معرفي اجمالي عقائدالحقه - معرفی اجمالی «عقائد الحقه» نسخه متنی

معرفي اجمالي عقائدالحقه

محمد اصغري‏نژاد

يكي از آثار ارزشمندي‏كه در بحث اصول عقايد به رشته تحرير درآمده كتاب «العقائدالحقة» اثر مرحوم آيت‏الله العظمي سيداحمد خوانساري قدس‏سره است.

معظم له سال 1309 قمري در خوانسار متولد شد و در همان سامان به فراگيري علوم حوزوي پرداخت. بعد به اصفهان و آن‏گاه به نجف‏اشرف رفته و از محضر بزرگاني چون شيخ شريعت اصفهاني و آخوند خراساني و سيد محمد كاظم يزدي رحمه‏الله بهره‏مند گرديد و به درجه اجتهاد رسيد. وي پس از بازگشت به ايران و در گذشت آيت‏الله‏العظمي بروجردي يكي از مراجع بزرگ تقليد شد، ولي در عين حال زندگي بسيار ساده و بي‏تكلفي داشت، به‏طوري كه تا لحظه وفات در منزل استيجاري مي‏زيست.

اين در حالي بود كه وجوهات فراواني از سوي مقلدينش براي او ارسال مي‏شد.

آيت‏الله خوانساري مجسمه تقوا و فضيلت و اخلاق كريمه بود و از فرط تواضع و احترام نسبت به افراد، هيچ‏گاه در حضور مردم به جايي تكيه نمي‏داد و كليه ميهمانان و بازديد كنندگان خويش را تا در منزل مشايعت مي‏نمود. خصوصيت بارز ديگر ايشان عشق زياد به حضرت اباعبدالله‏الحسين عليه‏السلام بود به گونه‏اي كه در مجالس عزاي آن مظلوم شديدا مي‏گريست.

اين فقيه و اسوه فضايل و تقوا در 27 ربيع‏الثاني سال 1405 قمري دارفاني را وداع گفت و مردم ايران و كليه مقلدينش را در سراسر جهان داغدار كرد.

از اين فرزانه برجسته تأليفاتي ارزشمند به رشته تحرير درآمده كه عبارتند از:

جامع‏المدارك در شرح مختصر نافع؛ مجموعة‏الرسائل؛ كتاب الصلاة و... .

يكي از آثار ارجمند آيت‏الله خوانساري العقائدالحقه است كه درباره مبدأ و معاد و ساير اصول شيعه به‏طور استدلالي از راه عقل و نقل و به طريق اهل كلام و محدثين و به زبان عربي نگاشته شده است.

اين كتاب در چهار بخش كلي (مبحث توحيد، مبحث نبوت، مبحث امامت و مبحث معاد) تنظيم شده است كه متأسفانه فاقد فهرست و عناوين دقيق و جزيي در متن كتاب است، و تنها به چند عنوان كلي اكتفا شده است. براي همين، محقق كتاب، داخل كروشه عناوين لازم را مطرح كرده است.

بحث توحيد، حدود 8 صفحه، بحث نبوت (عامه و خاصه) حدود 13 صفحه و بحث امامت (كه طولاني‏ترين بخش اين كتاب را تشكيل مي‏دهد) حدود 216 صفحه و بحث معاد حدود 20 صفحه را به خود اختصاص داده‏اند.

در مبحث توحيد به اثبات صانع و صفات كماليه حق پرداخته و در پايان موضوع عدل و حسن و قبح فعلي (كه ميان اشاعره و اماميه و معتزله معركه آرا بوده) بحث شده است.

در مبحث نبوت به دو طريق به ضرورت وجود پيامبر استدلال شده، سپس تفاوت ميان نبي و رسول را بيان كرده و آن‏گاه درباره نبوت رسول‏الله صلي‏الله‏عليه‏و‏آله و معجزات ايشان سخن به ميان آمده است. از صفحه 32 تا صفحه 35 درباه احتياج به معجزه و چند شبهه و پاسخ آن‏ها بحث شده، ولي محقق كتاب فقط عنوان «وجهة‏الحاجة‏الي‏المعجزة» را براي اين چند صفحه مطرح كرده است كه بايستي در چاپ دوم تصحيح شود.

در مبحث امامت درباره عناوين زير بحث شده است:


اثبات امامت؛ اثبات امامت علي‏بن ابي‏طالب و ائمه عليهم‏السلام پس از ايشان، (با روايات خاص و عام) معجزات و كرامات ائمه (البته معجزات از امام چهارم به بعد مطرح شده است)؛ بحث مفصلي در حدود 58 صفحه درباره امام مهدي عليه‏السلام مي‏باشد كه طولاني‏ترين موضوع اين قسمت را تشكيل مي‏دهد.

در مبحث معاد، به اثبات و پاسخ به شبهاتي كه پيرامون معاد مطرح شده پرداخته و با آيات و روايات استدلال شده كه بدن عنصري انسان در آخرت محشور مي‏شود.

نكته‏اي كه نبايد فراموش شود، آن است كه مؤلف گران‏قدر در مبحث امامت پس از بحث درباره ضرورت نياز به امام، رواياتي پيرامون خلافت و ولايت حضرت علي عليه‏السلام عنوان كرده و در شش صفحه بعدي رواياتي را درباره امامت تمامي ائمه عليهم‏السلام ـ نه ويژه هر كدام ـ مطرح كرده است، ولي محقق محترم عنوان آن شش صفحه را «ذكرالنصوص علي‏الائمة واحد بعد واحد» مطرح كرده كه دقيق نيست و بايد تصحيح شود.

از صفحه 47 تا 52 درباره اخبار مربوط به امامت حضرت سجاد عليه‏السلام سخن به ميان آمده است، ولي برخي از آن‏ها نصوص عام و مربوط به خلافت همه ائمه است كه بهتر بود در قسمت قبل، كه از روايات مربوط به خلافت همه ائمه سخن به ميان آمده،) درج مي‏شد. مثلاً در صفحه 48، روايت ابن عباس از رسول خدا صلي‏الله‏عليه‏و‏آله آمده است:

«في حديث انه صلي‏الله‏عليه‏و‏آله قال لعلي عليه‏السلام : انت امامُ‏امتي و خليفتي عليها بعدي، مثلك مثل الائمة مِنْ وُلدك بعدي مثلُ سفينة نوحٍ، مَنْ رَكبها نجاد و من تخلف عنها غرق ومثلكم كمثل النجوم كلّما غابَ نجمٌ طَلَع نجمٌ الي يوم القيامة.

در همان صفحه و صفحه 49 و 50 احاديثي از اين قبيل چند بار ذكر شده كه بهتر بود در بخش قبل عنوان مي‏شد و در اين بخش تنها به روايات مخصوص حضرت سجاد عليه‏السلام اكتفا مي‏گرديد.

العقائدالحقة نخستين بار توسط مكتبة‏الصدوق به چاپ رسيد، ولي فاقد تحقيق بود. اما اين مهم توسط پژوهش‏گر توانمند جناب آقاي باقري بيدهندي به انجام رسيد و نقصان‏هاي موجود در آن در حد امكان مرتفع شده است.

كارهايي كه محقق محترم در اطراف اين كتاب انجام داده، به شرح زير است:

1. آوردن آيات و احاديث و روايات تاريخي كه در كتاب به آن‏ها اشاره شده؛

2. ويرايش و تصحيح متن؛

3. توضيح و ترجمه پاره‏اي از اصطلاحات و عناوين متن؛

4. شرح تعدادي از مطالب مهم كتاب؛

5. قرار دادن فهرست‏هاي فني: شامل فهرست آيات قرآني، اعلام، كتب، مصادر تحقيق و موضوعات كتاب؛

6. تكميل عناوين و فهرست متن كتاب ،

7. ترجمه‏اي از مؤلف كتاب.

براي محقق ارجمند، ناشر و همه احياگران علوم محمدي صلي‏الله‏عليه‏و‏آله آرزوي توفيق بيش‏تر را آرزومنديم.