احكام‏شناسي - احکام شناسی (6) نسخه متنی

احكام‏شناسي

عبدالرحيم موگِهي

نكته اول

اگر شخصي بگويد: هر كس غيبت مرا بكند، من از او راضي هستم. آيا در چنين حالتي مي‏توان غيبت چنين شخصي را كرد؟

برخي از آيات عظام مانند حضرت آيت‏الله فاضل لنكراني در اين مورد فرموده‏اند:

«غيبت كردن از چنين شخصي باز هم اشكال دارد، زيرا غيبت كردن "حق الناس" محض نيست تا بتوان در چنين حالاتي از كسي غيبت كرد و در آيات و روايات از غيبت به طور مطلق نهي شده است.»1

لازم به توضيح است كه اصلاً گفتن چنين كلامي جايز نيست؛ زيرا ترخيص در ارتكاب گناه است.

نكته دوم

برخي از افراد براي اين كه آيات قرآن و نام‏هاي مقدس معصومان ـ عليهم‏السلام ـ زير دست و پا قرار نگيرند يا بدون وضو لمس نشوند، با قلم آن‏ها را محو مي‏كنند يا آن‏ها را ريزريز مي‏كنند، به طوري كه معلوم نباشند و سپس آن‏ها را دور مي‏ريزند.

بعضي از مراجع معظم تقليد مانند حضرت آيت‏الله فاضل لنكراني درباره اين كار فرموده‏اند:

«اگر با محو كردن و يا ريزريز كردن و دور ريختن آن‏ها هتك و بي‏احترامي بر آن صدق نمي‏كند، اين كار اشكالي ندارد، ولي بهتر است كه آن‏ها را در محل مناسبي دفن كنند، يا آن‏ها را خمير نمايند و يا آن‏ها را در آب جاري بريزند.»2

نكته سوم

مي‏دانيم كه فروش قرآن به غير مسلمان جايز نيست. حال اگر بدانيم كه غيرمسلمان قصد توهين به قرآن را ندارد، بلكه جهت مطالعه آن را تهيه مي‏كند، آيا باز هم اين كار مانعي دارد؟

بعضي از مراجع مكرم تقليد مانند امام خميني ـ قدس سره ـ و حضرت آيت‏الله فاضل لنكراني مي‏فرمايند:

«اگر اطمينان داريم كه غيرمسلمان نسبت به آن هتك و بي‏احترامي نمي‏كند و در صورتي كه قرآن را در اختيار او قرار دهيم، اميد هست كه هدايت و ارشاد شود، اين عمل مانعي ندارد.»3

نكته چهارم

گاه گفته مي‏شود خوردن ميوه از درخت‏هاي باغ ديگران و بدون اجازه صاحبان آن به اندازه خوردن حلال است و براي بردن حلال نيست و اين حق، همان «حقُّ المارَّة = حق عبور كننده» است.

بايد توجه داشته باشيم كه طبق نظر بعضي از مراجع عظام مانند حضرت آيت‏الله مكارم شيرازي «حقُ المارة» داراي شرايط زير است:

1ـ براي مسافر هنگام عبور از كنار اين درختان جايز است؛

2ـ به مقدار نياز خورده شود نه بيشتر از آن؛

3ـ انسان به قصد اين كار حركت نكرده باشد؛

4ـ چيزي با خود حمل نكند؛

5ـ كاري كه موجب فساد زدن باشد، انجام ندهد؛

6ـ بنابر احتياط، در صورت يقين داشتن به عدم رضايت مالك آن‏ها، از اين كار خودداري ورزد.4

برخي ديگر از مراجع تقليد نيز چنين فرموده‏اند:

«اگر درخت ميوه در "سر راه" رهگذر قرار داشته باشد، مي‏تواند در حال "عبور" از آن جا از ميوه آن درخت براي خوردن در "همان جا" استفاده كند، به شرط آن كه از حد "يك دفعه سير خوردن" و "احتياج" تجاوز نكند.»5

برخي ديگر مانند حضرت آيت‏الله فاضل لنكراني «حق الماره» را اصلاً تجويز نمي‏كنند.6

بنابراين، با توجه و رعايت شرايط پيشين و مطابقت با فتواي مرجع تقليدمان مي‏توانيم از ميوه درخت ديگران و بدون رضايت آنان بخوريم.

نكته پنجم

بعضي از افراد متدين هنگام شنيدن نام مبارك حضرت مهدي ـ عجل‏الله تعالي فرجه الشريف ـ به احترام آن حضرت، از جا بر مي‏خيزند و دست خود را بر سر مي‏گذارند. آيا چنين كاري جايز و در شرع مقدس اسلام وارد شده است؟

حضرت آيت‏الله مكاري شيرازي در اين باره توضيح داده‏اند:

«در روايت معروف "دِعبِل خُزاعي" شاعر اهل بيت ـ عليهم‏السلام ـ آمده است هنگامي كه قصيده مشهور "مدارس آيات" را خدمت امام رضا ـ عليه‏السلام ـ خواند و به اين بيت رسيد:

يقوم علي اسم الله و البركات خروج امام لا محالة خارج

امام رضا ـ عليه‏السلام ـ دست مباركشان را بر سر نهادند و به عنوان احترام برخاستند و از خداوند متعال فرج آن حضرت را درخواست كردند.»7

البته دست به سينه يا سر گذاشتن به منظور احترام، تابع آداب و محيط است و ممكن است در جاهاي ديگر، مردمي ديگر به گونه‏اي ديگر اداي احترام كنند.

نكته ششم

مي‏دانيم پوشيدن طلا مانند آويختن زنجير طلا به گردن و انگشتر و حلقه طلا به دست كردن و بستن ساعت مچي طلا و عينك طلا گذشتن براي مردان حرام و نماز خواندن با آن‏ها باطل است. پرسشي كه در اين جا پيش مي‏آيد اين است كه پوشيدن طلاي سفيد و پلاتين براي مردان چه حكمي دارد؟

برخي از مراجع عظام، مانند حضرت آيت‏الله مكارم شيرازي در اين باره فرمودند:

«آنچه طلا ناميده مي‏شود خواه طلاي زرد يا سفيد و يا سرخ باشد، پوشيدن آن براي مردان حرام است، و طبق شهادت اهل خبره طلاي سفيد خود نوعي طلا ولي به رنگ سفيد است كه حرمت آن گفته شد، اما پلاتين نوعي فلز ديگر است كه پوشيدن آن براي مردان حرام نيست، هر چند بعضي از مردم پلاتين را همان طلاي سفيد مي‏دانند.»8

نكته هفتم

برخي از مراجع تقليد مانند حضرت آيت‏الله مكارم شيرازي رقصيدن را مطلقاً جايز نمي‏دانند و شركت در چنين مجالسي را نيز اجازه نمي‏دهند.9

برخي ديگر مانند حضرت امام خميني ـ قدس سره ـ فقط رقص زن براي شوهر را جايز مي‏دانند؛10 اما برخي از آيات عظام مانند حضرت آيت‏الله فاضل لنكراني رقص زن براي زن‏ها و يا رقص مرد براي مردها را در صورتي كه با كار حرامي همراه نباشد، جايز مي‏دانند و شركت در چنين مجالسي را نيز اجازه مي‏دهند.11

شماري از مراجع مكرم تقليد مانند حضرت آيت‏الله فاضل لنكراني دست و كف زدن را در صورتي كه در مسجد و حسينيه نباشد، جايز مي‏دانند و چنانچه همراه دست زدن به تشت و قابلمه نيز بزنند، آن را داراي اشكال نمي‏دانند.12

نكته هشتم

برخي از عكس‏هاي خانوادگي و مانند آن بدون پوشش و حجاب شرعي مخصوص بانوان است. آيا ظهور و چاپ چنين عكس‏هايي به وسيله مرد نامحرم اشكال دارد؟

شماري از مراجع تقليد مانند حضرت آيت‏الله فاضل لنكراني در اين باره فرموده‏اند:

«اگر صاحب عكس براي ظاهر كننده عكس ناشناخته باشد و قصد رَيبه و ترس واقع شدن در گناه و فساد وجود نداشته باشد، مانعي ندارد.»13

نيز گرفتن عكس از نامحرم، طبق فتواي برخي از مراجع عظام، مانند حضرت امام خميني ـ قدس سره ـ در صورتي كه همراه با كار حرامي نباشد، جايز است و اشكالي ندارد.14

شايان ذكر است طبق فتواي بعضي از مراجع بزرگوار تقليد مانند حضرت امام خميني ـ قدس سره ـ نگاه كردن به عكس نامحرمي كه حد واجب پوشش را در عكس رعايت نكرده، در صورت نشناختن صاحب عكس و مفسده نداشتن، جايز است.15

نكته نهم

مي‏دانيم كه پوشيدن لباس مشكي كراهت دارد؛ يعني ترك آن بهتر و داراي ثواب است و پوشيدن رِداي مشكي16 استثنا شده است و كراهتي ندارد. دو پرسش در اين جا به ذهن مي‏آيد:

1ـ آيا پوشيدن لباس با رنگ ديگري، مثلاً لباس سفيد، روي لباس مشكي كراهت آن را برطرف مي‏كند؟

2ـ آيا پوشيدن چادر مشكي براي بانوان كراهت دارد و براي آنان بهتر است كه از چادرهاي رنگي و غيرمشكي استفاده كنند؟

حضرت آيت‏الله تبريزي در پاسخ به اين دو پرسش فرمودند:

«1ـ پوشيدن لباس با رنگ ديگري روي لباس مشكي، كراهت آن را برطرف نمي‏كند.17

2ـ چادر مشكي نيز در همان عنوان رداي مشكي قرار دارد كه كراهت آن استثنا شده است و پوشيدن آن براي بانوان مكروه نيست.»18

نكته دهم

اگر شخصي هنگام خوابيدن به ما نگفته است كه وي را براي خواندن نماز صبح مثلاً بيدار كنيم، آيا ما «وظيفه» داريم او را براي خواندن نماز بيدار نماييم؟

حضرت آيت‏الله صافي گلپايگاني در اين باره فرمودند:

«چنان چه بيدار كردن شما باعث اذيت وي نمي‏شود، اين كار اشكال ندارد؛ ولي معلوم نيست بر شما "وظيفه" باشد كه او را براي خواندن نماز بيدار نماييد؛ هر چند انسان "وظيفه" دارد افراد خانواده خود را، به منظور عادت دادن آنان به اداي نماز، براي خواندن نماز بيدار كند.»19

نكته يازدهم

همان گونه كه ديده‏ايد بسياري از نمازگزاران، پس از پايان نماز خود، با يكديگر دست مي‏دهند و مُصافحه مي‏كنند. آيا اين كار، از نظر شرعي، مستحب و داراي ثواب است؟

حضرت آيت‏الله تبريزي در اين باره فتوا داده است:

«روايت خاصي براي انجام دادن اين كار از سوي شارع مقدس وارد نشده است؛ ولي رواياتي به طور مطلق از سوي شارع مقدس وارد شده كه دست دادن و مصافحه كردن با شخص مؤمن، پس از قطع ارتباط با او، مستحب است. و چون ارتباط ميان دو يا چند نمازگزار مؤمن با خواندن نماز قطع مي‏گردد،20 استحبابِ آن روايات مطلق، موردِ خاصِ مصافحه پس از پايان نماز را نيز شامل مي‏شود.»21

1- جامع المسائل، ج 2، ص 493.

2- همان، ص 494.

3- همان، ج 1، ص 632.

4- استفتائات جديد، ج 1، ص 484.

5- هزار و يك مسأله فقهي، ص 308.

6- جامع المسائل، ج 1، ص 385.

7- استفتائات جديد، ج 1، ص 532.

8- همان، ص 49 و 50.

9- همان، ص 149.

10- استفتائات، ج 2، ص 15.

11- جامع المسائل، ج 1، ص 486.

12- همان.

13- همان، ص 485.

14- توضيح المسائل مراجع، ج 2، م 2439.

15- همان.

16- رِداء: لباسي كه روي لباس‏هاي ديگر مي‏پوشند، مانند عبا.

17- استفتائات جديد، ص 507، ص 2226.

18- استفتائات جديد، ص 496، ص 2177.

19- جامع الأحكام، ج 2، ص 89، س 1484.

20- زيرا در حال نماز، انسان نمازگزار با خدا مرتبط مي‏شود.

21- استفتائات جديد، ص 87، س 413.