آرش مير حسيني سياري از افرادي كه كار با تلسكوپهايي با مقر استوايي را به تازگي شروع كرده اند ودر مورد كره سماوي اطلاعات چنداني ندارند بسياري از افرادي كه كار با تلسكوپهايي با مقر استوايي را به تازگي شروع كرده اند ودر مورد كره سماوي اطلاعات چنداني ندارند. در استفاده از درجه بند يهاي تلسكوپ مشكل دارند و ابتدا جرم مورد نظر را از جوينده وسپس از درون چشمي پيدا مي كنند. شايد اين روش براي اجرام پرنور درست باشد. ولي وقتي به سراغ اجرام اعماق آسمان مي رويم بامشكل جدي مواجه ميشويم. راه حل چيست؟ بسياري از منجمان آماتور پر تجربه روش پرش ستاره اي را به كار مي برند . ولي اين كار هم به تنهايي نميتواند جوابگو باشد . در عكس هايي كه از پشت تلسكوپ مي گيريم باز هم احتياج به استفاده از درجه - بند يهاي تلسكوپ براي قطبي كردن دقيق داريم. در اين مقاله ميخواهيم كار با اين نوع تلسكوپ ها را توضيح دهيم . مطالب را در چند بخش بررسي مي كنيم : 1. آشنايي با كره سماوي و اصطلا حات آن 2. مختصات افقي و استوايي 3. روشهاي قطبي كردن دقيق تلسكوپ ومزاياي آن Step1 : آشنايي با كره سماوي در شبهاي صاف وقتي سر را رو به آسمان بلند ميكنيم آن را شبيه گنبد بسيار بزرگي مي بينيم كه به هر سو كشيده شده است و ستاره ها بر سقف اين گنبد چسبيده اند. گذشتگان نيز آسمان را چنين مي ديدند و فكر ميكردند كه اسمان پر ستاره كره اي بزرگ است كه به دور زمين مي چرخد. درست است كه امروزه از نظر ما اين فرض كاملا اشتباه است ولي براي فهميدن بحثهاي كره سماوي (كه يكي از مهمترين بخشهاي نجوم است) بهتر است كه مثل گذشتگانمان فكر كنيم : آسمان كره تو خالي بزرگ چرخاني است كه زمين و راصد در مركز آن قرار دارند و تمام اجرام آسمان در سطح دروني اين كره واقع اند . منجمان اين كره ي فرضي را كره سماوي يا كره آسماني ناميده اند. هنگام رصد مكان اجرام سماوي را بر روي كره سماوي تعيين مي كنيم. وقتي آسمان را مشاهده ميكنيم بايد فرض كرد كه در مركز كره سماوي قرار داريم و به سطح داخلي كره ي سماوي كه ستاره ها بر ان تصوير شده اند نگاه مي كنيم . حالا تو ضيح حركت ستاره ها با استفاده از كره سماوي ساده است. زمين درون كره سماوي به دور محورش ميچرخد و ستاره ها نيز متحرك به نظر ميرسند. بياييد براي تصور بهتر كره ي سماوي از كره جغرافيايي استفاده كنيم : يك كره جغرافيايي كوچك را در مقابل خود بگذاريد. ميدانيد كه اين كره ها توخالي هستند . فرض كنيد در داخل اين كره و در مركز آن ايستاده ايد . از تخيل هندسي خود كمك بگيريد و فرض كنيد كه همانطور كه در مركز كره ايستاده ايد ستاره هايي به آن منطبق با خطوط عرض جغرافيايي چسبيده اند. حال اگر كره را بچرخانيد حركتي شبيه حركت ستاره ها در آسمان پديد مي آيد . شايد بپرسيد چرا ستاره ها منطبق با خطوط عرض جغرافيايي بايد باشند؟ دليل اين موضوع را در بخش دوم مقاله ودر مبحث ميل ستاره ها خواهيد فهميد. و اما چند تعريف براي اصطلا حاتي كه در مبحث كره آسمان به كار برده مي شود: 1. سمت الراس : نقطه اي در آسمان كه در بالاي سر ناظر قرار دارد و فاصله ي آن از افق 90 درجه است. 2. نصف النهار آسمان: دايره عظيمه ديگري است كه كه از سمت ا لراس وشمال و جنوب افق ناظر مي گذرد . بيشترين ارتفاع هر ستاره بر روي نصف النهار آسمان است. 3. استواي آسمان: دايره عظيمه ديگري كه تصوير استواي زمين بر روي كره سماوي است .همانطور كه استواي زمين آن را به دو بخش تقسيم مي كند استواي سماوي نيز آسمان رابه دو بخش شمالي و جنوبي تقسيم ميكند. نحوه پيدا كردن استواي سماوي را در ادامه توضيح خواهم داد 4. قطب شمال سماوي : نقطه اي در شمال كره سماوي كه امتداد محور زمين از آن ميگذرد. 5.قطب جنوب سماوي : نقطه اي در جنوب كره سماوي كه امتداد محور زمين از آن ميگذرد. به طور اتفاقي ستاره اي با اندكي خطا نقطه قطب شمال سماوي را نشان ميدهد. ستاره ي قطبي با حدود يك درجه فاصله از قطب شمال سماوي ستاره ي مورد نظر است. همانطور كه فاصله ي قطب شمال زمين تا خط استوا 90 درجه است فاصله ي قطب شمال آسمان از استواي آسمان نيز 90 درجه است. پس براي پيدا كردن استواي آسمان كافيست از ستاره قطبي 90 درجه به سمت جنوب نشانه برويد . راه ديگر استفاده از صورت فلكي جبار است. كافيست ستاره ي بالايي كمربند جبار را پيدا كنيد. اين ستاره با دقت خوبي استواي آسمان را نشان ميدهد. در تصوير زير خط قرمز نشان دهنده ي استواي آسمان است كه با اندكي اختلاف بالاتر از كمربند جبار است.(تصوير بر گرفته از نرم افزار Starry Night professional 4.5) وقتي شما در عرض جغرافيايي 90 بايستيد ستاره قطبي تقريبا در سمت الراس شماست. وقتي يك درجه پايينتر بياييد ستاره قطبي نيز يك درجه پايين مي آيد . فرض كنيد همين طور از قطب شمال به سمت استوا با عرض جغرافيايي 0 درجه حركت كنيد. خواهيد ديد كه در استوا ارتفاع ستاره قطبي از افق نيز 0 درجه خواهد شد.(مماس بر افق). به نكته جالبي رسيديم! ارتفاع ستاره قطبي از افق عرض جغرافيايي محل رصد را به ما نشان ميدهد.از طرفي قبلا مي دانستيم فاصله ستاره قطبي از استواي آسمان 90 درجه است . پس به فرمول جديدي براي تعيين ارتفاع استواي سماوي رسيديم : عرض جغرافيايي ناظر - 90 = بيشترين ارتفاع استواي سماوي بيشترين ارتفاع استواي سماوي محل تلاقي آن با نصف النهار ناظر است.همانطور كه در شكل زير ديده ميشود استواي آسمان در افق جنوب به بيشترين ارتفاع خود مي رسد. دليل اين مطلب اين است كه نصف النهار ناظر از نقاط شمال و سمت الراس و جنوب ناظر ميگذرد. حال براي پيدا كردن استوا سماوي كافيست عرض جغرافيايي محل رصد يا همان ارتفاع ستاره قطبي را در رابطه بالا بگذاريد. فرض كنيد در شهري با عرض جغرافيايي 40 هستيم . بااستفاده از رابطه بالا ارتفاع ماكسيمم استواي سماوي 50 درجه به دست مي آيد. پس روبه افق جنوب بايستيد و 50 درجه بالاتر از افق راجستجوكنيد.(بااين توضيح كه قطر ظاهري مشت بسته ي مادرطول بازويمان حدود10درجه است.) در شكل بالا خط قرمز: استواي سماوي خط آبي : قسمتي از نصف النهار ناظر كه از افق جنوب ميگذرد. خط سبز:ارتفاع استواي سماوي از افق كه در اينجا26.5 درجه است. (تصويرازStarry night) اين مباحث در بخش بعدي اين مقاله كه در مورد مختصات استوايي است بسيار كاربرد دارند و اصول اوليه كار با تلسكوپهايي با مقر استوايي است.
لطفا منتظر باشید ...
