استان مركزي تقريباُ در مركز ايران قرار دارد. اين استان از شمال به استان هاي تهران و قزوين، از غرب به استان همدان، از جنوب به استانهاي لرستان و اصفهان واز شرق به استانهاي تهران، قم و اصفهان محدود است. اين استان با مساحتي معادل 29530 كيلومتر مربع حدود 82/1 درصد از مساحت كل كشور را به خود اختصاص داده است. بر اساس آخرين تقسيمات كشوري درسال 1375،استان مركزي داراي 8 شهرستان،15 بخش،19 شهر، 60 دهستان و 1394 آبادي داراي سكنه و 46 آبادي خالي از سكنه است.
جغرافياي تاريخي استان
باستناد منابع تاريخي، استان مركزي در هزاره اول قبل ازميلاد جزو ايالات ماد بزرگ بود كه تمام قسمت مركزي و غربي ايران را در بر مي گرفت واز كانون هاي قديم استقرار در فلات ايران به شمار مي رفته است. درزمان سلوكيان ، اين منطقه، مخصوصاُ قسمت شمالي آن (دهستان خورهه) مورد توجه حكام يوناني قرار گرفت. وجود آثار باستاني باقي مانده ازاين دوران در خورهه مؤيد اين نظر است. در زمان خسروپرويز ـ پادشاه ساساني ـ ايران به چهار بخش (كوست) تقسيم شد. اين چهار بخش عبارت بودن از: باختر (شمال)، خورآبان يا خوارآسان (مشرق)، نيمروز (جنوب) و خوربران (مغرب). اين منطقه در كوست خوربران (مغرب) كه به معني محل غروب خورشيد بود قرار داشت. در قرن اول اسلامي اين منطقه به نام ايالت جبال يا قهستان تغيير نام داد، به طوري كه جغرافيانويسان اسلامي اين قرن، از آن به عنوان بخشي از بلاد پهلويان و به نام كوهستان يا قهستان (جبال ) نام برده اند. اين منطقه درقرن دوم هجري همراه با همدان، ري و اصفهان به نام عراق عجم ناميده شد. در قرن چهارم هجري قمري شهرهاي ايالت جبال عبارت بودند از: همدان، رودآور، خورمه (خورهه)، سهرود، ابهر، سمنان، قم، قاشا، روده، پوسته، كره، بره، گربايگان (گلپايگان) و .... در اين دوره مراكز و كانونهاي درجه اول شهري نيز عبارت بودند از: ساوه ، تفرش، وره ، ساروق و گلپايگان و شهرهاي مبادلاتي درجه دوم نيز عبارت بودند از : محلات، خمين، كميجان، ميلاجرد، خنداب، اليثار، سامان، خورهه، نيمور، نراق، دليجان، جاسب، ماْمونيه ، الوير و .... بودند. دراين مراكز غله، حبوبات، زعفران، انجير ، انار، سيب، انگور، گردو، بادام ، قيسي وساير محصولات سردرختي و باغي و خشكبار و گياهان دارويي مانند ترنجبين در كنار محصولات صنايع دستي مانند : ظروف سفالي و مسي و پارچه و كرباس، گليمنه، قالي و ... توليد مي شد. درچند دهه اخير با توسعه راه آهن و احداث كارخانجات مختلف، به مرور چهره منطقه عوض شد و بعد از تقسيمات جديد كشوري و ايجاد استان تهران و مركزي، اين استان به مركزيت اراك به وجود آمد.
شهرستان اراك
شهر اراك كمتر از دوقرن پيش در زمان حكومت فتحعلي شاه قاجار ايجاد شد. اين شهر ابتدا (قلعه سلطان آباد ) سپس (سلطان آباد) نام گرفت و درسال 1316 هـ .ش با عبور راه آهن سراسري از كنار آن، به اراك تغيير نام داد. اراك از آغاز ايجاد تا كنون همواره در معرض دگرگوني بوده و تحولات فراواني يافته است .در زمان فتحعلي شاه، شورش هاي متعدد اهالي فراهان، گلپايگان و چهارلنگ عليه حكومت قاجار صورت گرفت. قشون حكومتي قلعه زلف آباد كه محل تجمع مخالفين دولت بود باخاك يكسان كرد. از اين رو منطقه اي خوش آب وهوا كه مركزيت داشته باشد و دسترسي به امكانات ارتباطي و منابع آب و قنوات داشته باشد انتخاب شد. اين نقطه كه انتهاي محل فراهان بود و سابقاُ دهي به نا (دسكره) يا (دستجرد) در آن وجود داشت، سلطان آباد نام گرفت و جمعيت هشت قلعه موجود در پيرامون به شهر جديد منتقل شدند . اين شهر تا اوايل 1270 هـ. ق نقش نظامي داشت. اولين نقطه عطف در تحولات سلطان آباد زماني آغاز شد كه دردوره حكومت ميرزا حسن خان، شهر از حالت نظامي خارج شد و بتدريج كاركرد تجاري و صنعتي يافت و قالي بافي رونق گرفت و زمينه توسعه صنعتي آن نيز فراهم شد. مقارن شروع جنگ جهاني اول و فروپاشي حكومت قاجاريه، قواي روسيه شهرهاي ساوه، سلطان آباد و مناطق اطراف را اشغال كرد. پس از خاتمه جنگ جهاني اول و تحولات سياسي كشور، سلطان آباد نيز در معرض دگرگوني هاي اين دوره قرار گرفت. اين روند در دهه هاي بعدي نيز ادامه يافت، به طوري كه امروزه شهر اراك به يكي از قطب هاي صنعتي ايران تبديل شده است.
مراكز ديدني
مدرسه سپهدار پنجه علي يخچال نيمه ور ارگ کلاه فرنگي مقبره آقا نورالدين قلعه حاج وکيل قزقلعه قلعه و بقاع انجدان شهر زير زميني دلف آباد حمام چهار فصل پل قوسي اراک کاروان سرا آتشکده فردجان
جاذبه هاي طبيعي
سرآب پنجعلي چشمه درماني چيقلي غار سوله خونزا غار سفيد خاني غار قلعه جوق غار هيزدج غارهاي انجدان غار وفس ناحيه سربند منطقه حفاظت شده هفتاد قله شکارگاه چرا درياچه ميغان درياچه قاسم آباد
مراكز مذهبي
مسجد سپهداري زيارتگاه غارسي جن امامزاده محمد عابد بقعه شاه غريب امامزاده حواخاتون امامزاده عبدالله امامزاده محسن امامزاده محمد بقعه پير مراد امامزاده سليمان امامزاده حسين امامزاده صالح امامزاده ذلف آباد مقبره آقا نورالدين کليساي ارامنه
شهر آشتيان
آشتيان در شمال شرقي اراك ودردامنه ارتفاعات كوه هاي مركزي استان واقع شده و از مناطق قديمي است. نام اين شهرستان از ابرشتجان به آشتجان و آشتيان تبديل شده است. طبق اظهارات مؤلف كتاب تاريخ قم ، اين شهر را كيخسرو آباد كرده است. برخي از جغرافي نويسان و مورخين نيز عقيده دارند كه سجاران و ابرستجان را فيران بن ويسان (پيران ويسه وزير افراسياب ) بنا كرده است. مردم اين شهر قبل از فتح اسلام زردشتي بوده اند و 16 آتشكده داشته كه مهم ترين آنها آتشكده وره بوده است.
مراكز ديدني
خانه عبدالعظيم روستاي ساروق بقعه هفتاد و دوتن امامزاده عبدالله
شهر تفرش
اين شهر قبلاُ به طبرس و گبرش معروف بود وب عدها به تفرش تبديل شده است. يكي از بخشهاي آن به نام فراهان پيشينه تاريخي جالب توجهي دارد. تفرش در شمال شهرستان اراك و فراهان دردشت كاملاُ مسطح قرار گرفته و قدمتي ديرينه دارد. چنان كه زمان آتشكده آذر گشسب (يكي از سه آتشكده معروف ساسانيان ) در روستاي فردجان فراهان قرار داشته و تال ماستر در نزديك آن از مناطق سيزده گانه قباد ساساني بوده است. فراهان، زادگاه مردان نامور تاريخ ايران و شاعران معروف است كه از آن جمله اند: فخر الافضل مولاناجلال الدين جعفر فراهاني ( شاعرعارف)، ميرزا عيسي قائم مقام فراهاني (وزيرشاعر)، ميرزا ابوالقاسم قائم مقام فراهاني (صدراعظم محمدشاه )، ميرزا تقي خان فراهاني (اميركبير)، اديب الممالك فراهاني (شاعر)، محمد حسين فراهاني (نويسنده و شاعر ).
مراكز ديدني
آرامگاه حسابي آب انبار بلور مناره مسجد6 ناو چشمه آب معدني گراو غار عين هو
مسجد تاريخي
مسجد شش ناو بقعه ابوالعلا امامزاده ابوالقاسم امامزاده احمد امامزاده قاسم امامزاده هادي امامزاده عاقب گنبد بي بي امامزاده محمد
شهرستان خمين
براي نخستين بار نام خمين (خميهن) در كتاب هزارساله تاريخ پيامبران و شاهان آمده است. خميهن مركب از دوكلمه خو و ميهن است كه روي هم جايگاه خوب ياسرزمين مقدس معني مي دهد. مؤلف كتاب قم اعتقاد دارد كه شهربانو نامي ( دختر موبدان ) در دوران قبل از اسلام اين شهر را بنا كرده است . از تاريخ خمين در روزگارگذشته اطلاعي در دست نيست. از آثار قبل از اسلام آن ميتوان به آثار قنوات و كاريزها و آتشكده معروف خمين اشاره كرد. نام اين شهر از 200 سال پيش به مركز كمره اطلاق شده است، معروفيت خمين با نام رهبر راحل انقلاب اسلامي حضرت امام خميني (ره) ارتباط مستقيم دارد. اين شهر محل زندگي كودكي و جواني حضرت امام بوده و لذا خانه پدري ايشان به يك اثر تاريخي و مهم تبديل شده است.
مراكز ديدني
بيت حضرت امام خميني عمارت سالارمحتشم شبستان مسجد خمين امامزاده عبدالله امام زاده يوجان امام زاده ابوطالب
شهرستان دليجان
بنا به نوشته هاي تاريخي، دليجان پيشين شهري بسيار بزرگ با چهار دورازه در چهار طرف بودكه به دروازه هاي قليان ، آتشكده، شاه ولي و كاه گندم معروف بودند. گستردگي شهر قديمي دليجان را تا نزديكي خورهه ذكر كرده اند. مجموعه نشانه ها و آثار پيدا شده تاريخي نشان مي دهد كه دليجان شهربزرگي بوده است. از جمله آثار پيدا شده مي توان به سفالها ، خمره ها و آجرهاي بسيار زيبا در جنوب دليجان، اشاره كرد. دليجان در سال 1358 به شهرستان تبديل شد.
مراكز ديدني
قلعه برج خشتي روستاي دودهك کاروانسراي شاه عباسي آتشگاه نخلک غار نخجير ناحيه دليجان خمين منطقه حفاظت شده موته درياچه سد پانزده خرداد
شهرستان ساوه
ساوه يكي از شهرها و مناطق باستاني بازمانده از دوره ساساني است. تپه باستاني ساساني آسياباد(اسيرآباد) در مجاورت شهر، همچنين تپه ها و محوطه هاي تاريخي هريسان، خرم آباد، آوه و امثالهم نشانگر قدمت اين شهر مي باشد. ساوه در روزگار پارتيان با نام (سواكينه) يكي از منازل مهم ميان راهي و در سده هفتم قبل ازميلاد يكي از دژها و منازل سرزمين ماد به شمار مي رفته است . از وضعيت ساوه در روزگار پيش از اسلام اطلاع دقيقي در دست نيست، ولي از قرن دوم هجري به بعد در مورد اين شهر اطلاعات و روايات مكتوب زيادي در دست است. ورود حضرت معصومه (ع) به ساوه درراه سفر به خراسان و بيماري ايشان در ساوه نخستين رويدادي است كه در تاريخ اوايل دوران اسلامي اين شهر ذكر شده است . رونق و آباداني شهر ساوه در روزگار سلجوقيان به اوج خود رسيد و ساوه به مركز سران قبايل متحد سلجوقي كه لقب اتابك داشتند ، تبديل شد. از اين روزگار تا دوره خوارزمشاهيان بسياري از وزراي سلجوقي و خوارزمشاهي ساوجي بودند كه هريك درزمان خود در آباداني و ايجاد بناهاي شهري آن كوشيدند. ساوه در جريان حمله مغول در قرن هفتم هجري صدمه و آسيب فراوان ديد، مغولان شهر را ويران كردند و ساكنان آن را از دم تيغ گذراندند. در دوران جانشينان هلاكو(ايلخانان) قسمت عمده اي از خرابي هاي هجوم مغول مجدداُ بازسازي شد. ساوه در دوران تيموريان و آق قويونلو از غارت هاي متعدد و رقابت هاي ميان شاهزادگان آق قويونلو صدمه فراواني ديد. در دوران صفويه بلوكات ساوه يكي از قلمروهاي استقرار ايلات وابسته به نهاد حكومت صفويه (قزلباش و شاهسون ها) گرديد. از اين رو شهر ساوه روبه آباداني مجدد نهاد و كاروانسراها، راهها، مساجد و بناهاي متعدد احداث شد. با اين حال خرابي هاي ناشي از هجوم و حمله تيموريان، جنگ ها وكشمكش هاي زمان آق قويونلوها به تمامي بازسازي نشد. در روزگار زنديه با احداث بناي معروف چهارسو، بازرگاني رونق گرفت. در دوره قاجاريه با پايتخت شدن تهران از اهميت ساوه كاسته شد. هم اكنون ساوه يكي از شهرهاي آباد استان مركزي است.
مراكز ديدني
چهار سوق ميل ساوه آب انبار ساوه قلعه آردمين قلعه الوير قلعه اسماعيليه تپه آوه تپه عليشار روستاي خورهه پل تاريخي سرخده سنگ نبشته خورهه
جاذبه هاي طبيعي
درياچه سد غدير غارآقداش
مراكز مذهبي
مسجد جامع ساوه مسجد ميدان امامزاده هارون امامزاده ابورضا امامزاده اسحاق امامزاده سليمان امامزاده اسماعيل بقعه بي بي شرف بقعه پيرپيغمبر امامزاده عبدالله
بوئين زهرا شهرستان سربند (شاه زند)
شازند دهي بود كه به آن ادريس آباد مي گفتند و هم زمان با عبور راه آهن سراسري از كنار آن، شازند نامگذاري شد . در گذشته هاي دور، در نزديكي ادريس آباد شهري به نام كرج ابودلف وجود داشته كه جزو ايالات اصفهان بوده است. اين شهر با هجوم هاي متعددو به مرور زمان تخريب و ويران گشته و آثار آن در نزديكي آستانه هنوز هم باقي مانده است.
مراكز ديدني
پيست اسكي پاكل سرآب عباس آباد سرآب اسكان غار شاه زند ناحيه ييلاقي سربند تالاب عمارت درياچه سد هندودر رودخانه شراء امامزاده حسن
شهرستان محلات
محلات يكي از نقاط قديمي كشور است كه گويا از چهارمحله يا روستا همچون پيل پايان، ريوكان، زنجيردان، و گوشه تشكيل شده است، به همين جهت نيز در اسناد بسيار قديمي و كهن نامي از محلات آورده نشده است، ولي از نامهايي مانند انابار و سايرالبلوك سخن به ميان آمده كه منظور همين منطقه يا شهر محلات است. محلات را از آن جهت سايرالبلوك گفته اند كه برحسب نقشه آن زمان از بلوكات قم و كاشان نبوده است.به هرحال همان طوركه ازنام شهر پيداست محلات جمع محله است كه منظور همان روستاهاي مورد نظر مي باشد. در زمان صفويه مبادلات تجاري شهرستان محلات عمدتاُ با اصفهان بود و در اين دوره آلو، قالي، خوان و خوانچه نقاشي از محلات به اصفهان حمل و در كاروانسراها مبادله مي شده است. فتحعلي شاه محلات و سايرالبلوكات را در عوض مواجب دختر خود كه همسر آقاخان محلاتي بود به ايشان واگذار كرده بود. اين شهر در زمان قاجاريه پايگاه فرقه اسماعيليه بود و هنوز هم برخي از اهالي و روستاهاي جنوبي منطقه به اين كيش گرايش دارند. در زمان حكومت رضا شاه در سال1316 هجري شمسي در تقسيمات جديد ايران تغييرات صورت گرفت و ناحيه قم كه محلات نيز يكي از بخشهاي آن بود به شهرستان جداگانه تبديل شد.
مراكز ديدني
سدساساني نيمور مجسمه عمرو يا عمره ستون خورهه قلعه جمشيدي قلعه آقاخاني محلاتي قلعه خسرواني كاروانسراي دودهك كاروانسراي جون آباد پل دودهك پل باقرآباد معبد سلوكي خورهه آتشكده آتشكوه آتشکده ميل ميلونه آتشکده نيمور يخچال نيمور
لطفا منتظر باشید ...
