استان فارس

اين استان از شمال به استان اصفهان، از شرق به استانهاي يزد، از جنوب به استان هرمزگان و از غرب به استانهاي كهگيلويه و بوشهر محدود مي شود. وسعت استان فارس حدود 133 هزار كياومتر مربع است و تقريبا 8/1 درصد مساحت كشور را تشكيل مي دهد.

آب و هواي فارس در شمال سردسير، در نواحي مركزي زمستانها معتدل وباراني و تابستانهاي گرم و خشك، و در جنوب و جنوب شرقي زمستانها معتدل وباراني و تابستانها بسيار گرم مي باشد. زبان اكثريت مردم فارسي است اماعشاير ترك زبان (ايل قشقايي) به تركي و عشاير عرب زبان(ايل عرب) به عربي صحبت مي كنند.

يكي از مناطق مهم عشايري ايران، استان فارس مي باشد و بزرگترين ايل ايران(ايل قشقايي) با شش طايفه در فارس به كوچ روي ادامه مي دهند. علاوه بر ايل قشقايي ايل خمسه و ايل محسني و همچنين طوايف كوچكتري به زندگي عشايري خود در فارس ادامه مي دهند. براساس آخرين تقسيمات كشوري استان فارس به 16 شهرستان 48 شهر 60 بخش و185 دهستان تقسيم شده است منطقه فارس يكي از قديميترين مراكز تمدن ايران است. فارس در كتيبه هاي هخامنشي به صورت پارسه و در نوشته هاي يوناني پرميس آمده و معرب آن فارس است.

جغرافياي طبيعي و اقليم استان

كوه هاي زاگرس با جهت شمال غربي- جنوب شرقي استان فارس را به صورت منطقه ويژه كوهستاني در آورده است. قسمت عمده اين ناهمواري ها بر اثر يك سلسله حركات شديد كوهزايي ايجاد شده و تحت تأثير عوامل فرسايشي نظير بادهاي تند و آب هاي روان به صورت كنوني در آمده است. استان فارس را مي توان به دو ناحيه مشخص طبيعي تقسيم كرد:

ناحيه شمالي و شمال غربي كه از ارتفاعات به هم پيوسته اي تشكيل شده و گردنه هاي صعب العبور و دره هاي عميق دارد.

ناحيه جنوب و جنوب شرقي كه در فاصله ميان رشته كوه هاي فرعي قرار گرفته و شامل دشت هاي حاصلخيز شيراز، كازرون، ني ريز، مرودشت و مركزي است كه مزارع آنها از طريق رودهاي متعددي آبياري مي شوند.

ارتفاعات استان فارس به چهار گروه مهم تقسيم مي شوند:

1- ارتفاعات شمال و شمال غربي كه از كوه هاي سميرم شروع مي شود، تا غرب آباده ادامه مي يابد و به كوه عظمت كه گردنه معروف كولي كش در آن واقع شده است، ختم مي شود. ارتفاعات برم فيروز نيز در اين ناحيه واقع شده و از سپيدان آغاز و به ارسنجان منتهي مي گردد.

2- ارتفاعات مركزي كه كوه هاي اطراف شيراز (سبزپوشان و بمو) و نيز كوه هاي مهارلو، خرمن كوه فسا و تودج را دربرمي گيرد.

3- ارتفاعات غربي كه در امتداد ارتفاعات كهگيلويه تا كوه هاي ممسني در دشت ارژن (كوهمره سرخي) ادامه مي يابد و به كوه هاي سفيدار در فيروز آباد متصل مي شود.

4- ارتفاعات جنوبي نيز شامل كوه هاي داراب و ارتفاعات بالنگستان يا هنگستان و كوه هاي لارستان است.

در استان فارس، تحت تأثير ويژگي هاي توپوگرافيك، سه ناحيه آب و هوايي مشخص پديدار شده است:

1- ناحيه كوهستاني شمال، شمال غرب و غرب: داراي زمستان هاي سرد معتدل و پوشش گياهي قابل توجه است. ميزان بارندگي اين ناحيه در حدود چهارصد تا شش صد ميلي متر در سال گزارش شده است.

2- ناحيه مركزي: اين ناحيه در زمستان ها آب و هواي نسبتاً معتدل توأم با بارندگي و در تابستان ها، هوايي گرم و خشك دارد. آب و هواي اين ناحيه به علت كاهش نسبي ارتفاعات، نسبت به شمال و شمال غرب كم و كيف متفاوتي دارد. ميزان باران اين ناحيه بين دويست تا چهارصد ميلي متر در سال است. شهرهاي شيراز، كازرون، فسا و فيروز آباد در اين ناحيه قرار گرفته اند.

3- ناحيه جنوب و جنوب شرقي: به علت كاهش ارتفاع و عرض جغرافيايي و نحوه استقرار كوه ها، ميزان بارندگي اين ناحيه در فصل زمستان نسبت به دو فصل بهار و پاييز كمتر است. هواي ناحيه در زمستان ها معتدل و تابستان ها بسيار گرم است. ميزان بارندگي سالانه آن نيز صد تا دويست ميلي متر است. شهرهاي لار، اوز و خنج جزو اين ناحيه خشك به شمار مي روند.

بر اساس گزارش سال 1371 ايستگاه سينوپتيك شيراز، متوسط حرارت اين شهر 85/16 و حداكثر و حداقل مطلق دماي آن به ترتيب 2/29 47/4 درجه سانتي گراد است. بر اساس همين گزارش، متوسط ميزان بارندگي ماهانه منطقه چهل و هشت و چهل و پنج ميلي متر است كه حداكثر آن با صد و هشتاد و چهار و دو ميلي متر در آذر ماه و حداقل آن با صفر ميلي متر در ماه هاي تير، مهر و آبان است.

متوسط رطوبت نسبي اين ناحيه حداكثر هشتاد و چهار و پنج و حداقل دوازده و نيم درصد است. تعداد روزهاي يخبندان در طول سال نيز سي و چهار روز گزارش شده است بادهاي محلي كه از سمت كوهستان به دشت مي وزند و عكس اين مسير را مي پيمايند. نام يكي از آنها باد قهره است كه در ممسني در امتداد رودخانه فهليان مي وزد.

جغرافياي تاريخي استان

منطقه فارس، يكي از قديمي ترين مراكز تمدن ايران است. فارس كتيبه هاي هخامنشي به صورت پارسه و در نوشته هاي يوناني به شكل پرسيس آمده و معرب آن فارس است. يونانيان نام ايالت پرسيس را به اشتباه بر تمام ايران اطلاق مي كردند. تا اين اواخر هم اروپاييان اين اشتباه را تكرار مي كردند.

پارسي ها مردماني آريايي نژاد بودند كه تاريخ ورودشان به اين سرزمين دقيقاً روشن نيست. از كتيبه هاي به جا مانده پادشاهان آشوري چنين برمي آيد كه پارسي ها، مانند مادها، مدت ها تحت تسلط آشوري ها بوده و در اطراف درياچه اروميه يا در كرمانشاه كنوني سكونت داشته اند. اين قوم به احتمال زياد، در حدود هفت صد سال قبل از ميلاد رهسپار نواحي جنوبي ايران شده و در سرزمين فارس امروزي سكونت گزيده است.

بر پايه اسناد و مداركي كه از حفريات شوش به دست آمده و نيز بر اساس آثاري كه از بابلي ها بر جاي مانده است، كوروش در عيلام و انزان سلطنت داشته و پس از وي، پسرش چيش پيش (ششصدو هفتاد و پنج- هفتصد و چهل ق.م) پادشاه پارس و انزان بوده است. پس از درگذشت چيش پيش- سلسله هخامنشي به دو شعبه تقسيم شد: يك شعبه آن در پارس و شعبه ديگر در عيلام و انزان سلطنت كردند.

در سال پانصد و پنجاه و سه قبل از ميلاد كوروش اول به فرمانروايي سلسله ماد پايان داد و از اتحاد ماد و پارس دولت بزرگ هخامنشي را به وجود آورد (پانصد و پنجاه و نه - پانصد و بيست و نه ق.م) هخامنشيان تا مرگ داريوش سوم (سيصدو سي و يك ق.م) در حدود دويست و نوزده سال بر ايران حكومت كردند و سرانجام به دست اسكندر مقدوني منقرض شدند.

پس از مرگ ناگهاني اسكندر در سال سيصدو بيست و دو ق.م حكومت ايران دچار آشفتگي شد و سلطنت هخامنشيان، در سال سيصد و دوازده ق. م به دست سلوكوس افتاد. با اين همه، پارس تا زمان آنتينو خوش چهارم جزو قلمرو سلوكي بود. هنگامي كه وي در سال صدو شصت و چهار ق.م درگذشت، پارس استقلال يافت. شاهان پارس در دوراني كه سلاطين اشكاني صاحب قدرت بودند از آنها اطاعت مي كردند. با اين وجود پارس هرگز ضميمه متصرفات اشكانيان نشد. از پادشاهان پارس، سكه هايي به دست آمده است كه تقريباً اسامي همه پادشاهان محلي را مي توان از روي آن سكه ها روشن كرد.

ظاهراً پس از اينكه در سال بيست و هشت ه.ق استخر و فيروز آباد به تصرف اعراب درآمد، تمامي فارس ضميمه متصرفات اعراب شد و به تدريج مردم فارس نيز مسلمان شدند. اعراب فاتح تقسيم ايالت فارس را به پنج ولايت كه هر يك را يك كوره مي گفتند، از ساسانيان به ارث بردند و اين تقسيم بندي، تا حمله مغولان باقي ماند.

پنج كوره فارس عبارت بودند از:

- كوره اردشـيـر خوره كه مركز آن شهر شيراز بود.

- كوره شــاپــور خوره كه مركز آن شهر شاپور بود.

- كوره قـــبـــاد خوره كه مركز آن شهر ارجان بود.

- كوره استــخـر خوره كه مركز آن پرسپوليس بود.

- كوره دارابجرد خوره كه مركز آن دارابجرد بود.

از قرن دهم و يازدهم كه ايران در سايه حكومت سلسله صفوي آرامش و انتظام نسبي يافت و روابط اش با كشورهاي غربي كه از قرن نهم هجري شروع شده بود، ادامه يافت، بسياري از سياحان خارجي از شيراز و فارس ديدن كردند كه گزارش هاي آنها بعضاً بسيار خواندني و جالب توجه است.