قصاص و زندگی نسخه متنی

1ـ مجازات، عامل بازدارنده

يكي از ويژگيهاي مجازات خوب اين است كه در حدّ ممكن بازدارنده باشد از اين رو مجازات مهثري كه براي قتل عمد مي‏توان در نظر گرفت همان قصاص است كه بهترين عامل بازدارنده قتل عمد در جامعه است. ولي در باره بازداشتن پدر نسبت به قتل فرزند بايد گفت: پدر و مادر بيشترين علاقه، دلبستگي، مهر و عطوفت را به فرزند خود دارند. به گونه‏اي كه پدران و مادران ـ مگر مواردي استثنائي ـ حاضرند، براي آسايش، راحتي، شادي و خوشبختي كودكان خود، انواع رنج و زحمات را تحمل كنند. بزرگترين لذت و شادكامي براي پدر و مادر هنگامي ديگران نيز بايد گفت همان مهر و محبت پدري بهترين عامل بازدارنده است و نيازي نيست كه براي مجرم مجازات‏هاي سنگين وضع شود تا موجب عبرت ديگران گردد و از وقوع حوادث مشابه جلوگيري نمايد. زيرا علاقه و محبت پدر به فرزند خود عامل بسيار قوي و نيرومندي براي كاهش آمار اين جنايت هولناك در جامعه است. لذا آمار قتل فرزند نسبت به كل قتل‏هايي كه در جامعه اتفاق مي‏افتد بسيار اندك و ناچيز است.

2ـ جبران‏كنندگي بدون مجازات

يكي ديگر از ويژگي‏هاي يك مجازات خوب، اين است كه تا حدّ ممكن، صدمات و زيان‏هايي را كه بر اثر آن جنايت به ديگران وارد شده، جبران نمايد. از اين نظر نيز قصاص، بهترين مجازات براي قتل عمد است زيرا در حدّ ممكن از فشارهاي روحي و غم و اندوه بستگان مقتول مي‏كاهد و خاطر آنان را تسلي مي‏دهد.

ولي در قصاص و كشتن پدري كه بر اثر فوران شعله‏هاي آتش خشم در وجودش اقدام به كشتن فرزند خود نموده است، نه تنها موجب تسلّاي خاطر خواهر، برادر، مادر و ديگر بستگان مقتول نخواهد شد بلكه داغ ديگري بر داغ آنان خواهد افزود. همه ما شاهد بوديم كه در حادثه‏اي كه دختري با همكاري پسر همسايه، خواهر خود را به قتل رسانده بود، پدر آنان به اين دليل كه قصاص، اندوهي ديگر بر اندوه‏هاي گذشته او خواهد افزود، از تقاضاي قصاص صرف‏نظر كرد. آيا اگر ـ خدانخواسته ـ يكي از ما برادر يا خواهر كودكي بوديم كه قرباني خشم و غضب پدر گرديده است، از كشته شدن پدر خود تسلي‏خاطر مي‏يافتيم يا بيشتر بر غم و اندوهمان افزوده مي‏گرديد؟ البته حساب موارد استثنايي را بايد از موارد غالب جدا كرد. در اسلام براي اين موارد نيز چاره‏انديشي گرديده است و در مواردي كه لازم باشد، حكومت از حق خود كه جدا از حقّ قصاصِ اولياء دم است، استفاده كرده و مي‏تواند مجازات‏هاي سنگيني ـ حتي اعدام ـ را مقرّر كند.

3ـ موقعيت پدر

يكي از عواملي كه در مسئله قتل فرزند به دست پدر مطرح است، مسئله حرمت پدر است و شايد تخفيف مجازات او نيز به همين جهت باشد. بايد توجه داشت كه استيفاي حقوق كودك و حفظ شادابي و نشاط او جز در سايه خانواده‏اي مستحكم، شاداب، با نشاط و سرشار از مهر و عطوفت تحقق خواهد يافت از همين رو اسلام به تقويت پايه‏هاي بنيان خانواده اهميت فراواني مي‏دهد و مسلمين را به آنچه موجب گرمي كانون خانواده مي‏شود، تشويق مي‏كند و از هر چه فضاي خانواده را تاريك نمايد، برحذر مي‏دارد. پيامبر اكرم(ص) محبوب‏ترين بنيان را نزد خداوند متعال در اسلام ازدواج مي‏داند.17 اگر بنيان خانواده در جامعه متزلزل گردد، بيشترين زيان متوجه كودكان خواهد گرديد. عوامل بيشماري در استحكام خانواده، دخالت دارد كه بدون شك، حفظ موقعيت پدر يكي از آنهاست. از اين رو اگر اسلام براي مجازات پدر تخفيفي داده شده است، شايد يكي از علت‏هاي آن همين امر باشد. اگر ما به خاطر حمايت از كودكان عملي انجام دهيم كه خداي ناكرده ـ كمترين آسيبي به كانون خانواده در جامعه وارد كند، بايد بدانيم كه ناخودآگاه حقوق كودكان را زير پا قرار داده‏ايم و از مصاديق دوست نادان شده‏ايم.

4 ـ خداوند، سعادت انسان را مي‏داند

هيچيك از مطالبي كه تاكنون درباره عدم قصاص پدر در مقابل فرزند گفته شد، نمي‏توان به طور قطع و يقين، علت اين حكم دانست. زيرا براساس جهان‏بيني اسلامي، تنها خداست كه مي‏تواند همه اجزاء برنامه سعادت انسان را تنظيم كند. اين مدعا در محل مناسب با دليل و برهان به اثبات رسيده است و پرداختن به آن در گنجايش اين نوشتار نيست ولي آنچه به طور فشرده مي‏توان گفت: «اين است كه در تشريع هر حكم و قانون براي زندگي فردي يا اجتماعي انسان هزاران عامل و پارامتر دخالت دارد كه احاطه كامل به همه اين عوامل و محاسبه دقيق آنان و مقايسه آنها از حيطه قدرت و توان انسان خارج است. از اينجاست كه مطالب گذشته صرفا براي رفع استبعاد تفاوت ميان پدر و غير پدر در مجازات گفته شد و محصور كردن فلسفه حكم خدا در مطالب گفته شده مقصود نيست. توجه به اين نكته عقل انسان به تنهايي و بدون راهنمايي و ارشاد وحي قادر نيست، برنامه سعادت و خوشبختي انسان را تنظيم و تدوين كند، كليد حل بسياري از اشكالات و شبهاتي است كه به احكام و دستورات اسلام وارد مي‏شود؛ زيرا:

از يكسو انسان از نظر ساختمان وجودي از ابعاد و روحيات مختلف و گوناگوني تشكيل شده است. به طوري كه زواياي وجودش در ابعاد گوناگون هنوز براي خود انسان ناشناخته و مجهول مانده است. در نگاه ديگر، انسان موجودي اجتماعي است. از جامعه تأثير مي‏پذيرد و در آن اثر مي‏گذارد، لذا اعمال، رفتار و خلقيات او در اعمال و رفتار و صفات ديگر افراد جامعه اثر مي‏گذارد.