توصيف عبارت است از برشمردن و مجسمكردن ويژگيهاي يك پديده يا يك شخصيت بهشكلي زنده و پويا، به گونهيي كه پس از خواندن يا شنيدن توصيف، همان احساس نويسنده يا گوينده در خواننده ايجاد شود. هدف اصلي از توصيف، تجسم موصوف و نشاندادن برخي از ويژگيهاي او به صورت برجسته است. گستره توصيف در ادبيات بسيار وسيع است و شامل زيرمجموعه متنوعي از طبيعت، روزگار، حيوانات، زمان و مكان، عواطف و حالات دروني آدميان، و ظاهر و منش انسانها و... ميشود. در مقاله حاضر، اوصاف برجستهترين و زيباترين شخصيت انساني، يعني حضرت اميرالموءمنين علي (ع) در شعر فارسي بررسي شده است و نويسنده قصد دارد با تجزيه و تحليل و قراردادن اوصاف آن حضرت در بستر اعتقادات و آرمانهاي شاعران پارسيگو، گونههاي مختلف اوصاف حضرت علي (ع) را در شعر فارسي نشان دهد.اهميت پرداختن به اين موضوع در آن است كه نشان خواهد داد شاعران به كدام صفات حضرت توجه كرده و هريك چهگونه برداشتي از آن شخصيت والا و بينظير داشتهاند. و از آنجا كه شاعران، به دليل ذوق سرشار و موهبتهاي الهي كه به آنها عطا شده، از نگاهي دقيقتر نسبت به سايرين برخوردارند و چيزي را كه ديگران به آن ميانديشند يا به صورتي ناقص دريافت ميكنند، بهتر ميبينند و بيان ميكنند؛ سخن آنان را ميتوان متجليكننده بينش مردم روزگارشان از مسائل به حساب آورد بنابراين، اوصافي را كه شاعران براي حضرت در نظر گرفتهاند ميتوان عصاره اوصاف و اعتقاداتي دانست كه عموم مردم، حضرت را از چشمانداز آن ديدهاند. بهعلاوه، بهرهگيري از طبع ظريف و احساسات شاعرانه به ما كمك بزرگي در جهت شناخت ويژگيهاي اخلاقي، روحي و ظاهري حضرت علي (ع) خواهد كرد و ما را به هدف گونهشناختي خود از شخصيت و اوصاف آن حضرت رهنمون خواهد شد. يادآوري ميشود كه در اين نوشته، مراد ما از صفت به معناي دستوري آن محدود نميشود.بررسي و استخراج و طبقهبندي اوصاف حضرت علي (ع) در اين گفتار، با بهرهگيري از روش گونهشناسي و فن تحليل محتوا انجام شده است.گونهشناسي عبارت است از تقسيمبندي و تنظيم يافتهها بر اساس مشخصات آنها و با توجه به معيار يا ضوابط خاص. خصايص اصلي گونهشناسي عبارت است از سازندگي، تعبيه فضاي خاص، جداسازي، تقليل، تبلور و كمّيسازي و اتكا به واقعيت تجربي؛ و تحليل محتوا عبارت از مطالعه منظم، عيني و كمّي محتواي آثار ادبي است. (ساروخاني 1377: صص 255 به بعد).ترتيب ارائه مطالب در اين مقاله بدين صورت خواهد بود كه ابتدا شيوههاي توصيف و مراتب تبيين اوصاف امام علي (ع) بررسي ميشود؛ آنگاه بر اساس اشعاري كه برخي از شاعران مهم پارسي زبان در ستايش آن حضرت سرودهاند، اوصاف ايشان استخراج و طبقهبندي ميشود؛ و در نهايت، ويژگيهاي گونهشناختي و نقشي اين اوصاف برشمرده خواهد شد.شاعران مورد نظر در اين گفتار عبارتاند از: كسايي مروزي، فردوسي، عطار، ابنيمين فريومدي، سنايي، حلاج، فوءاد كرماني (فتحالله قدسي)، سعدي، حافظ، خواجوي كرماني، شاه نعمتاللّه ولي، قاآني، محتشم كاشاني، فروغي بسطامي، بهار و شهريار.
لطفا منتظر باشید ...
