در برابر كودكان جبهه گيري نكنيد

دكتر چارلز شافر

مترجم : نرگس بيگوند

به اعتقاد كارشناسان ، در تربيت موثر وجود حد و مرز براي كودكان ضروري است . اگر ما آنها را درست راهنمايي كنيم ، فرزندانمان آماده پذيرش مي شوند؛ چرا كه كودكان دوست دارند والدين خود را خشنود كنند؛ اما بيشتر ما در تعيين حد و مرز براي كودكانمان مهارتي نداريم. زياد صحبت مي كنيم ، نمي توانيم به طور واضح منظور خود را بيان كنيم ، ولي اگر مي خواهيم فرزندانمان از ما حرف شنوي داشته باشند، مثلا كتك كاري نكنند، اسباب بازي هايشان را مرتب كنند يا بموقع به رختخواب بروند، بهتر است راهبردهاي خاصي را به كار گيريم .

·          واضح و روشن صحبت كنيد

بسيار ديده ايم كه والدين براي حد و مرز گذاشتن و ادب كردن فرزندانشان سربسته و مبهم صحبت مي كنند . مي گويند مودب باش، اذيت نكن، شلوغ نكن . اين راهنمايي هاي كلي براي هر كودكي معناي خاصي دارد. كودكان از ما مي خواهند، انتظاراتمان را به طور روشن و واضح بيان كنيم . حد و مرز مشخص به كودك مي گويد دقيقا چگونه بايد رفتار كند. مثلا در كتابخانه آهسته صحبت كن، وقتي از خيابان عبور مي كنيم دست مرا بگير يا موقع غذا خوردن حرف نزن . اين راهبرد در واقع ميزان پذيرش و حرف شنوي كودكان را افزايش مي دهد.

·          انتخاب هاي ديگر

در بسياري موارد مي توانيد به فرزندانتان فرصت يك انتخاب محدود شده بدهيد تا خودش تصميم بگيرد كه چگونه دستورات شما را انجام دهد. گاهي آزادي عمل در تصميم گيري به كودك احساس قدرت و تسلط مي دهد كه اين امر بتدريج باعث كاهش مقاومت در برابر والدين مي شود. به طور مثال   به او بگوييد: الان وقت حمام است . مي خواهي دوش بگيري يا در وان حمام كني ؟ مي خواهي نيم ساعت صبح ، نيم ساعت بعدازظهر رياضي تمرين كني ؟ يا يك ساعت صبح؟ و... از اين رو والدين بهتر و سريعتر مي توانند به كودك خود پيشنهادهايي بدهند. آنها انتخاب محدودي براي كودكان تعيين مي كنند؛ اما مي توانند تغييراتي در آن پديد آورند. به عبارتي ديگر اين گونه انتخاب محدود، اما تغيير پذيرند.

·          قاطع باشيد

زماني كه عدم پذيرش و سرپيچي رخ داد و احتمالا كودك به خودش يا ديگران آسيب رسانده باشد به موقعيت محدود كننده قاطع نياز داريم . يك محدوديت قاطع به كودك مي گويد بايد رفتار نامطلوبش را متوقف كند و فورا حرف شما را بپذيرد.

مثلا همين الان برو تو اقامت ، بس كن ، اسباب بازي هايت را پرت نكن . البته اين قاطعيت از طريق جديت در چهره و صدا بخوبي نمايان مي شود. همان طور كه نرمش بيش از حد والدين براي كودك مفيد نيست، رفتار خصمانه والدين نيز براي آنها مضر است ؛ اما قاطعيت مرز ميان نرمش بيش از حد و رفتار خصمانه است.

·     تاكيد بر نقاط مثبت

كودكان بيشتر پذيراي فرمان هاي مثبت هستند تا منفي . به طور كلي بهتر است واضح و روشن به كودك بگوييم بايد چه كار كند. بر عكس دستورات منفي مثل نرو، نريز و نكن به كودك مي گويد چه چيزي قابل قبول نيست ؛ اما رفتاري كه از او انتظار مي رود را بيان نمي كند. والدين مستبد بيشتر از فرمان هاي منفي استفاده مي كنند، در حالي كه والدين موفق دريافته اند كه بيشتر بايد از فرمان هاي مثبت استفاده كنند.

·                        اعلام بي طرفي

وقتي مي گوييد الان برو بخواب ، ممكن است نيروي كشمكش شخصي ميان او و شما ايجاد شود. روشن بهتر اين است كه دستورات را به حالت غير شخصي بيان كنيد. به طور مثال به او بگوييد ساعت 9 است و وقت خواب تو و به ساعت اشاره كنيد. در اين حالت هر تعارض و حس   ناخوشايندي پديد بيايد، ميان كودك و ساعت است نه ميان او و شما. يا هنگامي كه به او مي گوييد خانه جاي توپ بازي نيست او از اين قاعده ناراحت مي شود نه از شما.

·          توضيح دهيد

مردم توضيح در مورد قاعده يا دستوري توجيه شوند، بهتر مي توانند آن را بپذيرند؛ اما در غير اين صورت آن را مستبدانه مي پندارند. بنابراين هنگامي كه براي اولين بار كودك را در موقعيت محدود كننده قرار داديد، توضيح دهيد چرا فرزندتان بايد آن را بپذيرد .شناخت علت قواعد، باعث مي شود رفتار مناسب در كودك دروني شود. يعني تمايلات دروني اش ، او را مطيع قوانين خانواده مي سازد. براي بيان علت قوانين به جاي اين كه از توضيحات طولاني كه كودكان را خسته مي كند، استفاده كنيد، به طور خلاصه، دليل يك دستور را بيان كنيد. مثلا ديگران را نزن، چون بدنشان درد مي گيرد. يا وقتي اسباب بازي را از دست بچه هاي ديگر مي قاپي ، آنها ناراحت مي شوند، چون هنوز بازيشان تمام نشده است.

·                        چاره اي ديگري پيشنهاد كنيد

هر گاه رفتار كودكي را محدود كرديد، سعي كنيد به يك فعاليت ديگر قابل قبول اشاره كنيد. از اين طريق شما مستبد به نظر نمي رسيد و فرزندتان حس نمي كند كسي اختيارش را سلب كرده است و احساس محروميت هم نمي كند. بنابراين مي توانيد بگوييد مي دانم آن را دوست داري؛ اما اين وسايل براي آرايش است نه براي بازي. بيا به جاي آن ، اين كاغذ و مداد شمعي را بگير يا پسرم ! نمي تواني پيش از شام ، شكلات بخوري ؛ اما بعد از شام مي تواني هم بستني و هم شكلات مورد علاقه ات را بخوري . با پيشنهاد چاره ديگر مي توانيد هنگامي كه احساس كودك شما قابل پذيرش است او را تربيت كنيد.

·                        ثابت قدمي در تربيت كودكان

تعيين حد و مرز براي كودكان ، هنگامي موثر است كه اين قوانين ثابت باشند. به عبارت ديگر در هر خانه بايد ضوابط خاصي حاكم باشد و والدين همواره به آن پايبند باشند و آن را تغيير ندهند. مثلا اگر ساعت خواب يك شب 8 و شب ديگر 30/8 و شب بعد 9 باشد ، به جاي همراهي كودكان ، مقاومت آنها در پيروي از اين برنامه را به دنبال خواهد داشت و بعيد به نظر مي رسد كه بتوان آن را اجرا كرد.

سختي اين روش در اين است كه قوانين مهم و روزمره خانواده بايد هر روز بموقع اجرا شوند تا تاثير گذار باشند.

·                        تذكر دهيد

مهم نيست بدرفتاري كودك چه باشد . ما بايد براي او روشن كنيم كه رفتارش ناپسند مي دانيم و آن را قبول نداريم . بنابراين به جاي اين كه بگوييم پسر بد، يعني خودت را قبول نداريم ، بايد بگويم كتك كاري نكن يعني رفتارت را رد مي كنيم.

بنا به گزارش پژوهشگران ، زماني كه والدين عصباني هستند، فرزندان خود را شديدا تنبيه مي كنند و بيشتر از قبل مورد آزار زباني و بدني قرار مي دهند. گاهي اوقات به جاي خشونت و رفتار خصمانه بايد آرامش خود را حفظ كنيم ، نفس عميق بكشيم و تا 10 بشماريم .

به طور كلي تربيت يعني آموزش رفتار صحيح به كودكان ؛ اما اگر شما عصبي يا احساساتي باشيد، نمي توانيد آموزش را به طور موثر انجام دهيد. مثلا به جاي اين كه به كودك خود حمله كنيد و بگوييد چه مرگت است؟ بهتر است يك لحظه صبر كنيد بعد با آرامش از او بپرسيد اينجا چه خبر است ؟ همه كودكان براي شناخت رفتار پسنديده به راهنمايي والدين نياز دارند. مهارت ما در ايجاد قوانين و محدوديت ها ، همكاري بيشتري از جانب فرزندان براي ما به ارمغان مي آورد.