لطفا منتظر باشید ...
وظايف دانشجو در برابر استاد
شمس اللّه صفرلكي پيش از آنكه به تبيين وظايف دانشجو در برابر استاد بپردازيم، تذكر نكتهاي لازم است و آن اينكه دانشجو بايد پيش از هر چيز، در باره كسي كه سرمايه علمياش را از او به دست ميآورد و حسن خلق و آداب و رفتار خود را تحت رهبري او فراهم ميكند، مطالعه و بررسي كند. بايد استادي را به عنوان الگو انتخاب كرد كه از اهليّت و شايستگي كامل برخوردار بوده، دينداري او محرز و پاكدامني و صيانت نفس وي مشهور باشد. نبايد دانشجو شيفته و فريفته فزوني آگاهيهاي علمي استادي گردد كه از نظر تقوا و ديانت و جهات اخلاقي و سياسي نقايص آشكاري دارد؛ زيرا زيان چنين استادي به دين و اخلاق شاگرد، از ناداني شديدتراست. با توجه به اين نكته، وظايف دانشجو در قبال استاد را بيان ميكنيم:
1 ـ تلقي استاد به عنوان پدر واقعي و روحاني.
دانشجو بايد چنان بينديشد كه استاد او ـ كه از سلامت دين و اخلاق برخوردار است.ـ پدر واقعي و روحاني او است و مسلما مقام پدر روحاني از پدر جسماني بالاتر و ارجمندتر است.
2 ـ ارج نهادن به استاد و تجليل از مقام علمي وي.
3 ـ تواضع و فروتني در برابر استاد.
رسول اكرم صلياللهعليهوآله ميفرمايد: دانش رابياموزيد و به خاطر آن، آرامش و متانت را فرا گيريد و در برابر كسي كه از او دانش ميآموزيد، فروتن باشيد.
4 ـ به نيكي ياد كردن از استاد.
5 ـ حقشناسي از استاد.
دانشجو نبايد در طول زندگانياش از دعاي خير نسبت به استاد غافل بماند.
6 ـ سپاسگزاري از ارشاد و هشدارهاي استاد، اگر چه با توبيخ و انتقاد و گزندگي همراه باشد.
7 ـ تحمل جور و تندرويهاي استاد.
بايد در برابر جفاي استاد و تندرويهاي اخلاقي او شكيبا بود.
8 - زودتر از استاد در درس حاضر شدن.
9 ـ رعايت ادب و نزاكت در برابر استاد.
هنگام ورود استاد به كلاس، بر دانشجو لازم است به عنوان احترام بايستد و در محضر او به گونهاي بنشيند كه نمايانگر ادب و نزاكت باشد. پرسش و خطاب به استاد نيز بايد همواره با ادب و تكريم باشد.
10 ـ عدم ايجاد مزاحمت براي استاد.
اگر استاد مشغول گفتگو، مطالعه، تحقيق، نوشتن، تلاوت قرآن يا اقامه نماز است، نبايد مزاحمش شد.
11 ـ عدم تحميل وقت تدريس بر استاد
12 ـ مراقبت از حركات و رفتار خود در محضر استاد.
از مهمترين وظايف دانشجو اين است كه با اشتياق و علاقه به سخنان استاد گوش فرا دهد؛ نگاهش را بر او متمركز سازد و با تمام وجود بدو روي آورده، با دقت در گفتههاي وي بينديشد و آن را در حافظه خويش نگه دارد تا او را به اعاده سخن ناگزير نسازد. دانشجو بايد بي جهت نگاه خود را از استاد برنگرفته، به اين سو و آن سو ننگرد. بويژه در لحظاتي كه با استاد گفتگو ميكند و يا استاد با او سخن ميگويد، با لباس و انگشت و ..... بازي نكند و خميازه نكشد. نيز در محضر استاد با ديگران در گوشي و پنهاني صحبت نكند و نخندد.
13 ـ رعايت لطف بيان و تنظيم صدا هنگام گفتگو با استاد.
دانشجو بايد در خطاب به استاد، داراي حسن تعبير و لطافت بيان باشد و به او نگويد: چرا، نه، قبول نداريم، چه كسي چنين گفته، اين سخني كه شما ميگوييد در كجاست و يا مأخذ آن را در كجا ميتوان يافت؟ نبايد بگويد: آنچه به خاطر دارم و يا ديگران نقل كردهاند با گفتار شما مغايرت دارد.
اگر هدف دانشجو در اين چون و چراها بهرهگيري از استاد است، بايد در جلسه ديگري غير از جلسه درس و يا در جلسه خصوصي آنها را مطرح كند. اگر هم ناگزير است كه در همان جلسه، پرسشهاي خويش را مطرح كند، شايسته است به جاي الفاظ مذكور لحن خود را تلطيف كرده، بگويد: اگر به ما چنين بگويند، اگر اين سخن را قبول نكنيم يا اگر از ما بپرسند به چه دليل ميگويي، در پاسخ چه بگوييم؟ و عباراتي از اين قبيل.
14 - ناديده گرفتن اشتباهات لفظي يا علمي استاد.
آن چه مسلم است تنها معصومان عليهمالسلام از اشتباه و لغزش مصونيت دارند و بشر عادي، گر چه داراي مراتب بالاي علمي هم باشد، گاه دچار لغزش و اشتباه خواهد شد. بنابراين، نبايد شاگرد هنگام غفلت و اشتباه استاد چهره خود را دگرگون سازد و يا با اشاره به ديگران بفهماند كه شخصا رأي و سخن استاد را مردود ميداند.
اگر زبان استاد به تحريف كلمهاي شتاب گرفت و به علت جابه جا شدن حروف كلمه، واژه و تعبيري از زبانش خارج شد كه داراي مفهوم زنندهاي بود، شاگرد بايد آن را نشنيده گرفته، به كلي فراموش كند و براي كسي باز نگويد.
15 ـ پيشدستي نكردن شاگرد به پاسخ پرسشها در محضر استاد.
البته اگر خود استاد از او خواست كه جواب پرسشي را در جلسه درس بيان كند، اشكال ندارد.
16 ـ قطع نكردن سخنان استاد.
شاگرد نبايد در ادامه سخن استاد وقفه ايجاد كند و پيوستگي كلامش را با حرف زدن از هم بگسلد.
17 ـ پرسش به موقع شاگرد.
نبايد بي جا و بي موقع راجع به موضوعي از استاد پرسيد. مطرح كردن پرسش در بين راه نيز صحيح نيست. بايد صبر كرد تا استاد به مقصد برسد و آنگاه پرسش را با او در ميان گذاشت.
18 ـ نبايد به خاطر شرم از پرسش دريغ ورزيد.
امام صادق عليهالسلام ميفرمايد: دانش ديني و بينش الهي، همچون خانهاي است كه بر آن قفل نهادهاند؛ كليد اين قفل، پرسش است.(1)
19 ـ تكريم استاد هنگام طي طريق با او.
بايد حركت و راه رفتن در معيت استاد، نمايانگر احترام و محبت به او باشد. او را از دور با صداي بلند نخواند يا از پشت سر و از راه دور به او سلام نكند. شاگرد بايد خود را نزديك ساخته، سلام و تحيت خويش را با صداي معمولي و متعارف به استاد تقديم كند. به هر حال هر رفتاري كه نشانه تكريم و احترام استاد باشد، بر طالبان علم لازم است. اين احترامها علاوه بر آنكه كوشش اداي حق استاد است، باعث رشد و شكوفايي صفات نيك دانشجو و بركت در عمر علمي وي ميشود.
در خاتمه، اين نوشتار را با حديثي نوراني از امير مهمنان علي عليهالسلام به پايان ميبريم. آن حضرت در خصوص بزرگداشت مقام عالم ميفرمايد:
..... يكي از حقوق دانشمند بر تو اين است كه زياده از حد از او پرسش نكني و دست به دامانش نگردي. اگر بر مجلس دانشمند وارد شدي و ملاحظه كردي كه گروهي از مردم نزد او به سر ميبرند، بر همه آنها سلام كن؛ سلام ويژه خود را بدان عالم عرضه دار و براي نشستن جايگاهي در برابرش انتخاب كن ... .
با گوشه چشم و چشمك زدن يا با دست خود در حضور او اشاره مكن و در مقام ستيز و مخالفت با سخن او، پياپي مگو كه: فلاني چنين گفت، فلاني چنان گفت. از طول همنشيني با دانشمند دلتنگ مشو. مَثَل دانشمند مثل خرما است. بايد در انتظار به سر بري تا رطبي از درخت بر تو افتد. پاداش دانشمند از روزهدار و سحر خيز و شب زندهدار و جنگجوي در راه خدا فزونتر است.(2)
1 ـ مينةالمريد، ص114
2 ـ الكافي، ج1، ص46
