ویژگی های سبکی کتاب «آداب الصلوة»، تالیف حضرت امام خمینی (ره) نسخه متنی

از جمله محورها و زمينه‏هاي جديدي كه از ثمرات و بركات علمي ـ فرهنگي انقلاب اسلامي محسوب مي‏شود، رويكرد نوين و فرخنده به آثار جديد عرفاني ـ اخلاقي است. بخصوص كه بسياري از اين آثار ارزشمند بقلم شيوا و فصيحانه حضرت امام و هم از بعد ادبي، سرشار از نكته سنجي و عبارت پردازي و فنون بلاغي باشد. پيش از اين منابعي تا اين حد غني و عميق از عالمان شيعه به زبان فارسي يا در اختيار نبود و يا از چنين اقبال و رويكردي برخوردار نبودند. اگر قرار باشد ادبيات انقلاب اسلامي را با همه تنوع و تكثر در ترازوي نقد و تحليل و شناخت قرار دهيم، بي‏انصافي است اگر آثار منثور حضرت امام رااز قلم بيندازيم، بسياري از محققان و انديشمندان ادبيات در طيف جاذبه شعري امام قرار مي‏گيرند. آنان كه در حوزه انديشه‏ها و بررسي آراي فقهي و استنباطهاي اجتهادي امام تحقيق مي‏كنند، چه بسا از تحليل ابعاد ادبي آثار امام غافل بمانند. نكته ديگر اينكه تاكنون به بررسي آثار عرفاني امام از جهت ترسيم ابعاد سبكي و ويژگي‏هاي نگارشي نپرداخته‏ايم. در بدو امر تصور برخي اين است كه پيرامون آثار امام چه جاي حرف و حديث ادبي است؟ وقتي به آثار ايشان از جمله چهل حديث، مصباح الهدايه، سرالصلوة، آداب الصلوة از سر تامل و از اين بعد غور مي‏شود، كم كاري و كم لطفي همه ارباب و ا صحاب ادب و نقد و نظر نمودي خاص مي‏يابد. با مخاطب شناسي آثار امام و با اندكي تدبر و تامل در آثار ايشان در مي‏يابيم كه اصل مهم و شرط اساسي بلاغت را كه همانا مقتضاي حال است، در همه احوال در نظر دارد. نوع خطاب و قلم امام وقتي با خانواده‏هاي شهيدان، كارگران يا با دانشگاهيان و عالمان ديني ، هنرمندان، صحبت كرده يا بدانان پيام مي‏فرستد، متفاوت از يكديگر است. سبك و قلم امام در آثار اخلاقي ـ عرفاني چون آداب الصلوة و اسرار الصلوة با بيانيه‏هاي سياسي اجتماعي ايشان فرق‏ها دارد. اتفاقاً مقايسه اين آثار و ترسيم شيوه‏هاي نگارشي و سبكي هر يك و استخراج و ترسيم بسامد واژگاني و دستوري و شيوه‏هاي كلامي ايشان در حد پايان نامه‏هاي كارشناسي ارشد و حتي دكتري است. چون بررسي ويژگيهاي همه جانبه، آثار امام و مقايسه همه نوشته‏ها و تاليفات ايشان از حوصله اين گفتار خارج است، از ميان همه آثار، فقط به بررسي و بيان ويژگيهاي سبكي آثار آداب الصلوة مي‏پردازيم:

1 ـ اين كتاب مانند تمام آثار عرفاني، اخلاقي امام به آيات منور قرآن آميخته است. وقتي مدعي آميختگي هستيم، يعني كمتر موضوع و بحثي از كتاب را مي‏توان برشمرد كه در جهت تبيين و تاييد موضوع استشهاد قرآني نداشته باشد. پايبندي و التزام ايشان به تلميح قرآني مي‏تواند وجه اختلاف يا امتياز ايشان از ساير عارفان و متفكران و فقيهان باشد. اگر قرار باشد به استخراج انواع تلميحات قرآني اين كتاب بپردازيم، بدون مبالغه لازم مي‏آيد بسياري از قسمتهاي كتاب را بازنويسي نماييم. براي جلوگيري از اطاله كلام در تمام موارد اصل را بر اختصار قرار داده و فقط به ذكر چند نمونه بسنده مي‏شود:

ـ در صفحه 324 ذيل بحث ليلة القدر و در تبيين معاني مختلف واژه قدر پس از اشارتي گذرا به اين معني كه امكان دارد ليله قدر از نظر برخي به واسطه آن گويند كه از كثرت ملائكه زمين تنگ مي‏شود، به آيه‏اي ديگر كه از نظر تلقي و تفسير حكم قدر مشابه اين تفسير است، استناد كرده است.

"وَ مَنْ قُدِرَ عَلَيه رِزْقُه"1

ـ ذيل بحث مشاهده صورت باطنيّه غيبيّه اعمال از جانب افراد گويد، از آن جمله قول خداي تعالي است: "اَليَوْمَ تَجِدُ كُلّ نَفْسٍ ما عَمِلَتْ مِنْ خَيْرٍ مُحضَراً وَ ما عَمِلَتْ مِنْ سُوءٍ تَودّ لَوْا اَنّ بَيْنَها وَ بَيْنَهُ اَمَداً بَعيداً" 2

در حاشيه موضوع امر به معروف و نهي از منكر به جريان طغيان فرعون مي‏پردازد و كلام را چنين به نور قرآن مي‏آرايد: فرعون كه طغيانش بجايي رسيد كه : "اَنَا رَبُكُمْ الاَعْلي"3 گفت.

در ادامه همان بحث چنين آورده است: و علّو و فسادش به پايه‏اي قرار گرفت كه "يُذَبِّحُ اَبنائَهُمْ وَ يَسْتَحيي نِسائَهُمْ" 4

آخرين نمونه آنجاست كه ذيل تنبيه اشراقي و اشراق عرفاني با ذكر مقدماتي، اقرب طريق به خداوند را صراط مستقيم مي‏داند و به آيه شريفه: "ما مِنْ دابَةٍ اِلا هُوَ آخِذُ بناصِيَتَها اِنّ رَبّي عَلي صِراطٍ مُسْتَقيم"5 استناد مي‏جويد.