احتياط در وجوه شرعيّه - مرجعیت و شایستگی های اخلاقی نسخه متنی

بسيارى از فقهاى بزرگ را شيوه براين بوده است كه مباحث فقهى را به صورت بحث و بررسى جمعى دنبال مى كرده اند. گاهى درسهاى روزانه را نيز به صورت تبادل نظر برگذار مى نموده اند.

استادان بزرگ همواره بويژه روزهاى تعطيلى با شاگردانِ برجسته خود نشستهاى علمى داشته اند كه اكنون نيز در حوزههاى علميه رايج است اكثر مراجع تقليد گروه (استفتاء) تشكيل مى داده اند. تا استفتاء ات را با تبادل نظر و همكارى پاسخ دهند و مرجع در فتوا كمك كنند.

امروز هم ضرورى است بيش از گذشته به طور منظم مشورت و تبادل نظر انجام گيرد و اضافه بر مباحث فقهى كه در درسها مطرح مى شود ساير مطالب نيز مورد تبادل نظر قرار گيرد و از صاحب نظرانِ ديگر رشته هانيز استفاده شود.

احتياط در وجوه شرعيّه

از ويژگيهاى ديگرى كه شايسته مقام مرجعيت است احتياط در مصرف وجوه شرعى است. اكنون به اين بحث نمى پردازيم كه براساس مبانى و ادله چگونه مى شود در وجوه شرعيه تصرف كرد و تصدى آن به عهده چه كسى گذاشته شده است؟ اين بحث را بايد در جاى خود دنبال نمود كه موضوعى است لازم و شايسته تحقيق.

بر فرض كه بخشى از وجوه شرعيه در اختيار مرجع تقليد باشد بايد در مصرف آن نهايت دقت و احتياط را مراعات كند زيرا امور مالى گذشته از مسؤوليت شرعى كه دارد به آسانى در ديد مردم قرار مى گيرد و خيلى زود زمينه اتهام وبدبينى را فراهم مى سازد. قدرت وموفقيت مرجع تقليد در سايه همان نفوذ معنوى اوست. از اين روى بايد كوشيد كه اين نفوذ و مقبوليّت خدشه دار نشود. فقهاى بزرگوار گذشته با زهد و ساده زيستى و پرهيز جدى از دنيا مقام شامخِ مرجعيت را پاس داشتند. بسيارى از آنان حتى براى امرار معاشِ خود كه مشغول تحصيل وتدريس و تبليغ بودند از وجوه شرعيّه استفاده نمى كردند و با دشوارى روزگار مى گذراندند.برخى از زياده رويها و بذل و بخششها را گناهى بزرگ مى دانستند و آن را خلاف عدالت و زهدى مى شمردند.

وجوه شرعيّه امانتى است كه از جانب مسلمانان و نوعاً ازطرف گروههاى پايين اجتماع پرداخت مى شود. نه تنها رضايت حضرت حجت(عج) در مصرف آن بايد رعايت گردد بلكه حق يكايك مسلمانان را نيز دراين امانت بايدملاحظه كرد. هرگونه زياده روى و بى توجهى و زر و بال به اين سنگينى را بر دوش مى گذارد. علماى متعهد و بزرگوار شيعه با اين ديد به وجوه شرعيّه مى نگريستند.

ساده زيستى را در زندگى شخصى و احتياط كامل را درتصرفات ديگر مراعات مى كردند:

(لباسهاى وحيد بهبهانى كرباسى بود كه همسرش مى بافت. در مدت عمر به جمع زخارف دنيوى همت نفرمود. كناره گيرى از زراندوزان شيوه او بود. از معاشرت آنان دامن كشيده بود و مصاحبت و نشست و برخاستِ با مستمندان را خوش داشت47).

هنگامى كه به شيخ انصارى مى گويند:

(خيلى هنر مى كنيد كه اين همه وجوه به دست شما مى رسد هيچ تصرفى در آن نمى كنيد.

مى فرمايد: چه هنرى كرده ام؟ حداكثر كار من كار خرَك چيهاى كاشان است كه مى روند تا به اصفهان و بر مى گردند پول به آنها مى دهند كه از اصفهان كالا بخرند. آيا ديده ايد كه به مال مردم خيانت كنند؟ آنها امين هستند. اين مسأله امر مهمى نيست بلكه به نظر شما مهم آمده است).48

خانواده شيخ در وضع سختى روزگار مى گذراندند. با آن كه وجوه شرعيه زيادى نزد شيخ مى آمد امّا زندگى شخصى او مانند يك نيازمند مقتصد و ساده زيست اداره مى شد. روزى مادرشيخ به صورت مزاح به فرزندش گفت:

(در كوچكى كه به كارهاى منزل نمى رسيدى و اكنون هم كه به مقامى رسيده اى به سبب احتياط زيادى كه در صرفِ وجوه شرعيّه مى كنى ما را تحت فشار قرار داده اى).49

مرجع تقليد بايد متصديان امور مالى و وكلاى خود را در وجوه شرعيه از انسانهاى

خوشنام ساده زيست و امين و زاهد انتخاب كند تا هم سبب جلب توجه ديگران گردند و هم زمينه اعتماد را فراهم سازند. درباره مرحوم ميرزا نوشته اند:

(وكلاى او در شهرها از امين ترين و عاقل ترين مردم و از ميان نيك مردان بودند. و هيچ گاه از اوامر ميرزا در وظيفه اى كه بردوششان مى گذاشت تخلف نمى ورزيدند)50

راجع به مرحوم سيد محمد باقردرچه اى نيز نوشته اند:

(در سادگى و صفاى روح و بى اعتنايى به امور دنيوى گويا فرشته اى بود كه از عرش به فرش فرودآمده بود... مى فرمود: اگر سهم امام را (براى خودم) بپذيرم ممكن است حقوق فقرا تضييع شود).51

مرحوم كلباسى نيز در پرداخت بيت المال احتياط كافى مى كرد و تأكيد داشت كه با صرفه جويى مصرف شود و از اسراف دورى گزينند.52

درباره مرحوم آخوند نوشته اند:

(غذايش ساده بود. اطعمه لذيذه را خوش نداشت. وضع طلبگيِ خود را در زمان رياست نيز تغيير نداده بود... روزگارى كه او وسه عروسش در خانه اى بسيار كوچك و هركدام در يك اتاق زندگى مى كردند يك روز فرزند ارشدش نزد پدر آمد و از تنگى جا شكايت كرد آخوند پاسخ داد:

اگر قرار باشد منزلهاى اين شهر را ميان مستحقان تقسيم كنند به ما بيش از اين نمى رسد).53

آرى اين بود جلوه اى از سيماى پرفروغ مرجعيت والاى شيعى در طول تاريخ كه چه ساده و با معنويت و آراسته به شايستگيهاى شكوهمند روزگار گذراندند و همواره به عنوان الگويى فرخنده مقتداى مردم بودند.

اميد است كه در آينده نيز اين مقام ارجمند به صورت اسوه جلودار معنويت وحقيقت باشد و شايستگيهاى ارزشى و اخلاقى را با حساسيّت پاس دارد.