طبقه بندي ارزشها در كلام شهدا و ميزان درج آن در كتاب مطالعات اجتماعي سال اول

طبقه بندي ارزشها در كلام شهدا و ميزان درج آن در كتاب مطالعات اجتماعي سال اول دبيرستان

محقق: اعظم خطيبي

استاد راهنما : دكتر نوابخش

محل نگهداري/ سال: معاونت پژوهش و تحقيقات بنياد شهيد استان تهران/ 1380

تعداد ص?حه: 108

يكي از عوامل كاهش انحرا?ات و آسيبهاي اجتماعي ايجاد همبستگي در جامعه مي‌باشد وهمه صاحبنظران جامعه شناسي برآن ات?اق نظر دارند. اتصال معنوي مهترين همبستگي است اين موضوع در ارتباط با زنده نگه داشتن راه و كلام شهيد در تداوم نسلها وجود دارد. از آنجائي‌كه در هر انقلابي پس از دوره‌اي گذرا امكان انحرا? وجود دارد و با ياد آوري از ارزشهايي كه شهدا در وصاياي خود به امانت گذارده‌اند و امام راحل تاكيد بر خواندن آنها و ت?كر در آنها داشتند، مي‌توان بيداري را در جامعه تزريق نمود. اين نكته را از كلام حكيم قادر و وحي منزلش آموختيم كه ?ذكر زيرا انسان در هر لحظه نياز به ت?كر دارد. طبقه بندي ارزشها در كلام شهداي شهر همدان و ميزان درج آنها در كتاب مطالعات اجتماعي دوره متوسطه يكي از راههاي مقابله با تهاجم ?رهنگي جهان غرب و ايجاد همبستگي ، برجسته نمودن ارزشهاي ملي - مذهبي و اسطوره ها در جامعه مي‌باشد. اگر جوانان ارزشها را خوب بياموزند وآنها را خوب بشناسند و دروني كنند گرايش آنها به سمت‌ ?رهنگ غرب كم خواهد‌‌شد و بر مسئولين مي‌باشد كه شهدا و ارزشهايي را كه به خاطرش از همه چيز خود گذشتند به نسل جوان به شناسانند. اين تحقيق شامل 6 ?صل مي‌باشد .

در?صل اول سوالات موجود درتحقيق را عبارت از:

1- ارزشهايي كه به ترتيب اولويت شهداي شهر همدان برآن تاكيد داشتند،‌كدامند ؟

2- آيا اين ارزشها در كتاب مطالعات اجتماعي دوره متوسطه درج گرديده است؟، عنوان مي‌كند.

محقق در تعري? ارزشها مي نويسد : ارزشها امور مهم و مطلوبي هستند كه هر جامعه اي براساس ?رهنگ ومذهب و اخلاق آن مرز و بوم شكل گر?ته و يكي از اجزاي اصلي و مهم و زيربنايي جامعه مي باشد . او معتقد است كه ارزشها متناسب با شرايط زماني و مكاني تغيير مي‌كنند و اين بيانگر نسبي بودن آنها است . اين تغييرات مي‌تواند در جهت مثبت يا من?ي باشد. در اين تحقيق براي جلوگيري از پراكندگي و به علت گسترده بودن تحقيق مهمترين ارزشها را بر اساس ميزان تاكيد شهدا انتخاب كرده‌است.

اهدا? تحقيق توسط محقق به شرح زيربيان شده است:

1- شناخت ارزشهايي كه شهدا برآن تاكيد داشته اند.

2- شناخت اولويت ارزشها

3- شناخت ميزان درج اين ارزشها كه در كتاب مطالعات اجتماعي آمده است .

در توجيه اهميت و ضرورت اين تحقيق، محقق به عوامل زير اشاره مي‌كند:

1- زنده نگه داشتن ياد وخاطره شهدا از طريق درج ارزشها درمنظر آن كتاب درسي

2- تاكيد امام راحل در خواندن و ت?كرو تدبر در وصاياي شهد ا.

در ?صل دوم باتوجه به آنكه ارزشها يكي از عناصر ?رهنگي مي باشند او در اين زمينه از نظرات دانشمندان زيادي سخن برده است . ابتدا ارزشها را اينگونه تعري? مي‌كند: ارزش واژه اي است داراي معناي گوناگون وكاربردهاي متعدد و در دو اصطلاح كاملا مت?اوت به كار مي‌رود :

1- ارزش اقتصادي

2- ارزش اخلاقي . سپس به ديدگاه نظريه جامعه شناختي مي پردازد و مي‌گويد:«از اين ديدگاه ارزشها آن دسته عوامل و عناصري هستند كه اكثريت يك جامعه به اعتبار و اهميت آن ايمان دارند و به آنها ارج مي گذارند. وجه تمايز بين ارزشها و معيارهاي جامعوي به وسيله قوانين مشخص مي‌شود». محقق به نقل از لالاند چهارمعني مت?اوت از ارزش را بازگوكرده و مي‌گويد : «ارزش بازگوكننده چهار خصلت است :

1- چيزيكه ?رد يا گروهي به آن تمايل وعلاقه‌مندي دارد

2- چيزي درميان عده‌اي مورد توجه واحترام كم وبيش است

3- وقتي است كه ?رد يا گروهي در رسيدن به هد? خود ارضا مي‌شود

4- متكي بر جنبه هاي اقتصادي است». با بررسي سخنان و نظرات دانشمندان بزرگي همچون علامه جع?ري «ره» و كارل مانهايم رابطه بين انسان و ارزشها را مورد تجزيه وتحليل قرار مي‌دهد. در مرحله بعدي رابطه ارزشها و جامعه را تحليل كرده و در آن به بررسي نظرات دانشمنداني همچون دوركيم و پارسنز پرداخته است.

با سخنان محمد تقي مصباح يزدي رابطه بين ارزشها و واقعيت ها را مطرح كرده‌است.

سپس به بررسي نظرات دانشمنداني همچون زيمل ،كلوكهن، آگ برن، كانت، مك دوگال، لاسول، كلاكن پرداخته و مي‌گويد:« زيمل ارزش را شامل 3 ?رايند مي‌داند :

1- احساسي

2- شناختي

3- تصميم گيري و اجراي خواسته. چنانچه درجه بندي و امتياز بندي در يك جامعه مثبت بدست آورده شود مردم به آن ارزش مثبت قائل مي‌شوند».

محقق عوامل زير را در پيدايش ارزشها دخيل دانسته است:

1- نيازها به عنوان منشا ارزش

2- هنجارها به عنوان منشا ارزش

3- كميابي به عنوان ارزش

4- عادت منشا ارزشمحقق انواع ارزشهاي اجتماعي را اين چنين توصي? مي‌كند: قدرت / تجربه / دانش / محبت / احترام/ تقوي / ديانت/ سلامت وارزشهاي اخلاقي و... .

او بر اساس انواع ذكر شده در بالا ارزشها را به صورت زير طبقه بندي مي‌كند:

1- برحسب تاثيري كه برروي شخص اجتماعي مي‌گذارند رتبه بندي م?هومي مي‌شوند

2- از لحاظ كاركردشان در تقويت انسجام جامعه عدالت و عشق موجب ادامه حيات در جامعه و همزيستي شده و در نتيجه ا?راد را به همكاري و همسازي سوق مي ‌دهد.

3- برحسب كاركرد نهاديشان در ?رهنگ : غالبا با ارزشها را جدا جدا برحسب دين ، اقتصاد، سياست ، خانواده و.... در نظر مي‌گيريم كه از اجباري بودن تا اختياري بودن و از مثبت بودن تا من?ي بودن و از مهمترين تا كم اهميت ترين رتبه بندي مي‌شود.

او كاركردهايي را براي ارزش قايل است و اين چنين آنها را توضيح مي‌دهد:

1- وسيله سنجش اشخاص و گروهها هستند

2- توجه را روي اشيا مطلوب يا اصلي متمركز مي‌كند.

3- شيوه هاي مطلوب انديشيدن و عمل كردن را در ?رهنگ تعيين مي‌كند

4- راهنمايي براي اي?اي نقشهاي اجتماعي هستند

5- مانند مراقبت، ?شار اجتماعي عمل مي‌كنند

6- وسيله براي تحقق همبستگي اجتماعي هستند .

اقسام ارزشها به نظر محقق دريك تقسيم بندي كلي ، عبارتند از :

1- ارزشهاي زيستي مثل بقاي نوع يا ارزشهاي اجتماعي

2- ارزشهاي اقتصادي مثل تمايل به تملك و جمع آوري ثروت

3- ارزشهاي عاط?ي مثل محبت به ?رزند

4- ارزشهاي عقلاني مثل حقيقت دوستي

5- ارزشهاي اخلاقي مثل راستگويي

6- ارزشهاي ديني مثل اجراي احكام ديني و مذهبي .

محقق ارزش را حاوي ماهيتي مي‌داندودر اين زمينه 4 نظريه مت?اوت بيان كرده است :

1- نظريه عيني : دسته اي از ?يلسو?ان ارزشها را عبارت از خصوصيات مي‌دانندكه در اشيا يا اعمال وجود دارد يعني ارزش عيني وخارجي است.

2- نظريه ذهني يا شخصي : عده اي از ?يلسو?ان ارزشها را محصول تمايلات يا احساسات ا?راد تلقي مي‌كنند. آنچه مورد علاقه يك ?رد قرار مي‌گيرد براي وي با ارزش است.

3- نظريه رابطه اي : طر?داران اين نظريه ، اساس وپايه ارزشها را رابطه ميان ?رد و شي تلقي مي‌كنند از نظر اينها هر دو نظريه بالا بايد باهم درنظر گر?ته شوند.

4- نظريه زمينه‌اي: اين نظريه ارزش هر امري را در زمينه يا موقعيتي خاص مورد توجه قرار مي‌دهد. در اين جا شي مشخص و رابطه ميان آنها در موقعيت معين مطرح مي‌باشد.

سپس قضيه ارزش را اينگونه بيان مي‌كند:«هر اندازه نتيجه عمل يك شخص براي او با ارزشتر باشد به همان اندازه علاقه وي نسبت به تدارك انجام آن عمل بيشتر مي‌شود. تغيير ارزش ممكن است مثبت يا من?ي باشد، نتايج اعمال شخص را كه براي او نتيجه مثبت دارندپاداش و نتايج اعمالي را كه من?ي هستند تنبيه مي‌گويند».

در ?صل سوم ، روش تحقيق را بررسي اسناد ، روش تحليل محتواي كمي و كي?ي، بيان كرده است. ?رضيات اين تحقيق همان محتواي وصيت نامه ها است كه بر اساس آن پرسشنامه تهيه گرديده‌است. جامعه آماري و تعداد نمونه كليه وصيت نامه هاي شهداي شهر همدان و تعداد نمونه 5 درصد آن مي‌باشد و براي تعميم نتايج تعداد نمونه را دو برابر كرده است. نمونه گيري به شيوه تصاد?ي سيستماتيك و با است?اده از جدول اعداد تصاد?ي صورت گر?ته است.

در ?صل چهارم تعاري? عملياتي و نتايج استخراج شده از وصيتنامه ها را عنوان كرده است.

ارزش اجتماعي در اين تحقيق هم از نظر واژه وهم ازنظر اصطلاح به صورت زير تعري? مي‌گردد:

واژه : وا ژه ارزش در زبان ?ارسي اسم مصدر ارزيدن و داراي معناي : قدر ، مرتبه،استحقاق ، لياقت ، شايستگي ، زيبندگي ، برازندگي ، و قابليت است .

در اصطلاح : جامعه شناسي ارزش اجتماعي را عبارت از چيزي كه موضوع پذيرش همگان است،مي‌داند. ارزش اجتماعي واقعيتها و اموري را تشكيل مي‌دهد كه مطلوبيت دارند مورد خواست و آرزوي اكثريت ا?راد اجتماع يا جامعه است. ارزش امور مطلوب براي ?رد يا گروه مثل احترام و قدر شناسي از والدين يا اطاعت از رهبري مي‌باشد.

تعاري? عملياتي متغيرها در وصيتنامه ها :

تقوا و عمل صالح : اطاعت از اوامر خداوند بر اساس احكام و قرآن و شيوه زندگي ائمه .

د?اع از اسلام و انقلاب : وجوب دعوت به اسلام و وجوب امر به معرو? و نهي از منكر و واجب بودن د?اع به منظور پشتيباني از مجامع اسلامي با گسترش دادن دايره آن

وحدت واتحاد : انسجام ويگانگي بين خرده نظامهاي اجتماعي داشتن هد? مشترك بين خرده نظامهاي خانواده اقتصادي ، اجتماعي ، آموزشي

نتايج حاصله ازاستخراج وصيتنامه ها :

1- ارزشهاي اجتماعي: د?اع از انقلاب ، وحدت واتحاد ، گذشتن از مال و دارايي خود در راه خدا

2- ارزشهاي اقتصادي: گذشتن از مال ودارايي

3- ارزشهاي عاط?ي: قدر داني از والدين

4- ارزشهاي عقلاني: جدانبودن دنيا وآخرت از هم ، علم آموزي

5- ارزشها ي اخلاقي: تقوي وعمل صالح ، پاكدامني وحجاب

6- ارزشهاي ديني: جنگ وجهاد ، ادامه راه معصومين

7- اطاعت از ولي ?قيه كه بالاترين ارزش در وصيت نامه شهدا ذكر شده است .

در اين ميان واژگاني كه در كتاب درسي مطالعات اجتماعي آمده است به شرح زير مي‌باشد :

?عاليتها ي عبادي و سياسي، وحدت، استقلال، آزادي، ساده زيستي، قناعت، صبر و تحمل و حوصله، مبارزه با دشمن ، مستضع?ين، آزمايش الهي، رهبري، حجاب، نماز، روزه، تربيت.

در ?صل پنجم به بررسي مشكلات و پيشنهادات اين تحقيق پرداخته شده است.

پيشنهادات ارائه شده از سوي محقق عبارت است از:

1- توجه برنامه ريزان درسي به ارزشها ي اسلامي.

2- است?اده از شيوه هاي نوين جهت ايجاد انگيزه و رغبت و دروني شدن ارزشها.

3- همراهي خانواده هاي ، رسانه هاو آموزش وپرورش با يكديگر.

4- توجه به نيروهاي نسلي كه داراي انرژي بالايي جهت دريا?ت ارزشها دارند.

5- اطاعت از ولي ?قيه و ايجاد اين تعهد در نسل جوان.

6- ايجاد قدر داني به آيات و احترام به والدين از طريق آموزش و پرورش.

همچنين محدوديتهاي ذكر شده عبارتند از : عدم دسترسي به پيشينه تحقيق مورد نظر، كمبود زمان ، تعداد محدود حجم نمونه .