ابوالولید ازرقی و کتاب او؛ «اخبار مکه» نسخه متنی

مؤلف آن:

محمد بن عبدالله بن احمد بن محمد بن وليد بن عقبه غسّانى مشهور به «ابوالوليد ازرقى مكى» از محدثان و مورّخان اسلامى است كه متأسفانه از سالزاد دقيق وى اطلاع نداريم. ابن نديم از وى چنين ياد كرده است:

محمد بن عبدالله... عقبة بن الأزرق... از جمله كتابهاى او «كتاب مكه و اخبارها و جبالها و أوديتها» است كه كتابى بزرگ است.(1)

محقق كتاب نوشته است:

مؤلف كتاب (ازرقى) در قرن دوّم هجرى در مكه مكرمه به دنيا آمده است. تاريخ دقيق تولّد وى روشن نيست، هيچيك از مورّخان، تاريخ تولّد وى را ننوشته اند. مورّخان پيشين از وى ياد نكرده اند; و آنچه از زندگانى وى در اختيار داريم از گزارش متأخران است.(2)

سالمرگ وى نيز روشن نيست. حاج خليفه در ضمن يادكرد كتاب وى، نوشته است:

«الإمام ابوالوليد محمد بن عبدالكريم الأزرقى، المتوفى سنة 223».(3)

برخى ديگر به سال 212 اشاره كرده اند(4) امّا محمد بن على فاسى بر اين باور است كه تا سال 248 زنده بوده است.(5)

وستنفيلد آلمانى كه براى اوّلين بار كتاب را منتشر كرده است، با توجه به نقلهاى حوادث در كتاب، به نقد سخن فاسى پرداخته و سالمرگ ازرقى را 244 نوشته است. محقق كتاب ديدگاه وى را نپذيرفته و با نقد ديدگاه وى، بر اين باور است كه استظهار فاسى پربيراه نيست و ظاهراً ازرقى تا سال 248 زنده بوده است.(6)

خيرالدين زركلى، در متن كتاب حدود 250 را نوشته و در پانوشت، ضمن ارائه مصادر شرح حال ازرقى، اختلاف اقوال را بررسى كرده است.(7)

بهرحال از چگونگى زندگانى و سوانح حيات ازرقى اطلاعى در دست نيست و تنها اثر باقى مانده از وى نيز همين كتاب است; كه مجموعه اى است ارجمند، گرانقدر و سودمند.

1 ـ الفهرست، ص 125 ـ 124.

2 ـ أخبار مكه (مقدمه)، ص 13.

3 ـ كشف الظنون، ج 1، ص 306 .

4 ـ أخبار مكه، مقدمه، ص 13.

5 ـ العقد الثمين.

6 ـ اخبار مكه (مقدمه).

7 ـ الاعلام، ج 6، ص 22 و نيز بنگريد به معجم المؤمنين، ج 3، ص 429، چاپ مؤسسة الرساله.