محمدرضا حسن بيگي مناطق كوهستاني كردستان و باختران و فارس و گذرگاههاي صفب العبور آنها، كم بوده راههاي ارتباطي ماشين رو، نوع معيشت مبتني بردامداري و كشاورزي و ضرورت تحرك فراوان در فصول سه گانه بهار و تابستان و پائيز (كه فصل كار هستند) پا افزاري را مي‌طلبد كه سبك- راحت - مقاوم - خنك و در عين حال ارزان باشد و خود عشاير، ورستاييان و جوامع نيمه شهري با امكانات موجود در منطقه قادر به توليد آن باشند.
گيوه - چارق
مناطق كوهستاني كردستان و باختران و فارس و گذرگاههاي صفب العبور آنها، كم بوده راههاي ارتباطي ماشين رو، نوع معيشت مبتني بردامداري و كشاورزي و ضرورت تحرك فراوان در فصول سه گانه بهار و تابستان و پائيز (كه فصل كار هستند) پا افزاري را مي‌طلبد كه سبك- راحت - مقاوم - خنك و در عين حال ارزان باشد و خود عشاير، ورستاييان و جوامع نيمه شهري با امكانات موجود در منطقه قادر به توليد آن باشند. گيوه نوعي پاي افزار است كه رويه آن را از ريسمان و نخ پرگ يعني ريسمانهاي پنبه‌اي بافته و زيه يا ته آن را گاه از چرم و غالباً از لته‌هاي بهم فشرده و در هم كشيده مي‌سازند. گيوه را بايد يكي از جالبترين و ارزنده ترين صنايع دستي روستايي ايران دانست. اين پاي پوش قريمي كه روزگاري، بخصوص در فصل تابستان مورد استفاده فراوان قرار ميگيرفت در سالهاي اخير به سبب رواج كفش ماشيني و جايگزين شدن آن بجاي پاي افزارهاي قديمي در اكثر مناطق ايران رونق و اعتبار ديرين را از دست داده و صنعتگران شاغل نيز بعلت كمي درآمد و كاهش تقاضا در اين رشته به مشاغل ديگر روي آورده اند ولي زيبائي و تنوع و طرحهاي متعدد گيوه آنچنان است كه هنوز هم داراي متقاضيان فراواني بوده و از استقبال قابل توجهي در فصول بهار و تابستان برخوردار مي‌باشد. گيوه كشي يكي از صنايع دستي رايج و بومي استان باختران است و به ويژه در بخش اورامانات از جمله صنايع دستي مسلط مي‌باشد. اين صنعت بومي را ميتوان بر مبناي نوع توليد و محل توليد به دو بخش اصلي روستايي و شهري تقسيم كرد. دو روستاي حجيج و نودشه از بخش اورامانات جزو مراكز قريمي و مهم توليد نوع خاصي از گيوه مي‌باشد كه تخت آن كهنه اي است و به نام گيوه زيره اي شهرت دارد علاوه بر دو روستاي ياد شده روستاهاي ديگري كه در آنها قبلاً گيوه كشي چيني معمول يوده و هنوز هم اين كار ادامه دارد عبارت است از: روستاي ورادر- خانه دره - شركان - ميريه نروي - وزلي - تنگ مردان - پيله گر بره سيمين عليا- طلسم - ژامرگ - تومك - زمگه حيدر- حسين آباد - دوآب - قشلاق عليا و داربيد.
مواد اوليه
بخشي از مواد مورد مصرف گيوه با فان در محل و بخشي ديگر از نقاط ديگر تهيه ميشود. موادي كه در محل تهيه ميشود. پوست گاو - پيه - نري گاو و نخ تابيده است . و موادي كه از خارج محل تهيه ميشود عبارت است از: 1 - براي گيوه هاي تخت زيره اي رنگ - پارچه نازك نخي - كتيرا - نخ تابيده ( قرقره) 2 - براي گيوه هاي طرح جديد (تخت چرمي و پلاستيكي) ميخ پوست دباغي شده - پاشنه هاي لاستيكي - كف لاستيكي - چسب - پوست - نري گاو - پارچه نخي - موي بز. - كار گيوه كشي معمولاً در دو مرحله كارگاهي و خانگي انجام ميشود. كارهاي مربوط به تخت گيوه كه كاري مردانه است معمولاً در كارگاه و يا مغازه ها با ابزار گوناگون انجام ميشود. در مناطق شهري كارهاي مربوط به رويه گيوه توسط زنان و در خانه ها صورت ميگيرد. اين كار در روستا ها هم به دست زنان و هم به دست مردان در خانه و قهره خانه و اماكن عمومي در ايام فراغت انجام ميشود. - در كارگاه هاي گيوه كشي معمولاً سه نفر با هم كار مي‌كنند اين سه نفر كه در يك مقطع مثلثي شكل به صورت زنجيره‌اي و يا تقسيم كار معين كار را شروع مي‌كنند و به مرحله انجام مي‌رسانند عبارتند از:
1 - پرونيParuni
كه از پارچه هاي رنگ شده فيتيله درست مي‌كنند و نسبت به دو نفر ديگر از مهارت و تخصص كمتري برخوردار است و در واقع پروني در مرحله شاگردي گيوه كشي قرار دارد.
2 - پي كينه گيرPeykanegir
كسي كه داراي تخصص و مهارت است و به مرحله استادي نزديك مي‌باشد . او بخش مياني كار و به عبارت ديگر بخش اتصال فتيله ها را انجام مي‌دهد و تخت گيوه را براي انجام كار نهايي كه به دست استاد كار انجام ميگيرد آماده مي‌كند.
3 - كلاشگرKelash-ger
كه استاد و معمولاً صاحب كارگاه است برش و پرداخت و تكميل تخت گيوه و بطور كلي موارد - حساس و دقيق كار را انجام مي‌دهد. مرحله ديگر اتصال رويه گيوه به تخت گيوه است و محل آن آنرا استاد كار با سوراخهائي كه با درفش بوجود مي‌آورد تعيين مي كند و يك نفر ديگر كه معمولاً در خارج از كارگاه است اين محدوده را با ريسماني كه از موي بز تابيده شده مي‌دوزد اين كار را پرگاماروني Pergama-runi و عامل اين كار را پركاماگيرPergama-gir مي‌نامند.
ابزار كار
در كار گيوه كشي بطور كلي از سه نيروي فشاري - كششي و ضربه اي استفاده ميشود و ابزارهائي كه در اين صنعت دستي به كار ميرود در جهت استفاده از اين سه نيرو است و در پاره‌اي موارد به منظور نگهداري و مقاومت پا هم به كار گرفته ميشود و كليه اين نيروها از طريق دست وارد ميشود پا به لحاظ انعطاف پذيري جايگزين سندان ميشود و بطور كلي ابزار كار عبارت است از : سندان چوبي - مشته - درفش - كوره درفش درفش ناوكش - درفش پرگاماسم - كوره درفش پي كنه - چسني - پرگاما- گزن - چوب ساو چوكله - روغندان - وز- دوارگير- گوره گير - قوتله- چاقو - پواز- گيره كنه.
مراحل مختلف ساخت
1 - آماده كردن پوست كه مراحل زير را شامل ميشود و همه كارهاي آن توسط استادكار انجام ميگيرد. 1 - خيس كردن . 2 - گستردن آن روي زمين. 3 - خاك يا خاكستر پاشيدن روي آن كه به تدريج آب پوست را مي‌كشد و خشكش مي‌كند كه اين كار گاهي از يكماه هم بيشتر به طول مي‌انجامد . 4 - نرم كردن پوست. 5 - رشته كردن پوست و درست كردن نسخه‌هاي باريك. 6 - زدودن مو از تسمه‌ها. 7 - نرم كردن تسمه ها با پيه. 8 - رنگ آميزي پارچه. 9 - تهيه فيتيله توسط شاگرد. 10 - پي كنه گير.
رنگ در گيوه
رنگ هايي كه در تهيه گيوه بكار ميرود عبارتند از رنگ هاي آبي - قرمز- سفيد- استخواني- سياه رنگ هاي آبي و قرمز كه در تخت گيوه بكار برده ميشود قبلاً تخت گيوه ها فقط به رنگ سفيد بود رويه گيوه مردانه معمولاً سفيد بوده و براي بافت گيوه هاي زنانه از نخ هاي رنگين و گاه از انواع منجوق نيز استفاده به عمل مي‌آيد. رنگ استخواني - رنگ پاشنه و نوك تخت گيوه به دليل استفاده از نري گاو كه بعد از خشك شده حالت استخواني ميگيرد به رنگ استخواني است . رنگ سياه - رنگ موي بز كه در پرگاما به كار ميرود . سياه است اين رنگ در زير رويه قرار ميگيرد و هرگز ديده نميشود. در باختران 4 نوع گيوه معمول است: 1 - گيوه تخت آجيده 2 - گيوه تخت چرمي 3 - گيوه تخت لاستيكي 4 - گيوه رويه ابريشمي مراكز توليد گيوه در ايران پراكنده بود و تقريبا در بيشتر نقاط كشور نشانه‌هايي از توليد اين محصول ميتوان ديد اما عمدتاً مناطق مختلف باختران ، استان مركزي ، فارس و …. مركز توليد انواع گيوه محسوب ميشود.
چاروق
چاروق يا چارق نوعي پايپوش قديمي و پاي افزار دهقانان است كه بندها و تسمه هاي بلند دارد و بندهاي آن را به ساق پا ميپيچند كه اصطلاحاً به آن شم ، پاتابه و پاليك نيز گفته ميشود در سالهاي اخير تا حدودي جنبه هاي مصرفي خود را از دست داده و توليد آن بيشتر جنبه تزئيني دارد ولي هنوز كم و بيش در اكثر مناطق روستايي كشور توليد ميشود. به منظور تزئين چاروق معمولاً از نوعي استفاده ميشود اين منگوله ها با استفاده از نخ ابريشم بوسيله خود صنعتگران تهيه ميشود. نحوه توليد چاروق مشابه تهيه كفش مي‌باشد. مهمترين ماده اوليه مورد مصرف چاروق دوزان چرم است كه به اندازه ي مورد نياز بريده و قالب بندي مي‌كنند بطوريكه با فشار و دقت قالب در چرم جاي گيرد. و از آنجا كه رويه و كف چاروق از يك قطعه چرم يك تكه ساخته شده آن را مدتي حدود 12 ساعت در هواي آزاد قرار ميدهند تا كف آن بر اثر فشار از رويه متمايز شود سپس آن را از قالب خارج ساخته تمسه‌هاي چرمي بلند و متناسبي به آن دوخته و قسمتهاي مختلف ان را ( بجز كف چاروق) به كمك طرح هاي گل - سه گلي - چهارگلي بوته دار و گل بادامي كه اكثراً هم ذهني است گلدوزي مي‌كنند. مهمترين مراكز توليد چاروق در ايران زنجان، قوچان ، ابيانه، مهاباد و سردشت مي‌باشد. چاروق در (2) نوع پاشنه دار و بدون پاشنه توليد و تهيه ميشود. چاروقهاي پاشنه دار اقتباسي از كفشهاي طرح خارجي است ولي چاروق پشت بسته بعلت حفظ اصالت اين نوع پاپوش بيشتر مورد نظر علاقمندان به صنايع دستي كشور مي‌باشد. آلات و ابزاريكه جهت توليد چاروق مورد استفاده قرار ميگيرد ابزاريست كه در كفاشي بكار برده ميشود و شامل قالب - گاز - گزن - سوزن - درفش - قلاب - چكش و متشه مي‌باشد.
لطفا منتظر باشید ...
