در آستان جانان پژوهشي در سلوك فكري و معنوي كي يركگور و مولوي؛ - در آستان جانان نسخه متنی

در آستان جانان پژوهشي در سلوك فكري و معنوي كي يركگور و مولوي؛

چكيده

كي يركگور متأله پرشور دانماركي، تأثير ژرفي در جنبش فلسفي اگزيستانسياليسم در قرن بيستم و بر متفكران اين فكري داشته است. او و مولوي از برخي جهات فكري، شخصيتي و سير و سلوك معنوي شبيه به يكديگر بوده‏اند. در اين مقال ضمن معرفي كي يركگور، به وجود اشتراك اين دو سالك طريق معنويت پرداخته خواهد شد. در عين حال به برخي از وجود افتراق نيز اشاراتي مي‏شود.

اين نوشتار در هفت بند تدوين يافته و در تمام موارد، به متن آثار اين دو متفكر استناد شده است.

واژگان كليدي: فرد، خيل، تصميم، انتخاب، انسان، خدا، سير و سلوك، كي يركگور، مولوي

واژگان كليدي: انسان، خدا، سير و سلوك، كي يركگور، مولوي

كي يركگور

سورِن اُبوكي يركگور (1813 ـ 1855)، متأله پرشور دانماركي، زندگي و آثارش آشكارا نشان دهنده آن است كه وي متفكري اگزيستانسياليست بوده است. در واقع، جنبش فلسفي اگزيستانسياليسم در قرن بيستم، تا حد زيادي وامدار او است و تأثير ژرفي كه بر متفكران اين نحله فكري داشته بر كسي پوشيده نيست. ميگل دِاونامونو، متفكر اسپانيولي، گرايش اگزيستانسياليستي خود را مرهون كشف كي يركگور مي‏دانست و معتقد بود: شناختن كي يركگور يكي از بزرگترين حوادث حيات روحيش بود، تا آن‏جا كه او را ـ براي فهم عميق‏تر كي يركگور ـ به آموختن زبان دانماركي واداشت. اونامونو، كي يركگور را برادر روحاني خود مي‏شمرد. (اونامونو، 1360، ص 25).

تأثير ژرف كي يركگور، بر طرز نگرش و تفكر اونامونو، از خلال مهمترين اثرش،«درد جاودانگي»، كاملاً پيداست. كي يركگور در خانواده‏اي نشو و نما يافت كه سخت مؤدب به آداب ديني بود. پدرش مؤمني راسخ و ثابت‏قدم بود وليكن مزاجي ماليخوليايي داشت. او سورن را كه آخرين فرزندش بود بر طبق تعليم و تربيتي خشك و خشن و مقرون به سخت‏گيري ديني بارآورد. سورن بعدها، بدين سبب، از پدر رويگردان شد و حتي در دل از وي متنفر گرديد. او به تأثير از پدر همواره در هول و هراس اداي تكليف و احساس گناه بود. پدرش گمان مي‏كرد كه خداوند او و خانواده‏اش را نفرين كرده است. پدرش تا دوازده سالگي در زادگاهش (قريه‏اي از قراي يوتلند1) شباني مي‏كرد. سپس دست تقدير، او را در همين سنين به كپنهاگ فرستاد تا در كارگاه دايي خود خدمت كند. روزي در همين سنين كودكي ـ كه در بيابان يوتلند به چراي گوسفندان مشغول بود ـ برايش حادثه‏اي اتفاق افتاد كه اثري ژرف و ماندگار بر زندگي او و پسرش گذاشت.

ماجرا از اين قرار بود كه در آن روز نه فقط از تنهايي بلكه از سرما و گرسنگي به جان آمد و خشم و نوميدي چنان بر وي مستولي شد كه زبان به كفر گشود و به خدا ناسزا گفت و اين تجربه تلخ تا پايان زندگيش در خاطر او باقي ماند. سورن رويگردان از تربيت خشن پدر، و زندگي پر هول و هراس و آكنده از اندوه او، ميل به گريز پيدا كرد. خود درباره زندگيش مي‏گويد:

«من از زمان كودكيم، در پنجه اقتدار اندوهي بزرگ بودم، بسي بزرگ‏تر و سنگين‏تر از آن‏كه بتوانم به نيروي خنده يا تفريح يا هر گونه تظاهرِ ديگر چيزي از آن بكاهم. به عكس در همه اين ادوار بعدي، يگانه دلخوشي من اين بود كه هيچ كس نمي‏توانست دريابد كه من چقدر بدبختم... هول و اضطراب و تشويشي كه در من وجود داشت مايه آن بود كه هميشه تمايل به فرار از خويش داشته باشم. دريغا كه من هرگز جوان نبوده‏ام. هنگام بلوغ، هزار سال پيرتر از يك پيرمرد بوده‏ام. (مستعان، 1374، 9 ـ 28).»

در جاي ديگر مي‏گويد:

«من تخيّل، قدرت دياكتيك و اندوه را از پدر به ارث برده‏ام (همان، 25).»

در سال 1830، كي يركگور وارد دانشگاه شد و آزاد از بند قيمومت پدر، اعمال ديني را يكباره به كناري نهاد و در دامگه بي‏بند و باري گرفتار آمد و در راه ارضاي بلهوسي‏هاي خود قرض‏دار شد.اما در 1838، در پي يك بحران روحي ـ كه خود آن را «زمين لرزه بزرگ» ناميده ـ حيات پرشور و حرارت ديني را در پيش گرفت و پاسداري آيين پروتستان را برگزيد و به اخذ درجات علم كلام مسيحي نايل آمد. سپس به كسوت روحانيت درآمد و در كليسايي در شهر كپنهاگ به كار گماشته شد. وقتي به عنوان يك روحاني سوگند يادكرد گفت :

«براي من زندگي چيزي جز مسيح نيست و مرگ براي من غنيمتي است (همان، 66).»

در سال 1841، با نوشتن رساله‏اي درباره مفهوم طنز2 به أخذ درجه دكتري نايل آمد. خود كي يركگور هرگز و در هيچ‏جا صريحا چيزي درباره اين «زلزله» معروف زندگيش نگفته است و بطور كلي وقايع مهم و مؤثر زندگي او در پرده اسرار باقي مانده است.

فقط اين‏قدر گفته است كه:

«در اين هنگام بود كه «زلزله» بزرگ اتفاق افتاد.تكان وحشت‏آوري كه ناگهان مرا در پنجه اقتدار قانوني جديد و شكست‏ناپذير گرفتار كرد، بحدي كه لازم ديدم در مورد احوال و امور عالم به گزارش جديدي بپردازم. اين شك در من بيدار شد كه سنّ زياد پدرم نه حاكي از لطف بل حاكي از قهر و نفرين الهي بوده است. پدرم را ديدم كه موجود تيره بختي است و محكوم است پس از همه ما زنده بماند. او صليب بزرگي بود كه سايه آن بر گورهاي آمال همه ما افتاد...»

(Rev. Reynold Borzaga,1966,P.6)

به هنگام تحصيل در دانشگاه، به دختري بيست و سه ساله به نام رگين اولسن3 دل بست و با او نامزد شد. اين عشق ديري نپاييد و سورن پس از يك سال، نامزدي خود را با رگين اولسن به‏هم زد. بعدها عشق به نامزدش براي او به صورت عشقي واقعي وشكست‏ناپذير نمودار شد. اين عشق براي او گاه كوشش،گاه سستي، گاه شادي، گاه غم، گاه خمول، گاه نشاط، گاه كفر و گاه ايمان به ارمغان آورد. بارها ديوانه‏وار به سوي او شتافت و بارها احمقانه و وسواس‏گونه از وي گريخت و سرانجام همه رشته‏هاي الفت و پيوندش را با او گسيخت.