكى از عباراتى غلط مانند سه دين آسمانى، سه دين توحيدى، سه دين اهل كتاب، قابل قبول نيست.

دومين سخنرانى در روز ششم اجلاس درباره اسلام، توسط كاردينال «گد فرد دانلز»، اسقف اعظم بروكسل، ايراد شد. وى كه رئيس سازمان بين المللى صلح مسيح نيز هست، گفت: حضور اسلام در اروپا روز بروز بيشتر مى‏شود. يك اسلام تماميت‏خواه با اعتقاد به زبانش، فرهنگش، نيروهاى اقتصادى و سياسى‏اش وجود دارد كه به ما معنى خداى ماوراء الطبيعى و دعا و روزه و تاثير مثبت دين در زندگى اجتماعى را يادآورى مى‏كند (يعنى اينكه ما آنها را فراموش كرده‏ايم و اين اسلام آن را دوباره به ما درس مى‏دهد).

اسقف اعظم بلگراد، مونسينيور «پركو»، به مشكلاتى كه اروپا با آن مواجه مى‏باشد، اشاره كرد و گفت: ملى گرايى افراطى خطر بزرگى است و براى مقابله با آن، بايد طرز فكر ملتهاى اروپايى را تنصير كرد. وى افزود: تروريسم، بويژه تروريسم اسلامى، تهديد و خطر بزرگى براى آينده است. اين اسقف در حاشيه اجلاس، در مصاحبه‏اى با اونيره گفت: اسلام در آينده بزرگترين خطر براى مسيحيان، بويژه در اروپا خواهد بود. من نمى‏فهمم كه خدا از طريق ظهور اسلام، در پى تفهيم چه مطلبى به ما بوده است؟ شايد ظهور اسلام، انگيزه‏اى براى وحدت مسيحيان كه اينك در تفرقه به سر مى‏برند، باشد و تصادفى نيست كه گسترش اسلام، همزمان با از بين رفتن اتحاد بين مسيحيان رخ داد.

اونيره تحت عنوان «مراكز محمد»، مصاحبه‏اى با پدر سمير، استاد انستيتوى پاپى شرقى، منتشر كرد كه در آن، با اظهار نظرهاى سخنرانان اجلاس اسقفها درباره اسلام گفت: بدون شك، يك استراتژى جهت گسترش اسلام در اروپا وجود دارد. در سالهاى اخير، برخى از كشورهاى اسلامى نخست در رده اول عربستان و در درجه دوم ايران و پاكستان، مبالغ هنگفتى را جهت‏ساخت مساجد و مراكز اسلامى، مدارس قرآنى و اعزام كادر روحانى به كشورهاى خارجى اختصاص داده‏اند. متاسفانه دلارهاى نفتى جهت كمك رسانى به مهاجرين نيازمند مسلمان صرف نمى‏شود،بلكه براى احداث ساختمانهاى سمبل اسلامى مانند مسجد رم هزينه مى‏شوند. وى درباره گفت و گو گفت: گفت و گو لازم است، اما بايد با صراحت‏باشد; زيرا در غير اين صورت، طرفى كه به اعتقادات خود بيشتر مطمئن است، (يعنى مسلمانها) برطرف ديگر غالب خواهد شد.

فيلسوف كاتوليكى فرانسوى، بزانسون كه در اجلاس اسقفهاى اروپا سخنرانى تندى عليه اسلام ايراد كرده بود، در مصاحبه‏اى با اونيره، بر لزوم شناخت دقيق از اسلام و الهيات اسلامى تاكيد كرد و گفت: الهيات اسلامى نسبت‏به اديان ديگر از مسيحيت‏خيلى دورتر است; زيرا اسلام سه اصل اساسى، يعنى تثليث، تجسم مسيح و رستگارى انسان از سوى مسيح و مفهوم تاريخ بشرى (كه احتمالا نجات انسان توسط مسيح است) را انكار مى‏كند. وى از افزايش تعداد مسلمانان و زنانى كه در فرانسه با مرد مسلمان ازدواج مى‏كنند، ابراز نگرانى كرد و گفت: اين يك خطر مذهبى اجتماعى است.

مسؤول كاتوليكهاى تركيه، مونسينيور «لوئى پلات‏»، بر تحكيم گفت و گو ميان مسيحيت و اسلام در تركيه كه در آن، كاتوليكها فقط يك درصد جمعيت را تشكيل مى‏دهند، تاكيد كرد و گفت: با توجه به حضور روز افزون مسلمانان در اروپا، بايد از رهبران مسلمانان درخواست كنيم تا به اصل رفتار متقابل عمل كنند.

اونيره در مقاله‏اى تحت عنوان «آيا اسلام مى‏خواهد به اروپا تجاوز كند؟ آماده باش در اجلاس اسقفها: طرح فتح دوباره‏» نوشت: «دفتر مطبوعاتى واتيكان متن كامل سخنرانى مونسينيور برناردينى، اسقف اعظم شهر ازمير تركيه، به مناسبت اجلاس اسقفهاى اروپا را منتشر كرد».

برناردينى از16 سال پيش اسقف اعظم خليفه گرى ازمير است و بعد از16 سال زندگى در ميان مسلمانان، وادار به اظهار نظرى شد كه در آن مسلمانان را سخت محكوم كرد. وى اظهار نمود: «گفت و گو با مسلمانان، گفت و گو بين كرهاست، زيرا براى آنان معنى كلماتى همچون گفت و گو، عدالت، رفتار متقابل، حقوق بشر با معانى خاصى كه براى ما دارند، كاملا فرق مى‏كنند». اسقف افزود: «دلارهاى نفتى براى ايجاد اشتغال در كشورهاى فقير خاورميانه هزينه نمى‏شوند، بلكه براى ساخت مساجد و مراكز اسلامى در كشورهاى مسيحى و در خود رم صرف مى‏شوند. آيا اين بيانگر يك طرح روشن براى گسترش قلمرو اسلام و فتح مجدد (اروپا) نيست؟ اسقف برناردينى براى اثبات صحت گفتار خود به سه مورد اشاره كرد:

1- اظهار نظر يك شخصيت مسلمان برجسته كه در يك سمينار درباره يك گفت و گو شركت كرد و گفت: به لطف قوانين دموكراتيك‏تان، به شما هجوم خواهيم آورد و به لطف قوانين مذهبى خود شما را در خواهيم نورديد.

2- اظه ار نظر يك شخصيت مسلمان ديگر به مناسبت‏برگزارى يك سمينار: «شما (مسيحيان) هيچى نداريد كه به ما درس دهيد و چيزى وجود ندارد كه ما از شما ياد بگيريم‏».

3- در يك ديركاتوليك در بيت المقدس، يك پيشخدمت مسلمان كه راهبان به او خيلى علاقه داشتند، روزى خطاب به راهبان گفت: رهبران مسلمان تصميم گرفتند كه همه كفار را بايد كشت، اما شما نترسيد; زيرا من شما را طورى خواهم كشت كه زجر نكشيد».

وى گفت: اگر چه لازم است‏بين اقليت افراطى و خشن مسلمان و اكثريت آرام و صادق مسلمان فرق بگذاريم، ولى نبايد فراموش كنيم كه اين اكثريت نيز اگر به آنان دستورى به نام الله يا قرآن داده شود، بدون درنگ به آن عمل خواهند كرد. اسقف در بخش ديگرى از سخنرانى، از پاپ در خواست كرد تا هرچه زودتر يك اجلاس از اسقفهاى كاتوليكى با شركت روحانيون ارتدوكس و پروتستان جهت‏بررسى مشكل حضور مسلمانان در كشورهاى مسيحى برگزار كند.

لاريپوبليكا، در سه مقاله به قلم گادلرنر (نويسنده معروف يهودى ايتاليا) تحت عنوان «محاصره كليسا و پيروى اسلام‏»، با استناد به اظهار نظرهاى اخير بعضى از روحانيون بلند مرتبه كاتوليكى اروپا در اجلاس ويژه اسقفهاى اروپايى نوشت: كليسا از مهاجرت رو به تزايد مسلمانان به اروپانگران است و نوشت: از جمله پوپارد، رئيس شوراى پاپى فرهنگ، گفته است كه اسلام، اروپا و غرب را به چالشى ترسناك فرا مى‏خواند. اسلام براى اميدهاى مسيحيت‏به آينده مشكل بزرگى است. نويسنده همچنين به طور مفصل اظهار نظرها را با عناوين درشت منعكس كرده است‏». گادلرنر در پايان نوشت: «روحانيون محافظه كار كاتوليكى، طرح توسعه مساجد در كشورهاى غيراسلامى و مسيحى را طرح شيطان مى‏دانند كه در حقيقت، پيشنهاد كنندگان ادامه زد و خورد تمدنها با يكديگرند. البته سخن پاپ چيز ديگرى است و كليسا نيز به طور كلى در روند استقرار صلح در اروپا نقش اساسى ايفا مى‏كند و بعيد است كه ترس از اسلام مانع اين كوشش گرانبها شود».

در بررسى گزارشهاى مشروح اجلاس اسقفهاى اروپا، در سخنرانى كاردينال بوپارد، رئيس شوراى پاپى فرهنگ واتيكان، ادعاى نويسنده يهودى روزنامه لاريپوبليكا كه نوشته بود وزير فرهنگ واتيكان گفت: اسلام، اروپا و غرب را به چالش خطرناكى فرا مى‏خواند... ديده نشد. چند احتمال پيرامون اين نكته وجود دارد:

1- هيچ يك از مقامات رسمى واتيكان شركت كننده در اجلاس هيچ سخن و يا موضع ضد اسلامى نداشتند. از آنجا كه مقامات واتيكان در قبال گلايه سفراى كشورهاى اسلامى، اظهارات برخى روحانيون در اجلاس را ديدگاههاى شخصى آنها توصيف كردند، طبيعى است كه نسبت‏به اظهار نظرهاى مقامهاى رسمى خود نمى‏توانستند به اين توضيح بسنده كنند.

2- بعيد نيست كه روزنامه رسمى واتيكان اين بخش از سخنان پوپارد درباره اسلام را به اين علت كه براى واتيكان مسؤوليتى را به همراه خواهد داشت، بنا به مصلحت‏حذف كرده‏اند.

3- احتمال آخر اينكه نويسنده يهودى لاريپوبليكا سخنان منسوب به كاردينال پوپارد را در راستاى علائق دينى و مكنونات قلبى خود جعل كرده است!

اهداف برگزارى اجلاس

كاردينال «شته‏»، دبير كل شوراى پاپى اسقفهاى جهان، در حضور پاپ در جلسه افتتاحيه اين اجلاس گفت: دليل اصلى برگزارى اجلاس شوراهاى اسقفى اروپا بعد از اولين اجلاس در سال 1991، نگرانى از عوارض سوء سقوط كمونيسم پس از خوش بينى زودگذر ناشى از آن و همچنين نگرانى از عدم هماهنگى بين شرق و غرب اروپا و يا به قول پاپ، دوشش اروپا مى‏باشد. وى گفت: در اروپا امروزه شاهد گسترش ماديگرايى، مصرف گرايى، پوچ گرايى، بى تفاوتى نسبت‏به دين و سقوط ارزشهاى اخلاقى هستيم. كاتوليكها بايد هويت‏خود و ريشه‏هاى معنوى و مسيحى اروپايى را باز يابند. بروز ملى گرايى افراطى و ايجاد ديوارهاى جديد در اين قاره نيز ما را نگران مى‏كند.

كاردينال آرينزه مسؤول گفت و گوى بين الاديان كليساى كاتوليك، درباره هدف برگزارى اجلاس در بعد گفت وگو گفت: «افراد بيشمارى از آفريقا و آسيا به اروپا مهاجرت مى‏كنند كه اكثريت آنان را مسلمانان تشكيل مى‏دهند. كليسا بايد براى گفت و گو آماده باشد و ما بايد با همفكرى، يك كادر كاتوليكى متخصص شناخت اديان ديگر و بويژه شناخت اسلام تربيت كنيم تا خلاء موجود كليساهاى مختلف كاتوليكى در اروپا را در زمينه مزبور پر نماييم.

كاردينال پوپارد، رئيس شوراى پاپى و فرهنگ واتيكان نيز در سخنانى گفت: اروپا از فرهنگ مسيحى فاصله گرفته و هرچه اين فرهنگ از مسيحيت و آموزه‏هاى آن دورتر شود، توفيق كليسا نيز كمتر است. بايد تنصير فرهنگى را در فعاليتهاى كليسايى شروع كنيم و آن را جزء اصول وظايف خود بدانى.

سخنان تامل برانگيز پاپ در مراسم اختتاميه

پاپ ژان پل دوم كه اكثر روزهاى برپايى اجلاس در جمع شركت كنندگان حضور مى‏يافت و به سخنرانيها گوش مى‏داد، در جلسه اختتاميه اجلاس در بخشى از سخنان خود، مسيحيان را مسؤول ايجاد تفرقه در قاره اروپا ذكر كرد. وى گفت: «در هزاره اول، مسيحيت عامل اتحاد در اروپا بود، اما در هزاره دوم، مسيحيان مسؤوليت ايجاد جدايى و تفرقه در اين قاره را به عهده دارند و بايد به تقصيرهاى خود اعتراف كنند». پاپ افزود: همكارى بين مسيحيان، بويژه درا ين مقطع از زمان كه شاهد پيشرفت روند اتحاد اروپا هستيم، ضرورى مى‏باشد. من اميدوارم كه در راه ايجاد اروپا، توجه به ارزشهاى اخلاقى و معنوى تضمين شود». (همه روزنامه‏هاى 24 اكتبر ايتاليا و واتيكان)

از يك بعد، اين اظهارات در چهارچوب اعترافهاى پاپ و تقصيرهاى گذشتگان كليسا قابل ارزيابى است و پاسخى است‏به اسقفهاى اروپايى كه قريب به اتفاق (به جز يكى دو نفر از آنان) فارغ از مسؤوليتهاى خود و كليسا، مسؤوليت كاستيها و ناهنجاريهاى موجود اروپا را متوجه مخاطبين غير كليسايى مى‏كردند. از بعد ديگر، در سخنان پاپ نوعى سرزنش ديگر مذاهب مسيحى نهفته است. پاپ و واتيكان معتقدند كه دلمشغوليهاى كاتوليكها براى تقريب مذاهب مسيحى، بيش از همدينانشان است و على رغم تلاشهاى زيادى كه صورت گرفته، بين كاتوليسيزم و كليساهاى مختلف ارتدوكسى تقريب قابل ملاحظه‏اى رخ نداده و تلاشهاى تقريب با پروتستانها، بيشتر منجر به تفاهم بر سر موضوعات انتزاعى انتقادى و بى حاصل شده است. در همين رابطه، كاردينال كاسيدى، رئيس شوراى پاپى تقريب مذاهب مسيحى، در اجلاس گفت: «پيشرفت قابل توجهى بين مذاهب مسيحى براى اتحاد ايجاد نشده است‏». (اوسرواتوره رومانو، 8 اكتبر)

همان طور كه اشاره شد، سخنرانان اجلاس، كمتر زبان به انتقاد از خود و كليسا گشودند. يكى از سخنرانيهاى منتقدانه توسط اسقف پرتغالى، مار چلينوايراد شد. وى چنين گفت: كليسا بيشتر اوقات، زياد درباره خود صحبت مى‏كند، اما كم گوش مى‏دهد. كليساى كاتوليك، خلاق و تجديد گرانيست و در لاك سنتى خود فرو رفته است. كليسا انگار نعمت‏شوراى واتيكان دوم را به فراموشى سپرده است. چرا كليسا از خود نمى‏پرسد كه چرا تعداد زنانى كه از كليسا دور مى‏شوند، رو به افزايش است؟ كليسا به زنان نياز دارد و جايگان آنان در كليسا بى قدر و منزلت است.

اجلاس اسقفها در پايان كار خود بيانيه مفصلى منتشر كرد. خلاصه‏اى از بيانيه مذكور به شرح زير است:

در اين بيانيه از پديده‏هايى مانند بى تفاوتى نسبت‏به دين، دنيوى شدن جوامع اروپايى، انكار بعد ماوراء الطبيعى زندگى، مصرف گرايى و پايمالى حقوق بشر و پاكسازى نژادى در برخى مناطق اروپا ابراز نگرانى شد. اسقفها در عين حال، اروپاييها را به اميدوار بودن به تعاليم مسيح در برابر ياس و افسردگى دعوت كردند. اسقفها از آزادى بدست آمده براى كليساهاى اروپاى شرقى، افزايش نقش زنان در ساختارهاى كليساهاى غربى و شرقى اروپا، گسترش تدريجى روند اتحاد اروپا به كشورهاى شرقى اين قاره ابراز خوشنودى كردند. در بخش ديگرى از بيانيه، بر برترى ارزشهاى اخلاقى و معنوى در ايجاد اروپاى متحد تاكيد شد. اسقفها از مسؤولين سياسى و فرهنگى اروپا خواستند تا با قاطعيت، همه موارد پايمالى حقوق بشر و بويژه حق آزادى مذهبى را افشا و محكوم كنند و در دفاع از خانواده و حيات و توجه به مهاجرين، توام باعدالت كوشش نمايند. اسقفها از پيروان خود خواستند تا پيوند خود با برادران بزرگتر، يعنى يهوديان را تحكيم بخشند و با پيروان اديان ديگر گفت و گو برقرار كنند. (اوسرواتوره رومانو،23 اكتبر)

شايان ذكر است در جلسه انتخاب اعضاى جديد شوراى اسقفهاى اروپا كه متشكل از 14 عضو است، كاردينال تتامانسى، دبير فعلى شوراى اسقفهاى ايتاليا، بيشترين آراى اسقفها را به خود اختصاص داد.

همچنين پيرامون نتايج و سخنرانيهاى اجلاس، روزنامه اونيره با افراد و شخصيتهاى مختلف مسيحى و مسلمان گفت و گو كرده كه نظرات امام جماعت مسجد پاريس را از نظر مى‏گذرانيم:

مسؤول مسجد پاريس در مصاحبه‏اى با اونيره در حاشيه گردهمايى پيروان اديان مختلف، با اشاره به اظهار نظر شركت كنندگان اسقفهاى اروپا درباره اسلام، از جمله كاردينال بوپارد، وزير فرهنگ واتيكان، گفت: كليساى كاتوليك نبايد اسلام را دشمن خود فرض كند و برعكس، بايد بااسلام در مبارزه با ماديگرايى، الحاد، استضعاف و افراطى گرى همكارى كند. وى درباره سؤالى پيرامون تبعيض بين مسيحيان و مسلمانان، بويژه در عربستان و سودان گفت: «در عربستان حكومت روحانيون وجود دارد و علاوه بر اين، در اين كشور مسيحيان وجود ندارند. دولت‏سودان بنيادگرا است و اسلام را دستاويزى جهت نيل به اهداف سياسى قرار مى‏دهد». (اونيره -26 اكتبر)

منبع:

سفارت ج. ا. ا - واتيكان