قرآن، ولايت، دانشگاه

گروه هاي سني

شفيعي، سيد محسن

بسم الله الرحمن الرحيم

بهترين ديباچه و سرآغاز، ستايش خالق يكتا و پروردگار بيهمتا حضرت حق جل و علاست. درود و صلوات بر خاتم رسولان و پايان بخش سلسله جليله پيامبران، حضرت ختمي مرتبت محمد ابن عبدالله(ص) همو كه قلب شريف و نورانياش ظرف نزول آيات روح بخش الهي بود. سلام و تحيت نثار هاديان بشر و راهنمايان جهان انسانيت از اولين امام يعني علي ابن ابيطالب(ع) تا دوازدهمين اختر تابناك آسمان امامت و ولايت، موعود غايب از نظر، پيداي نهان، مهدي صاحب الزمان ارواحنا لتراب مقدمه الفداء.

قرآن مبارك، مجموعهاي عظيم با منزلت و شأني والاست كه به اراده پروردگار دربردارنده همه معارف و بركات لازم براي كمال انسان و تعالي بشر است. اين اقيانوس عميق مواج بيكرانه رابايد شناخت و به قدر قابليت و توان از آن بهره جست و در اين مسير خواب و آرام را بر خود حرام كرد.

قرآن شريف، كتابي است كه متن آن زيبا و لطيف و محتواي آن حكمتآموز و عميق است. انس با اين اعجاز الهي به تدريج و آرامي، جان انسان را جلا ميدهد و گرههاي بيشمار زندگي امروز بشر را به زيبايي و ظرافت ميگشايد.

اينك و با اغتنام فرصت، مطالبي پيرامون قرآن از منظر امام بزرگوار قدسسره و مقام معظم رهبري دامت بركاته و انتظار امروز از دانشگاهيان در اين ميدان گسترده، تقديم ميدارم. تا چه قبول افتد و چه در نظر آيد.

با بررسي اجمالي و مروري گذرا بر كلمات امام راحل، سر فصلهاي گرانسنگي پيرامون قرآن مبارك ملاحظه ميشود كه براي محققان و پويندگان اين وادي بسي راهگشا و سودمند است. امام بزرگوار كه خود دل و جانش با قرآن، انس و پيوند داشت و در سراسر عمر شريف و با بركتش لحظهاي از اين كتاب آسماني فاصله نگرفت (1)قرآن را سرچشمه فيض و وديعه الهي، نسخه تربيت، مخزن همه علوم، كتاب انسان ساز و آدم سازي، كتاب تحرك و سدي در برابر بيگانگان، كتابي حاوي همه نيازهاي بشر، كتاب دعوت به عالم تعقل، كتاب سيادت مسلمين، سفرهاي گسترده براي استفاده عموم، مبدأ همه معرفتها، مركز همه عرفانها و باب معرفت الله، ضيافت خداوند از رسول اكرم (ص)، كتابي حاوي همه جهات، كتاب تزكيه نفوس از ظلمات و جامع لطايف و حقايق توحيد، راهنماي مقاصد عالي، رساننده انسان به مقام قرب، نقطه جمع همه مسلمانان، هادي به سبل سلامت، ناشر توحيد و معارف و بالاخره كتاب حركت آفرين در راه عدالت و برقراري حكومت عدل معرفي نموده و پيرامون هر يك از اين رموز و اشارات، مطالب ژرفي بيان داشتهاند. امام راحل عظيم الشان، اوج عظمت قرآن مبارك را با بياني موجز ترسيم نمودهاند كه اگر قرآن نبود باب معرفت الله بسته بود الي الابد. (2) حضرت امام در بيان لطيف و گرانمايه ديگري ميفرمايند: قرآن سر است، سرّ سرّ است، سرّ مستسرّ به سرّ است (3) و اگرچه قرآن سري است بين حق و ولي الله اعظم كه رسول خداست اما به صورتي گفته شده است كه هم خواص از آن ادراك ميكنند و هم عموم از آن بهره ميبرند. قرآن شريف يك سفرهاي است پهن شده براي اينكه همه قشرها از آن استفاده كنند. قرآن را چنانچه ملاحظه ميفرماييد در آن اكثراً آيات شريفهاي است كه اكثر مردم از آن استفاده ميكنند و در قرآن شريف آياتي است كه فقهاي عظام از آن استفاده ميكنند، آياتي است كه فلاسفه از آن استفاده ميكنند، آياتي است كه عرفا از آن استفاده ميكنند و آياتي است كه خاصه اولياء از آن استفاده ميكنند. (4) امام بزرگوار قرآن را كتاب توسعه معرفت دانسته و ميفرمايند: عمده نظر كتب الهي و انبياء عظام بر توسعه معرفت است. (5) ايشان تمام كارها و فعاليتها را براي اين ميدانند كه معرفت الله به معناي واقعي در جامعه توسعه يافته و حاكميت يابد.

امام راحل، با تلخي از مسلمانان صدر اسلام سخن به ميان آورده از اين جهت كه آنان محضر ائمه هدي عليهم صلوات الله را غنيمت ندانسته و رموز و معارف اين كتاب الهي را از آن بزرگواران كه اهلالبيت و راسخون در علمند جويا نبودهاند، به شدت گلايه و شكوه نموده و با بيان تأسفي ژرف از اين خسارت جبرانناپذير، كلمه استرجاع بر زبان جاري مينمايد و دردمندانه ميفرمايند: ما بايد تا آخر دنيا از اين تأسف بخوريم كه ائمه (ع) پيدا نكردند كساني را كه به آنها قرآن را كه مخزون همه علوم است تفسير كنند و تعليم بدهند و آن معارفي را كه در قرآن هست بيان كنند براي ما و اين از تأسفهايي است كه ما بايد به گور ببريم. (6)

اما از سوي ديگر امام عظيم الشأن ما اين شرف و افتخار را براي ملت ايران جاودان ميداند كه پيرو مذهبي است كه قرآن را از مقبرهها و گورستانها نجات داده و به عنوان بزرگترين نسخه نجات دهنده بشر از جميع قيودي كه بر پاي و دست و قلب و عقل او پيچيده، در جهان مطرح و احياء نموده است. ايشان در وصيت نامه سياسي الهي خود چنين آوردهاند: ما مفتخريم و ملت عزيز سرتاپا متعهد به اسلام و قرآن مفتخر است كه پيرو مذهبي است كه ميخواهد حقايق قرآن را كه سراسر آن از وحدت بين مسلمين بلكه بشريت دم ميزند در جهان مطرح نمايد. (7) حضرت امام خميني قدس سره العزيز همگان بويژه نسل جوان را به تفكر در آيات الهي و مقاصد قرآن شريف و فهم عظمت و بزرگي و جلالت و كبرياي اين كتاب آسماني دعوت نموده، تطبيق مفاد قرآن با حال خود را وظيفه آحاد مردم حقيقتجو و كمال طلب ميداند. (8)

امام عظيم الشأن ما انس و آميختگي با قرآن را مقدمه تحول معنوي و عرفاني دانسته و ميفرمايند: تحول معنوي و تحول عرفاني كه به واسطه قرآن پيدا شده، فوق همه مسائل است. قرآن وارد شده است براي انسان به جميع شؤوني كه انسان دارد. براي تربيت انسان به جميع ابعادي كه انسان دارد و ابعاد انسان، ابعاد غير متناهي است. (9)

البته يادآوري اين مهم را ضروري ميدانم كه امام بزرگوار با روح لطيف و ذائقه عرفاني خود نيز قرآن را معرفي نموده و حتي عرفان را بزرگترين معجزه قرآن ميدانند و همچنين از اين كتاب آسماني با عباراتي همانند: صورت كتبيه حضرت غيب، جلوه تام خداي تعالي، جامع جميع تجليات جماليه و جلاليه، صورت اسم اعظم و از بزرگترين مظاهر رحمت مطلقه الهيه ياد كردهاند كه تعمق و غور در اين مقوله و وادي براي سالكان و ره پويان معارف نوراني دين و اهل نظر، بسي شيرين و سازنده است. (10)

اينجانب با تجليل و بزرگداشت زحمات طاقت فرساي معمار فقيد انقلاب اسلامي «قدس سره» در احياء و نشر فرهنگ قرآني در قرن حاضر و تلاشهاي عاشقانه و همه جانبه رهبر معظم و بزرگوار انقلاب مد ظله العالي در اشاعه و گسترش ارزشهاي قرآني، لازم ميدانم اين نكته را با سپاس به درگاه ايزد منان مطرح نمايم كه دانشگاههاي ما امروز به بركت انقلاب اسلامي مهد و بستري مناسب و مهيا براي جذب معارف قرآني است. جانهاي مشتاق و عطشناك استادان و دانشجويان دانشگاهها و مراكز آموزش عالي قرآن را طلب ميكند و از آن بهره ميجويد. نتايج يكي از گستردهترين افكار سنجيهاي انجام شده در دانشگاههاي تهران كه از درجه اتقان بالايي برخوردار بوده است، نشان ميدهد كه حدود 53 درصد از دانشجويان به طور گسترده و 31 درصد از آنان به طور مقطعي در جلسات قرآني شركت جستهاند.

از دادههاي مسرت بخش همين گزارش آن است كه دانشگاهيان يكمين اولويت را در علائق قرآني خود، دريافت تفسير مفاهيم قرآن ابراز نموده و آشنايي با مسائل روز جامعه خود و انطباق مسائل را با مباني اعتقادي و ديني با استفاده از آيات مباركات قرآن كريم مورد اشتياق و خواسته خويش اعلام داشتهاند و آنگاه آشنايي و تسلط بر روخواني قرآن كريم را نيز در اولويت دوم اظهار نمودهاند.

با بيان آنچه گفته شد، به ديد نوراني و الهي حضرت امام بيشتر پيميبريم كه در توجه به شئون قرآن و بيداري با استفاده از ابعاد مختلف آن، حوزهها و دانشگاهها را جديترين مخاطبان خويش اعلام داشته و فرمودند: هان اي حوزههاي علميه و دانشگاههاي اهل تحقيق بپا خيزيد و قرآن كريم را از شر جاهلان متنسك و عالمان متهتك كه از روي علم و عمد به قرآن و اسلام تاخته و ميتازند نجات دهيد.(11)

پير و مراد عاشقان، فرزندان جوان دانشگاهي و حوزوي خود را پدرانه و مشفقانه نصيحت نموده و فرمودند: قرآن در هر رشته از علوم آن را مدنظر و مقصد اعلاي خود قرار دهيد مبادا خداي ناخواسته در آخر عمر كه ضعف پيري بر شما هجوم كرد از كردهها پشيمان شده و بر ايام جواني تاسف بخوريد.(12)

رسالت سنگين عمل به قرآن كه امام راحل بر دوش حوزه و دانشگاه گذاشتهاند در گرو دو پيش نياز است كه در بيان عالمانه رهبر فرزانه انقلاب اسلامي چنين ترسيم شده است: ما براي اينكه به قرآن عمل كنيم به دو چيز نياز داريم اول اينكه مضامين قرآن را بفهميم و اين با دقت عالمانه است، با كنجكاوي و پيگيري و ژرفيابي و دوم مجذوب قرآن شدن و تحت تأثير نفوذ مفاهيم آن قرار گرفتن است و اين با تلاوت حاصل ميشود و آن هم با لحن و صداي خوش. هدايت قرآني زماني نصيب مؤمنان ميگردد و تمسك به رشته نجات بخش خدا هنگامي ممكن، عمل به قرآن آنگاه مقدور، اجراي احكام آن در جامعه زماني ميسور و توفيق فهم آن وقتي حاصل ميشود كه فضاي ذهن و دل انسانها مشحون از نغمه كلام الهي باشد.

اينك، پارهاي از نكاتي را كه در اين عرصه حائز و واجد اهميت اند عرضه و تقديم مينمايم:

1- بسط و گسترش فرهنگ قرآن - كه از ارزشمندترين آثار انقلاب اسلامي است - در همه ابعاد آن بايد با تمام جديت و جديت تمام مد نظر مسؤلان و خادمان قرآن قرار گيرد و در اين راه از بذل نفس و نفيس كوتاهي نشود. رهبر فرزانه انقلاب اسلامي جو قرآني موجود در كشور را نعمتي از نعمتهاي الهي دانسته و فرمودند: خداي متعال، ملت ما را كه يك حركت و يك مجاهدت كردند، هزاران پاداش داد. يكي از نعم همين است كه الحمدالله جو، جو قرآني است.(13) و امروز در جامعه ما، قرآن دارد به طرف جايگاه خودش بر ميگردد. به لطف و عنايت الهي اينك نظام اسلامي با قيادت و هدايت شخصيتي بيبديل طي طريق ميكند كه خود بهترين مروج و مشوق اين امور است. بنابراين پاسداشت اين فرصت طلايي و موهبت الهي تلاشي مضاعف براي نشر و گسترش هر چه بيشتر فرهنگ قرآن مبارك در جامعه ايران اسلامي است تا آنكه كمال مطلوب كه به تعبير امام راحل تربيت قرآني است در همه جا و بر همه جا حاكميت يابد.(14)

2- جديترين ثمره حاكميت قرآن تشخيص راه از چاه و آگاهي به مسؤليت و وظيفه در هر مقطعي است. مفاد اين حديث شريف كه اذا التبست عليكم الفتن كقطع الليل المظلم فعليكم بالقرآن(15) و پيام اين كلام نبوي (ص) كه عليكم بالقرآن فاتخذوه اماما فانه كلام رب العالمين (16) همان است كه چنانچه جامعهاي راهبر و راهنماي خود را قرآن قرار داد و قرآني شد در ظلمتها و آزمونها راه گم نخواهد كرد. در طليعه ماه رمضان سالي كه گذشت رهبر نيك انديش انقلاب اسلامي، طي بياناتي تصريح فرمودند كه امروز بهترين ضامن حيات معنوي و نجات روحي نسل جوان، انس و پيوستگي با قرآن مبارك است و چنانچه اين قضيه به جد دنبال شود ملت ما و به ويژه نسل جوان ما از ميان همه هياهو و جنجالها به سلامت راه طي ميكند و به سعادت و كمال انسانيت نايل ميگردد. رهبر فرزانه انقلاب اسلامي در باب لزوم انس جامعه اسلامي با قرآن ميفرمايند: اگر جامعهاي به قرآن اقبال كند و قرآن را بفهمد و بر طبق هدايت قرآن عمل كند قرآن به او كمك خواهد كرد و اگر پشت به قرآن كند ضربه خواهد خورد. ايشان در ادامه سخن تأكيد مينمايند كه از مجموع آيات و رواياتي كه در باب قرآن است نتيجه گرفته ميشود كه بايد فهم قرآن و انس با قرآن را گسترش دهيم تا در جامعه ما يكايك مردم با قرآن آشنا شوند زيرا بسياري از مشكلات، سئوالها و ابهامهايي كه در ذهنها هست به بركت آشنايي عميق با قرآن برطرف ميشود و بسياري از ناراحتيها و بحرانهاي روحي كه ناشي از جهل به معارف اسلامي است به بركت آشنايي با قرآن مرتفع ميشود.

مقام معظم رهبري حقيقت ژرف پيش گفته را در كلامي رسا و زيبا چنين به تصوير ميكشند كه فهم و تبيين قرآن به هدايت عمومي و نيز به هدايت فردي و دستيابي به كمال منتهي خواهد شد و باعث بهرهگيري از هدايت نوراني قرآن ميگردد.

رهبر فرزانه انقلاب اسلامي در ديدار با جمعي از دانشجويان شركت كننده در مسابقات قرآن تصريح نمودهاند كه آشنايي با متن قدم اول است ولي بايد قدمهاي بعدي را نيز برداشت كه آن عبارت از انس با قرآن، تأمل در آيات قرآن و تدبر در اين كتاب آسماني و الهي است.

ايشان فرزندان دانشجوي خود را مخاطب قرار داده، ميفرمايند: هر چه ميتوانيد با قرآن مانوس شويد. انشاءالله روز به روز موج قرآني در جامعه ما گستردهتر و عميقتر شود و ما بتوانيم از اين سرچشمه سيراب كننده بهره كافي ببريم.(17)

مقام معظم رهبري يك جامعه مأنوس با قرآن را چنين ترسيم مينمايند: فهم قرآن بايد در بين مردم رايج باشد. بايد طوري شود كه هر گاه جوانهاي ما درباره مسئلهاي از مسائل اجتماعي، سياسي يا اقتصادي فكر ميكنند يك معرفت قرآني كه مستند به آيات قرآن است در ذهنشان نقش ببندد. هر گاه بخش عظيمي از جامعه به اين حالت درآمدند آن وقت ميشود اميدوار بود كه بناي شامخ اسلامي در اين جامعه عميق و راسخ است.(18)

معظم له راهكار تحقق اين بناي رفيع و شامخ را كه به قوام و استقرار تمدن قرآني منتهي ميشود؛ چنين تشريح ميفرمايند:

اگر بخواهيم قرآن در فضاي ذهني جامعه و كشورمان رواج پيدا بكند و مفاهيم قرآن، مفاهيم رايج در ذهنها و فكرها بشود و عرف قرآن، حاكم بر ذهنيت جامعه گردد، حتمااحتياج داريم به اين كه افراد جامعه، همه بتوانند قرآن را درست تلاوت كنند و از طريق تلاوت كردن، قدرت تدبر در قرآن را پيدا كنند و با تدبر در قرآن بتوانند به قدر ظرفيتشان به اعماق مفاهيم و معارف قرآني برسند و سير كنند.(19)

3- دانشگاهها و مراكز آموزش عالي كه مجمع شماري از نخبگان اجتماع و آينده سازان نظام اسلامي ما هستند بايد با جديت و پشتكار به آشنايي خويش با قرآن ادامه دهند و افزون بر گسترش جنبههاي رو و روانخواني، ترتيل و تجويد و حفظ و قرائت، به كسب معارف قرآن از منابع قابل اعتماد و سرچشمههاي زلال دانش و دين دست يازند. در مقام بيان اين مهم، كلام نوراني امام عظيم الشأن را يادآوري مينمايم كه برداشت صحيح اسلام را با اجتهاد صحيح از قرآن كريم، سنت نبي اكرم (ص) و اخبار سرشار از معارف الهي و فقه سنتي عملي دانستهاند. (20) بايد ياد آور شد كه باور و اعتماد عميق و جدي مقام معظم رهبري به دانشگاه، مسؤليتي سنگين است كه در راستاي بسط و نشر فرهنگ قرآني بر دوش اين مركز حساس و سرنوشت ساز علمي قرار گرفته است. معظم له در ديدار با جمعي از دانشگاهيان فرمودند: بنده اين طور ميبينم كه دانشگاه كشور به بركت نصرت الهي و كمك پروردگار، به سمت بهتر شدن و اسلاميتر شدن است. اعتقادم اين است و اين طور ميبينم و حس ميكنم كه روح ديني در دانشگاهها و روند كار در دانشگاهها به سمت تحقق اهداف اسلام است. (21) بنابراين بر مسئولان مراكز آموزش عالي و سياست گذاران حوزه دانش و پژوهش فرض است كه زمينههاي لازم و امكانات مورد نياز در مسير گستردگي هر چه بيشتر حضور قرآن و انس و آميختگي با قرآن را در دانشگاهها و مراكز آموزش عالي فراهم آورند.

4- و آخرين سخن آنكه لازم است رسانههاي جمعي و گروهي با احساس مسؤليتي دو چندان جنبههاي معنوي و روحاني دانشگاهها را به جامعه منعكس نمايند و پيش و بيش از آنكه نقاط منفي احتمالي و مسائل نگران كننده را دامن زنند، ملكات و زيباييها و فعاليتهاي ديني و ابعاد روحاني دانشگاهيان را كه بحمدالله بسيار فراوان و همه جانبه است، ارائه نموده و منتشر كنند. امروز جلسات قرآن، اقامه نمازهاي جماعت، برپايي مراسم شبهاي قدر، انجام مراسم شورانگيز اعتكاف، انعقاد جلسات رو و روانخواني قرآن كريم، تعظيم شعائر الهي و در يك سخن معنويت خواهي وحقيقتجوئي، جديترين خصيصه دانشگاه است و جفاي بزرگي است اگر اين حقيقت بارز و بين با ديد بي مهري رسانههاي خبري و گروهي مواجه شود.

در پايان از درگاه حضرت احديت، تعالي درجات حضرت امام، طول عمر با بركت مقام معظم رهبري و مزيد توفيقات خدمتگزاران قرآن و سنگربانان جبهه پاسداري از فرهنگ نوراني آن را مسئلت مينمايم.

والسلام عليكم جميعا و رحمة الله و بركاته

1- در اين خصوص و جهت آشنايي با برخي از حالات حضرت امام و تقيد آن بزرگوار به انس با قرآن مراجعه به جلد سوم كتاب ارزشمند «برداشتهايي از سيره امام خميني» صفحات 12-3 اثر آقاي غلامعلي رجايي سودمند و مفيد است.

2- صحيفه نور جلد 17 صفحه 252

3- قرآن كتاب هدايت چاپ دوم صفحه 109

4- صحيفه نور جلد 18 صفحه 104

5- صحيفه نور جلد 19 صفحه 84

6- صحيفه نور جلد 19 صفحه 27

7- صحيفه نور جلد 21 صفحه 171

8- كتاب آداب الصلوة صفحات 231-225

9- صحيفه نور جلد 18 صفحه 192

10- «قرآن كتاب هدايت» سيزدهمين شماره مجموعه تبيان صفحات 20-14

11- صحيفه نور جلد 20 صفحه 20

12- صحيفه نور جلد 20 صفحه 20

13- حديث ولايت جلد 6 صفحه 270

14- صحيفه نور جلد 15 صفحه 250

15- الكافي جلد 2 صفحه 599

16- بحارالنوار جلد 92 صفحه 185 باب بيستم

17- دانشگاه اسلامي و رسالت دانشجوي مسلمان جلد پنجم صفحات 10-7

18- همان. صفحه 52

19- دانشگاه اسلامي و رسالت دانشجوي مسلمان صفحه 51 برگرفته از بيانات رهبري در ديدار با نخبگان قرآني 5/8/1378

20- قرآن كتاب هدايت صفحه 204

21- بخشي از بيانات مقام معظم رهبري در ديدار جمعي از دانشجويان 12/12/1376