مفهوم عاميانه صورت فلكي

مردمان باستان تصور مي كردند كه مي توانند خطوط اصلي چهره ها را در ستارگان آسمان شب پيدا كنند. اين چهره ها معمولاً شكل هايي از قهرمانان، اساطير و خدايان افسانه اي، مخلوقات گوناگون و اجرامي بود ند كه به نظر آنها بر روي زمين اثر گذار ند. اين مفهوم عاميانه صورت فلكي است.

اما در ستاره شناسي نوين، لغت صورت فلكي به بخشي از آسمان اطلاق مي شود كه در مرحله ي اول اشكالي را تداعي مي كند كه هزارها سال پيش براي اولين بار مورد توجه انسان هاي باستاني قرار گرفته است.

اين مناطق بر روي كره ي سماوي، مانند استان ها يا كشورهاي مختلف بر روي نقشه هاي زميني هستند. در حال حاضر هر نقطه اي از آسمان بالاي سر ما، حتماً متعلق به يك صورت فلكي است. حد فاصل بين صورت هاي فلكي در قالب خط مستقيم بوده ولي شكل ها مي توانند كاملاً غيرمتقارن و غيرهندسي باشند. به هر تقدير هر صورت فلكي تعدادي از ستارگان آسمان را درون محدوده ي خود جاي مي دهد.

صورت فلكي براي ايجاد راحتي و تسهيل در شناخت اجرام و پيدا كردن بخش خاصي از آسمان مفيد است. از ديد ما، مي توان تصور كرد كه تمام ستارگان درون محدوده يك صورت فلكي از نظر فيزيكي با هم در ارتباط هستند. از آنجا كه با چشم غيرمسلح نمي توان عمق فضا را تشخيص داد، لذا انسان همه ي ستارگان را در يك صفحه و ظاهراً در يك فاصله و بسيار نزديك به هم مي بيند. در حقيقت هر ستاره اي مي تواند در فاصله ي زيادي نسبت به ديگري قرار گيرد كه اين جدايي تا حد صدها و حتي هزارها سال نوري هم مي رسد.

در بين تمدن هاي باستاني اولين فرهنگ هايي كه شروع به طبقه بندي آسمان براي نامگذاري نمودند عبارتند از بابلي ها، هندي ها، يوناني ها، رومي ها، چيني ها و ميان قاره ي آمريكا. انسان هاي ساكن در نيمكره ي شمالي قادر بودند فقط ستارگان قابل ديد در اين نيمكره را شناسايي و طبقه بندي نمايند، زيرا ستارگان عرض هاي جنوبي و پايين تر از آن نقاط قابل رؤيت نبودند. در قرن دوم ميلادي بطلميوس ستاره شناس يوناني ـ مصري، توانست بيش از 1000 ستاره را در قالب 48 صورت فلكي در كتاب مجستي فهرست نمايد. اين صورت هاي فلكي كه يادمان دوران عتيق است، به نام صورت هاي فلكي باستاني ناميده مي شوند.

از قرن 16 كه اروپايي ها به كشف مناطق جنوبي كره ي زمين پرداختند، فهرست ستارگان نيمكره ي جنوبي براي دنياي غرب شناخته شد. اين صورت هاي فلكي جديد را به نام «صور فلكي نوين» مي نامند.

معمولاً نامگذاري صورت هاي فلكي باستاني بر اساس شكل آنهاست. صورت هاي فلكي جبار و اسد ظاهراً به شكلي است كه آنها را ناميده اند. تعدادي از صورت هاي فلكي نوين را از روي بعضي از اختراعات، نظير ميكروسكوپ و تلسكوپ نامگذاري نموده اند. شكل ها (مثلاً خطوط واصل بين ستاره ها) در اصل اختياري بوده و ممكن است روي نقشه هاي مختلف متفاوت باشند. بعضي از صورت هاي فلكي داراي بخش كوچكتري در درون منطقه اي وسيع است، مانند قسمت ملاقه يا آبگردان درون خرس بزرگ.

قبل از سال 1930 هر كسي هر قسمتي از آسمان را به طور دلخواه مي توانست به هر اسمي بنامد و در نتيجه هيچ گونه مرز تعريف شده اي در اطراف صور فلكي وجود نداشت. لذا براي رفع شبهه و ايجاد يگانگي، ستاره شناسان جهان در سال 1930 تصميم گرفتند كه نام هاي خاصي (به زبان لاتين) به همراه مرزي مشخص براي كليه ي صورت هاي فلكي انتخاب كنند. اين همان حدود و اسم هايي است كه امروزه در سطح جهاني پذيرفته شده است.

در زير نام صورت هاي فلكي آورده شده است :

رديف نام صورت فلکي علامت لاتين نام لاتين بهترين زمان مشاهده در آسمان

1آندرومدا، شاهزاده، زن در زنجير، امراه المسلسلهAnd Andromeda آبان

2اژدها، تِنينDra Draco تير

3اسب بالدار، فَرَس اعظم Peg Pegasus

مهر

4




اسد، شير Leo Leo فروردين

5

اكليل شمالي، تاج شمالي، افسر شمالي CrB Corona Borealis تير

6برساوش، قهرمان Per Perseus دي

7تازي ها، سگ هاي شكاريCVn Canes Venaticiارديبهشت8

تكشاخMon Monoceros اسفند

9ثور، گاو Tau Taurus دي

10جام، پياله، باطيه، معلفCrt Crater ارديبهشت

11غراب، كلاغ، زاغ Crv Corvus ارديبهشت

12جبار، شكارچي Ori Orion بهمن

13جَدي، بز دريايي، بزغاله، بز ماهيCap Capricornus شهريور

14جوزا، دو پيكرGem Gemini اسفند

15حَمَل، بره، گوسفند Ari Aries آذر

16حوا، مارافساي، حامل مارOph Ophiuchus مرداد17

حوت، ماهي Psc Pisces آبان

18حوت جنوبي، ماهي جنوبي PsA Piscis Austrinus مهر

19خرگوش، اَرنَب Lep Lepus بهمن

20دب اصغر، خرس كوچك UMi Usra minor تير

21دب اكبر، خرس بزرگ UMa Usra major فروردين

22دجاجه، قو Cyg Cygnus قو

23دلفين Del Delphinus شهريور

24دلو، ريزنده آب Aqr Aquarius مهر

25ذات الكرسي، ملكه، خداوند كرسي Cas Cassiopeia آبان

26روباه، روباهك Vul Vulpecula شهريور

27زرافه، شترگاوپلنگ Cam Camelopardus بهمن

28سپر Sct Scutum مرداد

29سرطان، خرچنگ Cnc Cancer اسفند

30سكستان، ذات السدس، سكستانتSex Sextans فروردين

31سنبله، دوشيزه Vir Virgo خرداد

32سوسمار، مارمولك، بزمجهLac Lacerta مهر

33سهم، تير، پيكانSga Sagitta شهريور

34سياهگوش Lyn Lynx اسفند

35شلياق، چنگ روميLyr Lyra مرداد

36شيركوچك، اسد اصغرLMi Leo minorفروردين

37عقاب Aql Aquila شهريور

38عقرب، كژدم Sco Scorpius تير

39عوا، گاوران Boo Bootes خرداد

40قطعه الفرس، اسب كوچك، پاره اسب، پونيEqu Equuleus شهريور

41قوس، كماندار، نيم اسبSgr Sagittarius مرداد

42قيطس، هيولاي دريايي، نهنگ Cet Cetus آذر

43قيفاووس، سلطان Cep Cepheus مهر

44كلب اصغر، سگ كوچكCMi Canis minorاسفند

45 كلب اكبر، سگ بزرگCMa Canis majorبهمن

46كوره، تنورFor آذر

47گيسوي برنيكه، موي برنيكه Com Coma Berenicesارديبهشت

48مار، سر مار، دم مارSer Serpens تير و مرداد

49مار آبي، مار دريايي، شجاعHya Hydra فروردين

50مثلث Tri Triangulum آذر

51ممسك العنان، ارابه ران، عنان دارAur Auriga دي

52ميزان، ترازوLib Libra خرداد

53نهر، جوي، رودخانه فلكيEri Eridanus دي

54هركول، جاثي، پهلوان، بر زانو نشستهHer Hercules مرداد

صورت هاي فلكي نيم كره ي جنوبي :

اين صورتهاي فلکي در جنوب ميل منهاي 30 درجه واقعند، لذا عمدتا از عرضهاي جنوبي قابل مشاهده مي باشند. در ايران هم تعدادي از آنها را در عرض هاي پايينتر مي توان ديد.

رديف نام صورت فلکي نام لاتن

1 آب مار،

نر مارHydrus

2

آپوس، پرنده بهشتي Apus

3

اِسكنه، قلك سنگتراشيCaelum

4

اكليل جنوبي، تاج جنوبيCorona Australis

5

پرگار، قطب نماCircnus

6

تلسكوپTelescopium

7

تير حمال، شاه تختهCarina

8

ثُمن، اكتان، هشتكOctans

9

چليپا، صليب جنوبيCrux

10

حجار، سنگتراشSculptor

11

حربا، آفتاب پرستChamaeleon

12

حمامه، كبوترColumba

13

خط كش، گونيا، تراز Norma

14

درنا Grus

15

ساعت Horlogium

16

سبع، گرگLupus

17

شبكه، تور Reticulum

18

شراع، بادبانVela

19

طاووس Pavo

20

طوغان، توكانTucana

21

عنقا، ققنوس، سيمرغ Phoenix

22

قطب نماPyxis

23

قِنطورس، ظليمCentaurus

24

كشتيدمPuppis

25

كوه ميز، ميز صحراييMensa

26

ماهي پرندهVolans

27

ماهي زرين، طلاماهيDorado

28

مثلث جنوبيTriangulum Australe

29

مجمره، آتشدان، عودسوز Ara

30

مِفرغه الهوا، تلمبه باديAntlia

31

مگسMusca

32

ميكروسكوپMic roscopium

33

نقاش Pictor

34

هندي Indus

پيدا کردن صورتهاي فلکي در آسمان

فکر کنم علاقه مند شديد که اين صورتهاي فلکي را در آسمان پيدا کنيد. براي اين کار ابتدا بايد يک نقشه آسمان شب را تهيه کنيد که اين صورتهاي فلکي در آنها مشخص شده باشند. و سپس با استفاده از نقشه و دوربين دو چشمي يا تلسکوپ مي توانيد ستاره هاي تشکيل دهنده اين صورتهاي فلکي را رصد کنيد. البته اگر آسمان محل سکونتتان صاف باشد و آلودگي نوري نداشته باشد مي توانيد با چشمان غيرمسلح نيز به شکار اين اجرام آسماني برويد.