بنابر عقيده بسياري از دانشمندان علوم قرآني، كلمه سوره از ريشه «سور» به معناي حصار و بارو اشتقاق يافته است و از آن جا كه سورههاي قرآن هر يك، قلمرو و محدوده خاصي دارند و فاصلههاي «بسمله» چونان حصاري دور هر يك از آنها را فراگرفته و يكي را از ديگري متمايز ساختهاند، به اين نام خوانده شدهاند.
اقسام سور و حصار:
اين مرز بندي و حصاركشي گاه به صورت قراردادي و اعتباري و صرفاً جهت شناسايي و تمايز صوري و ظاهري است؛ مانند مرزهاي موجود ميان گروههاي مختلف مردم در روستاها و شهرها و كشورهاي مختلف كه تنها براي تمايز و شناسايي و به تعبير آيه 13 سوره حجرات، براي «تعارف» (آشنايي متقابل) پديد آمدهاند. پرواضح است كه اين مرزها و حصارها، اعتباري و تغيير پذيرند و نميتوانند دليل بر وجود تفاوتهاي اصيل و بنيادي ميان دستههاي مختلف مردم باشند؛ همچنان كه گاه در اثر تحولات سياسي و اجتماعي و...برخي از كشورها تجزيه و يا درهم ادغام ميشوند. يا مانند يك گلستان بزرگ از گلهاي ياس كه با ديوارهاي كوتاهي، به چندين گلستان كوچك تقسيم شده است و بديهي است كه اين گلستان در هر حال گلستان ياس است و كشيدن ديوار و حصار ميان آن، موجب نميشود كه بخشي از آن به باغ گل سرخ و بخشي ديگر به لالهزار و...تبديل شود.اما گاه اين سور و حصار نه صرف يك قرارداد، بلكه حاكي از وجود تفاوتهاي ماهوي و سخنيتهاي گوناگون است مانند حصار موجود ميان باغ گل ياس و باغ گل سرخ كه بيانگر تمايز ذاتي و حقيقي ميان آنها و حاكي از دو نوع مختلف از گلستان است. ناگفته پيداست كه اين حصارـاگر هم نباشدـ باز هم گل ياس غير از گل سرخ و جداي از آن است. هر يك از آن دو، بوي خوش و شكل و شمايل خاصي دارند و از جايگاه و ماهيت ويژهاي برخوردارند.
سوره بندي قرآن از كدام گونه است؟
سورههاي قرآن، هر چند از يك نظر همه سخن خدايند و ازمضامين و اهداف مشتركي برخوردارند، اما با تدبر در آنها و نيز در پرتو تعاليم پيامبر اكرم (ص) و ائمه اطهار (ع) به روشني در مييابيم كه هر يك باغ و گلستاني است جداي از ديگري. هر سورهاي گلها و ميوههاي خاصي دارد و شكل و شمايل ويژهاي به خود گرفته است. هر يك از نظر اسلوب بياني، موسيقي و نظمآهنگ، ترتيب حروف، كلمات و آيات، شيوههاي انذار و تبشير و...، با ديگري متفاوت است. حصارهاي موجود ميان آنها (بسمله) حاكي از باغهاي رنگارنگ و زمينههاي متفاوت و گوناگوناند. هر سورهاي جايگاه و رسالت ويژهاي دارد و از تواناييها، كاركردها، آثار و بركات خاصي برخوردار است.
سورهشناسي چيست؟
در پرتو تعريفي كه از سوره و سورههاي قرآن ارائه شد، معنا و مفهوم سورهشناسي نيز، خود به خود آشكار ميشود. سورهشناسي رشتهاي از علوم قرآني است كه از جايگاه، اهداف و ويژگيهاي خاص يكايك سورهها بحث ميكند و حكمت و ماهيت اصلي اين سورهها و حصارها را كه به دور قسمتهاي مختلف قرآن كشيده شده است باز ميشناساند. سورهشناسي در واقع، قرآنشناسي تفصيلي - در برابر قرآنشناسي اجمالي - است و در پي آن است كه بداند ـ براي مثال ـ سوره «ضحي» در اين دنيا چه كاره است؟ چه كارهايي از آن ساخته است؟ انسان را به كجاها ميتواند برساند؟ جايگاه اصلي و رسالت حقيقي اين سوره چيست؟ آن را در كجاي زندگي بايد قرار داد؟ چه ياري و مددي ميتواند به ما برساند؟ آيا ميتواند براي سياست و حكومت و يا نظام آموزش و پرورش ما راهگشا باشد؟ جوانان ما چه سهمي از اين سوره ميتوانند داشته باشند؟ اگر اين سوره نبود چه ميشد؟ چه كمبودهايي احساس ميشد؟ چگونه ميشود سوره ضحي را در زندگي حاكم و حاضر كرد؟ آيا مخاطب آن تنها شخص رسول اكرم(ص) است و يا ما نيز ميتوانيم خود را مخاطب آن سازيم؟ كدام آيات، چارچوب اصلي اين سوره را تشكيل ميدهند؟ محور موضوعي آن چيست؟ در پرتو كدام سورهها ميتوان آن را بهتر و بيشتر شناخت؟ سوره زوج و سورههاي هم گروه آن كداماند؟ نامهاي ديگر آن چيست؟ چرا به اين نامها خوانده شده است؟ جايگاه اين سوره نزد اهل بيت (ع) چگونه بوده است؟ قرائت اين سوره چه آثار و بركات و خواصي ميتواند داشته باشد؟ چه كرامات و تجربههاي به ياد ماندني از اين سوره ديده شده است و... يا اين كه سوره بقره با آن همه طول و تفصيل و مطالب پراكنده و ظاهراً بيارتباط به هم، به دنبال چيست؟ چه هدفي را ميجويد؟ چرا آن گونه آغاز ميشود و اين گونه ادامه مييابد و به اين نحو پايان ميپذيرد؟ قسمتهاي مختلف آن چه ارتباطي به يكديگر دارند؟ توصيف گسترده احوال يهود و بني اسرائيل در اين سوره براي چيست؟ مسائل و موضوعاتي همچون: داستان حضرت آدم (ع)، هاروت و ماروت، داوود و جالوت، گاو بني اسرائيل، تغيير قبله، تعقل در آسمان و زمين، روزه و ماه رمضان، حج و عمره، هلال ماه، قتال با مشركان، طلاق، شير مادر و دهها مسأله ديگر كه در اين سوره مطرح شدهاند، چه پيوندي با همديگر دارند؟ آيا اين مسائل مختلف، همين گونه بي حساب، كنار يكديگر قرار گرفتهاند يا اين كه اين مجموعه با همه اجزاي به ظاهر گوناگون خود، به دنبال هدفي واحد است؟ اگر اين گونه است، رشته اتصال اين مسائل با يكديگر چيست و....
سابقه سورهشناسي:
بحث و بررسي درباره سورههاي قرآن، از ديرباز مطرح بوده و هست؛ اما اغلب از مرز كليات و مباحث مربوط به مكي و مدني، شأن نزول، تعداد آيهها و كلمهها و نام سورهها و مطالبي از اين قبيل فراتر نرفته است و جايگاه بايسته و رسالت شايسته يكايك سورهها مورد بازشناسي قرار نگرفته است. به عبارت ديگر قرآنشناسي تفصيلي آن چنان كه بايد، تحقق نپذيرفته است و از همين روست كه وقتي ميخواهيم سورهاي را معرفي كنيم و با آن بيشتر آشنا شويم، احساس ميكنيم كه چندان چيزي در اختيار نداريم؛ به منابع هم كه رجوع ميكنيم غير از اطلاعات شناسنامهاي ـ تقريباً ـ چيزي نمييابيم.مباحث مطرح شده به طور عمده در اين راستاست كه مثلاً، اين سوره چگونه آمده است؟ قسمت نخست آن كجا نازل شده است؟ آيات آغازين آن در رابطه با چه واقعهاي بوده است؟ شأن نزول آيات مياني و يا پاياني آن چيست؟ آيا تمامي آيات آن يك جا و به دنبال هم نازل شدهاند و يا به صورت جداگانه و پراكنده از هم؟ حال پيامبر (ص) به هنگام نزول آنها چگونه بوده است؟ نزول آن در چه فصلي صورت گرفته است؟ و...مطالبي هم كه راجع به مضامين و موضوعات سوره ارائه شده است، اغلب كلي و اجمالياند و بيانگر جايگاه اصلي و كاركردهاي خاص و ويژه سورهها نيستند.
كارگاه سورهشناسي:
اصول و مباني سورهشناسي در پاييز سال 1378، با همكاري معاونت پژوهشي دانشكده الهيات دانشگاه امام صادق (ع)، طي سميناري با عنوان «قرآنشناسي تفصيلي» (گامي در مسير سورهشناسي) با حضور جناب آقاي دكتر محمدعلي لساني فشاركي، در محل دانشگاه ارائه شد و دو سال بعد، نخستين كارگاه سورهشناسي در مهرماه سال 1380 با حضور جمعي از دانشجويان آن دانشگاه، زير نظر ايشان تشكيل گرديد و چونان شجرهاي طيبه به بار نشست. اين كارگاه قرآني كه هنوز فعال و پا برجاست، آثار و ثمرات مباركي داشته است. سلسله مباحث سورهشناسي كه از اين پس ـ به خواست خداـ در «گلستان قرآن» ارائه خواهد شد، از جمله اين آثار و بركات است كه به صورت يك شوراي قرآني در سطح گسترده و با مشاركت تمامي قشرهاي مختلف و به منظور ترويج مطالعات سورهشناسي در ميهن عزيز اسلامي، يكايك سورههاي قرآن را مورد بازيابي و بازشناسي قرار خواهد داد.
فراخوان سورهشناسي:
گلستان قرآن تشنه يافتهها و تجربههاي شما پيرامون سورههاي قرآن است. سورهشناسي، سفره گستردهاي است كه همگان، از كودك و پير و جوان، با سواد و بيسواد ميتوانند و بلكه بايد در آن شركت كنند. مگرنه اين است كه اسلام همهما را در امور مختلف به شورا فراخوانده است، چه امري مهمتر از فهم قرآن و چه شورايي زيباتر از شوراي تمامي مردم در رابطه با سورهشناسي قرآن!پس اي پدران و مادران گرامي!، اگر خودتان و يا فرزندان دلبندتان در طول زندگي خود، در رابطه با يكي از سورههاي قرآن، تجربه خاصي به همراه داريد و يا انس و رابطه ويژهاي با آن داريد و يا اگر خوابي راجع به آن ديدهايد و حضور خاصي از آن احساس كردهايد و يا داستاني از آن به ياد داريد، راضي نباشيد كه ما از آن محروم مانيم! اگر كودك شيرينزبانتان در جريان قرآن آموزي، جمله خاصي در رابطه با سورهاي از قرآن به زبان جاري ساخته و شما را متعجب و متحير كرده است، ما را نيز در حيرت خود شريك سازيد! تو اي هموطن گرامي! اگر در جريان مشكلات زندگي سورهاي از قرآن به فريادتان رسيده و شما را از چنگ سختيها نجات بخشيده و يا در قلب شما بارشهاي خاصي داشته است، آن را به بايگاني سورهشناسي گلستان قرآن اهدا نماييد تا همگان از نور و شفاي آن بهرهمند گردند.فراخوان سورهشناسي در واقع نه از سوي گلستان قرآن كه از سوي خداوند رحمان است. بنابراين، اين كه در آغاز گفته شد سورهشناسي شاخهاي از علوم قرآني است نه به اين معنا كه جنبه تخصصي دارد و همگان حق شركت در آن را ندارند، بلكه به عكس، فرآيندي است كه بي شركت همگان به انجام
لطفا منتظر باشید ...
