الفهرست

الفهرستشيخ طوسى (385 - 460ه .ق)، تحقيق، جواد قيومى،مؤسسه نشر الفقاهة، چاپ اول، 1417 فهرست‏شيخ طوسى از جمله آثار ماندگار در علم رجال استكه در آن راويان و نويسندگان اماميه معرفى شده‏اند و غالبا شيخ طريق خود را به آنان يادآور شده و گاه به شرح حال آنها نيز پرداخته است. ذكر نكاتى چند پيرامون فهرست‏شيخ طوسى مناسب است: 1 . اگر چه شيخ در مقدمه، وعده داده كه متعرض جرح وتعديل مصنفين شده و به مذهب آنان اشاره كند، ليكن در عمل، در تمام موارد چنين نكرده و به مذهب بعضى از كسانى كه مذهب فاسد داشتند، اشاره‏اى نكرده است. چنانچه ابراهيم بن ابى بكر بن ابى سمال، بنابر تصريح كشى و نجاشى، واقفى است اما شيخ يادآور مذهب او نشده است. همچنين بسيارى از ضعيفان را مشخص نكرده است. چنانچه حسن بن على سجاده، ابوالخطاب را بر پيامبر اكرم(ص) ترجيح مى‏داد اما او را ضعيف نشمرده است. بنابر اين صرف ذكر نام كسى در فهرست‏شيخ طوسى، دلالت بر اماميه بودن او به معناى اخص ندارد. مگر اينكه شيخ متعرض مذهب او شود، بله تنها معلوم مى‏شود او از عامه نيست. 2 . عمده روايات شيخ در اين كتاب، از پنج تن از مشايخ اوست: شيخ مفيد، ابن غضائرى، احمد بن عبدون، ابن صلت و ابن ابى جنيد. شيخ به ندرت از غير اين پنج تن روايت نقل كرده است. 3 . ظاهرا تاليف فهرست و رجال شيخ همزمان بوده است; زيرا در رجال در باب «من لم يرو عنهم عليهم السلام‏» فراوان مى‏گويد: «ذكرناها فى الفهرست‏» و در فهرست نيز مى‏گويد: «نذكرها فى كتاب الرجال‏» و در فهرست در شرح حال خود مى‏گويد: «وله كتاب الرجال‏». 4 . شواهدى نشان مى‏دهد قسمتهاى از فهرست افتاده است. چنانچه در رجال، هنگام معرفى حسين بن عبيدالله غضائرى مى‏نگارد: «وله تصانيف ذكرناها فى الفهرست‏»، در معرفى حسين بن على بن سفيان نيز چنين عبارتى دارد. در حالى كه آثار آنها در فهرست معرفى نشده است. ابن داود نيز معرفى ابن غضائرى را به فهرست نسبت داده است. 5 . شيخ در مقدمه تصريح مى‏كند به خاطر پراكنده بودن شيعيان در اماكن مختلف، موفق به ضبط تمام آثار اماميه نشده است. حتى شيخ در رجالش نويسندگانى را معرفى مى‏كند كه در فهرست ذكرى از آنها به ميان نيامده است. چنانچه در رجال تصريح مى‏كند كه ثعلبة بن ميمون از اصحاب امام كاظم(ع) داراى كتابى بوده است، ليكن در فهرست متعرض آن نشده است. 6 . شيخ در پايان، اشخاصى را تحت عنوان «باب من عرف بكنيته لم اقف عليه باسم‏» معرفى مى‏كند. حال آنكه نام بعضى از آنها معروف است و حتى نام برخى در فهرست و نام برخى ديگر در رجال شيخ آمده است. وجود لغزشهايى در نسخه‏هاى چاپى فهرست، تصحيح مجددآن را ايجاب مى‏كرد كه اين كار به همت جناب جواد قيومى صورت گرفته و با ويژگى‏هاى زير به چاپ رسيده است: الف - تفسير بعضى واژه‏ها، اشاره به يكى بودن بعضى عنوانها يا اختلاف آنها در پانوشت، آوردن توضيحاتى در پاورقى براى تكميل معرفى بعضى از رجال، ذكر اختلاف نسخه‏ها در پاورقى. ب - قرار دادن شماره مسلسل براى تمام نامها در كتاب كه به 917 شماره مى‏رسد. همچنين گذاردن شماره مسلسل جداگانه براى نامهاى هر باب. ج - محقق در پايان، فصلى گشوده است و در آن، صحت‏يا ضعف طرق شيخ به مصنفين را يادآورد شده و در اين فصل از مبناى مرحوم آيت الله خويى در معجم رجال الحديث و آيت الله ميرزا جواد تبريزى پيروى شده است. د . تهيه چهار فهرست زير: رجال ، ثقات و ضعيفان ، منسوبين به مذاهب فاسد، موضوعات. الرسائل الرجاليةسيد محمدباقر موسوى شفتى (1175 - 1260ه . ق)، تحقيق:سيد مهدى رجائى، اصفهان، كتابخانه مسجد سيد، چاپ اول، 1417، سيد محمدباقر موسوى شفتى معروف به حجت الاسلام از علماى بزرگى بود كه آثار علمى فراوانى از خود به جاى گذاشت. در ميان آثار باقى مانده از او، رساله‏هاى رجالى هست كه در هر كدام پيرامون يك يا چند راوى، مباحثى مطرح شده است. اخيرا جناب سيد مهدى رجائى با استفاده از نسخه‏هاى خطى و چاپى (چاپ سنگى)، 20 رساله رجالى حجة الاسلام شفتى را تصحيح و تحت عنوان «الرسائل الرجالية‏» به چاپ رسانده است. اين اثر در بر دارنده رساله‏هاى زير است:1 . رساله فى تحقيق الحال فى ابان بن عثمان و اصحابالاجماع. 2 . رساله فى تحقيق الحال فى ابراهيم بن هاشم. 3 . الارشاد الخبير البصير الى تحقيق الحال في ابى بصير. 4 . رسالة فى تحقيق الحال فى احمد بن محمد بن خالد البرقى. 5 . رسالة فى تحقيق الحال فى احمد بن محمد بن عيسى الاشعرى. 6 . رسالة فى تحقيق الحال فى اسحاق بن عمار. 7. رسالة فى تحقيق الحال فى حسين بن خالد. 8.رسالة فى تحقيق الحال الحال فى حماد بن عيسى. 9 . رسالة فى تحقيق الحال فى سهل بن زياد الآدمى. 10 . رسالة فى تحقيق الحال فى شهاب بن عبد ربه. 11 . رسالة فى تحقيق الحال فى عبدالحميد العطار و ابنه. 12 . رسالة فى تحقيق الحال فى عمر بن يزيد. 13 . رسالة فى بيان الاشخاص الذين لقبوا ب «ماجيلويه‏». 14 . رسالة فى تحقيق الحال فى محمد بن احمد الراوى عن العمركى. 15 . رسالة فى تعيين محمد بن اسماعيل. 16 . رسالة فى تحقيق الحال فى محمد بن خالد البرقى. 17 . رسالة فى تحقيق الحال فى محمد بن سنان. 18 . رسالة فى تحقيق الحال فى محمد بن عيسى اليقطينى. 19 . رسالة فى تحقيق الحال فى محمد بن الفضيل. 20 . رسالة فى تحقيق الحال فى معاوية بن شريح.